Vừa qua, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đăng tải bài viết:"Sinh viên vội rút khỏi nhóm đào tạo bán hàng đa cấp Herbalife vì thấy "tội lỗi"; "Tham gia đào tạo bán hàng Herbalife, SV "ngợp" vì ngày ngày hô hào thành tỉ phú". Bài viết chia sẻ trải nghiệm của "người trong cuộc" với nhắn gửi người đọc cẩn trọng trước khi quyết định tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp.
Thực tế cho thấy, rất nhiều người tham gia vào hệ thống bán hàng đa cấp nhưng không có đầy đủ hiểu biết, khả năng và tỉnh táo để có thể tránh rơi vào những biến tướng nguy hiểm của loại hình bán hàng này. Đặc biệt là người cao tuổi có tiền và người trẻ khao khát làm giàu.
Từ góc độ cơ sở giáo dục đào tạo đại học, nhiều trường cũng đã có những cách thức phù hợp để tuyên truyền và tư vấn cho sinh viên tránh những rủi ro khi tham gia bán hàng theo hình thức này.
Sinh viên dễ “mất tiền oan” vì lời nói rót mật vào tai
Thạc sĩ Nguyễn Vinh San - Trưởng phòng Phòng Hành chính, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng chia sẻ: “Câu chuyện sinh viên làm thêm ở các công ty có mô hình kinh doanh đa cấp không phải mới. Một số nơi hoạt động theo dạng ‘bỏ vốn trước sinh lời sau’, tức người làm phải nộp các khoản phí mới được ‘ôm’ hàng về bán.
Theo khoản 1 điều 32 Nghị định 40/2018/NĐ-CP quy định rõ, doanh nghiệp bán hàng đa cấp có trách nhiệm đào tạo người tham gia bán hàng đa cấp theo chương trình đào tạo cơ bản, đã đăng ký với cơ quan có thẩm quyền và không được thu phí dưới bất kỳ hình thức nào. Nên nếu công ty nào có hình thức này là vi phạm quy định".
Theo thầy San, với những lời mời chào đầy hấp dẫn của đội nhóm đa cấp, sinh viên nào không đủ khả năng “miễn nhiễm” sẽ rất dễ tin tưởng và làm theo.
“Mô hình hoạt động đa cấp luôn tạo ra những câu chuyện truyền cảm hứng để đào tạo cho tất cả những người tham gia vào hệ thống. Họ có những chia sẻ, bài tập tạo động lực vô cùng hấp dẫn. Không những thế, các đội nhóm đa cấp thường vẽ ra một viễn cảnh rất tốt đẹp.
Các bạn sinh viên khi mới rời khỏi vòng tay gia đình và tiếp cận với môi trường xã hội rộng lớn bên ngoài sẽ dễ bị thu hút. Các bạn chưa có nhiều kinh nghiệm, cuộc sống lúc đó vẫn là ‘màu hồng’, nên lập tức tin theo những lời quảng bá của đội nhóm đa cấp.
Ngoài ra, sinh viên chưa lường trước được hậu quả của việc này, cũng chưa đủ kiến thức, thông tin để xác định khả năng bán hàng, tạo thu nhập của chính mình. Từ đó dẫn đến hậu quả tiền mất, tật mang”, thầy San phân tích.
Mô tả về quá trình một sinh viên có thể bị “bòn rút” như thế nào, thầy San cho biết, sinh viên khi tham gia đa cấp tự bỏ tiền túi để mua sản phẩm để làm thành viên. Người này sẽ tiếp tục bán hàng và gây dựng đội nhóm riêng của mình bằng việc quảng cáo, mời chào những người khác.
Theo thầy San, để thành công vào “hệ thống” làm việc, không ít sinh viên đã tìm mọi cách để có được tiền vốn.
