Theo số liệu 3 năm từ 2018 đến 2020, chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học chỉ đạt từ 4,33 - 4,74% tổng chi cho lĩnh vực giáo dục, xấp xỉ 1% (0,9-0,96%) tổng số chi ngân sách nhà nước; chiếm 0,25% - 0,27% GDP (tương ứng với mức đầu tư khoảng trên 300 USD/sinh viên/năm); đây là mức chi hạn chế so với các nước trong khu vực và thế giới [1]. Điều này đặt ra thách thức lớn cho các trường đại học trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và nghiên cứu.
Trong bối cảnh chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học còn thấp và chưa đáp ứng đủ nhu cầu phát triển, việc phân bổ nguồn lực cần được thực hiện một cách chiến lược và có mục tiêu rõ ràng tránh việc đầu tư dàn trải, thay vào đó là cần đầu tư có trọng tâm, trọng điểm.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Phạm Trí Thành - Chủ tịch hội đồng Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội cho biết, tỷ lệ đầu tư ngân sách nhà nước cho giáo dục đại học chiếm khoảng 0,27% GDP, con số còn khá khiêm tốn. Nước ta đang trong quá trình tự chủ hóa giáo dục đại học, với nhiều trường đại học đã áp dụng tự chủ tài chính và phát triển mạnh mẽ. Sự chuyển đổi này khiến tỷ lệ đầu tư ngân sách cho giáo dục đại học trở nên khiêm tốn hơn.
Tuy nhiên, tự chủ không đồng nghĩa với việc giảm nhẹ đầu tư từ phía nhà nước. Ngược lại, đầu tư cần tập trung vào những lĩnh vực có tiềm năng và chiến lược rõ ràng, việc đầu tư trọng tâm, trọng điểm càng trở nên cần thiết.
Đầu tư cho giáo dục đại học cần trọng tâm trọng tâm, trọng điểm
Theo thầy Phạm Trí Thành, việc đầu tư trọng tâm, trọng điểm không chỉ dừng lại ở vấn đề tài chính mà còn liên quan đến nhiều yếu tố khác như hạ tầng, nhân lực và chất lượng giảng dạy. Quy hoạch mạng lưới và xác định các trường, ngành đào tạo trọng điểm là một quyết sách quan trọng, tạo động lực để các cơ sở giáo dục đại học nỗ lực phát huy thế mạnh và đạt được sự công nhận cao hơn.
Thầy Thành bày tỏ, lĩnh vực Nghệ thuật có những đặc thù riêng, việc đào tạo năng khiếu nghệ thuật đòi hỏi những nội dung mang tính đặc thù cao và để giải quyết những vướng mắc hiện nay, chúng ta cũng cần phải có những cơ chế, chính sách đặc thù.
“Đối với các trường đào tạo lĩnh vực nghệ thuật nói chung và Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội nói riêng, khi đầu tư trọng tâm trọng điểm có thể tạo ra một 'cú hích' đáng kể cho sự phát triển của nhà trường. Tuy nhiên, ngoài ngân sách, một yếu tố quan trọng khác cần được chú trọng là cơ chế. Đầu tư trọng tâm trọng điểm cho một đơn vị cụ thể sẽ phụ thuộc nhiều vào đặc điểm riêng của từng cơ sở đào tạo đó”, thầy Thành nhấn mạnh.
Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Huy Phương - Chủ tịch Hội đồng Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam cho hay, việc đầu tư trọng tâm trọng điểm đối với các cơ sở đào tạo nghệ thuật, đặc biệt là trong lĩnh vực âm nhạc, đang trở thành một vấn đề cấp thiết nhằm cải thiện và phát triển nền giáo dục nghệ thuật tại Việt Nam.
"Trước đây, hệ thống đào tạo âm nhạc của Việt Nam được xây dựng khá bài bản, với các cấp học từ sơ cấp đến trung cấp và đại học. Chúng ta từng là một trong những nước tiên phong trong khu vực Đông Nam Á về việc đào tạo nội địa, với đội ngũ giảng viên đa dạng và chuyên môn cao. Tuy nhiên, hiện tại chúng ta đang bị tụt lại so với các quốc gia như Thái Lan và Singapore. Các nước cùng khu vực đã vượt xa chúng ta nhờ vào sự đầu tư mạnh mẽ và việc nhập khẩu giảng viên nước ngoài chất lượng cao" thầy Phương nhận định.
Việc đầu tư vào cơ sở vật chất và đào tạo giảng viên là cần thiết, hiện tại nhiều cơ sở đào tạo nghệ thuật ở Việt Nam, như Học viện Âm nhạc Quốc gia, đang phải đối mặt với tình trạng cơ sở vật chất xuống cấp nghiêm trọng. Các thiết bị đào tạo âm nhạc, như nhạc cụ và phòng cách âm, cần phải được thay thế và nâng cấp định kỳ. Nhiều nhạc cụ trong các cơ sở đào tạo hiện nay đã có tuổi thọ lên đến 50 năm mà chưa được thay thế, điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng đào tạo.
Hiện nay, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành dự thảo quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050, trong đó, Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam là một trong những cơ sở giáo dục đại học trọng điểm ngành quốc gia, lĩnh vực Nghệ thuật.
Theo thầy Phương, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành quy hoạch mạng lưới để các trường đại học nhanh chóng có thêm những điều kiện thuận lợi trong công tác đào tạo, thay đổi thực trạng hiện nay của giáo dục đại học đối với lĩnh vực Nghệ thuật.