“Các bạn có thể giấu bố mẹ sử dụng tiền học phí, tiền sinh hoạt để nộp vào các công ty đa cấp, gây tổn hại về mặt tài chính. Ngoài ra, sinh viên khi bị cuốn vào những mộng tưởng do đa cấp đem lại chắc chắn sẽ khiến việc học tập bị ảnh hưởng
Khi đó, sinh viên phải bỏ thời gian để tìm kiếm khách hàng, thuyết phục khách hàng. Cộng thêm việc không thể thu hồi vốn, không thể bán được hàng sẽ ảnh hưởng rất nhiều đến tâm sinh lý của các bạn. Nếu lúc này không có sự can thiệp từ gia đình, bạn bè, sinh viên đó sẽ rất khó để tự điều chỉnh cuộc sống của mình”, thầy San nói thêm.
Bàn về thực trạng trên, Thạc sĩ Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Công thương Thành phố Hồ Chí Minh cũng cho rằng, bên cạnh những lời nói như “rót mật vào tai”, sinh viên vì mong muốn kiếm lợi nhuận khủng sẽ chấp nhận tham gia mô hình kinh doanh đa cấp.
Thầy Sơn nhận định, đa cấp là mô hình kinh doanh không chỉ sinh lời từ việc bán sản phẩm, mà còn có nguồn hoa hồng lớn từ đội ngũ trong hệ thống. Các đối tượng từ một người không biết gì về kinh doanh, sau khi được đào tạo sẽ bắt đầu xây dựng đội nhóm của riêng mình, nhận phần trăm hoa hồng từ “cấp dưới”.
“Dù mô hình kinh doanh đa cấp không hẳn là xấu, song qua nhiều biến tướng và lòng tham, một số nơi sẽ bất chấp đào tạo và xây dựng hệ thống các cấp khổng lồ. Hiện nay, sinh viên phần lớn thường bị lôi kéo bởi những mô hình đa cấp biến tướng đó. Sau khi tham gia, nhận thấy việc đạt được lợi nhuận khó, nhiều bạn sẽ sụp đổ và chấp nhận mất tất cả, rời đi tay trắng”, thầy Sơn bộc bạch.
Ngoài những ảnh hưởng về tâm lý, đời sống, học tập, thầy Sơn cho rằng, việc sinh viên tham gia các hội nhóm đa cấp sẽ gây ảnh hưởng đến các mối quan hệ xung quanh.
“Khi bỏ vốn để được đào tạo và tham gia ‘thực chiến’, các bạn trẻ sẽ tràn đầy nhiệt huyết, có niềm tin mãnh liệt vào việc kiếm một vốn bốn lời. Tuy nhiên, đến khi đã mất quá nhiều hoặc không bán được hàng, các bạn sẽ mời chào chính người thân, bạn bè của mình tham gia hội nhóm hoặc mua sản phẩm mà chính mình đang bán.
Việc đòi lại tiền từ công ty hay lấy lại tiền từ các sản phẩm thuộc công ty đa cấp là rất khó. Bởi các bạn đã mua hàng của chính công ty phân phối, có kèm theo hoá đơn. Như vậy, sinh viên từ người đi làm thêm lại trở thành người mua hàng hợp pháp, tiêu thụ cho số lượng hàng lớn của nhà phân phối”, thầy Sơn cho hay.
Cần cẩn trọng trước lời mời gọi tham gia bán hàng đa cấp
Thạc sĩ Phạm Thái Sơn nhắn nhủ: “Không có nghề nào nhanh giàu, cũng không có gì dễ dàng đạt được. Sinh viên cần tìm hiểu thông tin về công việc mà mình đang quan tâm trước khi quyết định tham gia. Đặc biệt, sinh viên không nên quá tin tưởng vào những lời mời chào, giới thiệu mỹ miều của người tuyển dụng.
Trước khi quyết định tham gia bất kỳ công việc nào, đặc biệt là những mô hình yêu cầu đầu tư tiền ban đầu, các bạn nên trao đổi với gia đình, bạn bè hoặc thầy cô. Những người ngoài cuộc với góc nhìn khách quan hơn sẽ giúp bạn đánh giá vấn đề một cách sáng suốt.