Ngoài ra, việc ban hành một nghị quyết riêng cho giáo dục đại học là rất quan trọng. Nghị quyết cần phải bao quát các đặc thù của đào tạo nghệ thuật, đặc biệt là các ngành học hiếm và khó, để đảm bảo rằng các ngành này không bị bỏ rơi. Cần có sự phân bổ nguồn lực hợp lý, bao gồm cả đầu tư vào cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên, chế độ đãi ngộ cho người học và giảng viên.
Đồng quan điểm, thầy Phạm Trí Thành cho hay, việc ban hành quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến năm 2050 là cần thiết, làm cơ sở để đầu tư trọng tâm trọng điểm. Đầu tư trọng tâm trọng điểm không chỉ về mặt kinh tế mà còn về thể chế và quyết sách, đây là chìa khóa mở ra cơ hội sáng tạo cho các cơ sở.
Một số lĩnh vực, ngành, chuyên ngành trong lĩnh vực Nghệ thuật yêu cầu sự đầu tư của nhà nước do tính chất đặc thù và khó khăn trong đào tạo. Việc đầu tư trọng tâm trọng điểm không chỉ là một giải pháp tạm thời mà cần phải có một chiến lược lâu dài. Đặc biệt, cần chú trọng đến những ngành khó đào tạo và tìm ra các phương án đầu tư phù hợp để phát triển toàn diện.
Đầu tư trọng tâm trọng điểm còn phải xem xét sự phát triển nghề nghiệp của sinh viên và ảnh hưởng của môi trường xã hội, các đơn vị sử dụng lao động, cũng như thị hiếu công chúng. Đối với các cơ sở đào tạo nghệ thuật, điều này càng trở nên quan trọng hơn.
Cần có cơ chế và chính sách phù hợp đối với lĩnh vực nghệ thuật
Theo Tiến sĩ Phạm Trí Thành, đối với các trường đào tạo nghệ thuật như Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội hay Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, việc đầu tư vào cơ sở vật chất là cực kỳ quan trọng. Không gian nghệ thuật đặc thù như sân khấu, trường quay đóng vai trò thiết yếu trong việc tạo ra môi trường học tập và sáng tạo tốt nhất cho người học nghệ thuật.
“Chúng ta cần đầu tư vào cơ sở vật chất để kết hợp giữa các phương pháp truyền thống và công nghệ hiện đại, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo. Nghệ thuật là lĩnh vực thuộc thượng tầng kiến trúc trong xã hội và cần một nền tảng vững chắc để phát triển, không chỉ ở mức độ vật chất mà còn ở sự sáng tạo và môi trường hoạt động”, thầy Thành nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, cơ chế và chính sách cũng đóng vai trò quyết định trong việc triển khai đầu tư trọng tâm trọng điểm. Bên cạnh việc đầu tư tài chính, cần có các cơ chế hỗ trợ phù hợp cho các cơ sở đào tạo lĩnh vực Nghệ thuật.
Cần có các quyết sách và nghị định cụ thể nhằm đảm bảo rằng các cơ sở đào tạo có cơ hội nhận được sự hỗ trợ phù hợp. Đặc biệt, các chính sách cần linh hoạt để phù hợp với từng lĩnh vực và cơ sở đào tạo.
Thứ nhất, cần kết nối giữa các cơ sở đào tạo và các lĩnh vực trong xã hội. Chính sách cần mở để các cơ sở đào tạo có thể hợp tác và tận dụng nguồn lực từ các đơn vị tư nhân và quốc tế. Cần có hành lang pháp lý rõ ràng cho các cơ sở đào tạo trọng điểm, bao gồm đầu tư cơ sở vật chất, cơ chế hoạt động và con người.
Thứ hai, việc đầu tư vào giảng viên cũng rất quan trọng. Các giảng viên nghệ thuật cần được nâng cao vai trò và giá trị của mình, đồng thời được tạo điều kiện làm việc tốt nhất. Các cơ sở đào tạo nghệ thuật đang thiếu trầm trọng giảng viên chất lượng, và việc chiêu mộ các nghệ sĩ giỏi cần phải có sự hỗ trợ phù hợp.
Thứ ba là đối với người học, ngoài học phí và học bổng, cần có môi trường học tập thực tiễn và cơ hội phát triển nghề nghiệp sau khi ra trường. Đặc biệt, việc gắn liền giữa giảng đường và thực tiễn là rất cần thiết trong đào tạo nghệ thuật.
Cuối cùng, ngân sách vẫn là một yếu tố quan trọng, dù Bộ Giáo dục và Đào tạo đã có nhiều giải pháp tích cực trong những năm gần đây tuy nhiên, lĩnh vực nghệ thuật vẫn thuộc quản lý của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Cần có sự phối hợp giữa các bộ ngành và quyết sách phù hợp để tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của nghệ thuật và giáo dục đại học trong nước.
Thầy Nguyễn Huy Phương cũng cho rằng, một nghị quyết hiệu quả nên bao gồm các chính sách hỗ trợ đặc thù cho các ngành nghệ thuật, khuyến khích việc tuyển sinh và duy trì các ngành học khó, đồng thời cung cấp hành lang pháp lý rõ ràng để giải quyết các vướng mắc liên quan đến triển khai và quản lý đầu tư.
Việc kết hợp giữa các cơ sở đào tạo và môi trường xã hội là cần thiết để tạo ra một nền giáo dục nghệ thuật toàn diện, đáp ứng nhu cầu của xã hội và phát triển bền vững. Cần có sự đầu tư đồng bộ, không chỉ về mặt tài chính mà còn về cơ chế, chính sách và cơ sở vật chất để nâng cao giá trị và chất lượng đào tạo nghệ thuật tại Việt Nam.
Tài liệu tham khảo:
[1]https://giaoduc.net.vn/can-dau-tu-trong-tam-trong-diem-uu-tien-truong-va-nganh-tam-khu-vuc-quoc-te-post244286.gd