Đôi khi, vì quá háo hức trước viễn cảnh kiếm tiền nhanh, sinh viên có thể bỏ qua những dấu hiệu bất thường, nhưng người thân lại có thể nhận ra ngay đó là một rủi ro”.
Dù mong sinh viên có thể chuyên tâm vào việc học hành, song thầy Sơn cho biết, nhà trường luôn hỗ trợ định hướng, tư vấn các công việc làm thêm, giúp sinh viên có thêm trải nghiệm và kinh nghiệm thực tế.
Được biết, vào tháng 10 - 12 hằng năm, Trường Đại học Công thương Hồ Chí Minh sẽ tổ chức các buổi tọa đàm, tư vấn nhằm chia sẻ góc nhìn, đánh giá về các công việc làm thêm nổi bật tại khu vực.
“Để bảo vệ sinh viên khỏi những mô hình kinh doanh đa cấp biến tướng, nhà trường đã tạo các video cảnh báo, đăng tải trên trang tin điện tử và mạng xã hội của trường. Bên cạnh đó, các buổi thuyết trình về loại hình đa cấp cũng được tổ chức thường xuyên.
Chúng tôi sẵn sàng mời diễn giả để tham gia tư vấn việc làm cho sinh viên, truyền đạt cho các bạn hiểu bản chất của các mô hình kinh doanh hiện có. Qua đó, sinh viên sẽ được tiếp nhận nguồn tin uy tín, vận dụng vào cuộc sống và tự bảo vệ chính mình trước những lời mời chào hấp dẫn nhưng đầy rủi ro ngoài xã hội.
Dù vậy, ngoài các hoạt động từ phía nhà trường, các cơ quan chức năng nên tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động của các công ty hoạt động theo mô hình đa cấp này. Bởi không chỉ sinh viên mà bất kỳ ai cũng có thể chịu tổn hại bởi những mô hình đa cấp biến tướng, vi phạm pháp luật”, thầy Sơn nhấn mạnh.
Dành lời khuyên cho sinh viên, Thạc sĩ Nguyễn Vinh San cũng bày tỏ, sinh viên nên trang bị cho mình kiến thức xã hội, khả năng nhận biết rủi ro và cân nhắc kỹ trước mọi lời mời chào về việc làm, hứa hẹn đem lại lợi nhuận khủng.
Thầy San nhận định, công ty đa cấp nào thu tiền “thế chân” (khoản tiền phải đóng nếu muốn rút khỏi hệ thống - PV) là vi phạm pháp luật, không nên tồn tại một cách hiển nhiên.
Để không rơi vào tình cảnh tiền đã mất, sản phẩm cũng không bán được, sinh viên tốt nhất không nên tham gia vào mô hình đa cấp. Theo thầy San, có ba cách để sinh viên tránh được “bẫy” đa cấp, chính là nhận thức của bản thân, tác động từ nhà trường và hoạt động của cơ quan chức năng.
“Đầu tiên, sinh viên cần biết dấu hiệu nhận diện một công ty đa cấp vi phạm pháp luật là như thế nào. Các bạn có thể tìm kiếm thông tin về công ty đó trên internet, mạng xã hội, xem phản hồi của chính những người trong cuộc, từng làm tại công ty đó.
Thứ hai, từ phía nhà trường cũng cần phổ cập kiến thức cho sinh viên. Tại Trường Đại học Sư phạm, Đại học Đà Nẵng, chúng tôi luôn thực hiện nhiệm vụ này trong tuần sinh hoạt công dân đầu khoá. Các bạn sinh viên năm nhất rất cần được truyền tải thông tin này, từ đó, sinh viên có thể tự cảnh giác và thậm chí cảnh tỉnh cả những người xung quanh mình.
Đa cấp biến tướng không bán bằng chất lượng sản phẩm mà bán bằng niềm tin. Do đó khi sinh viên đã đủ kiến thức, đủ vững chắc về mặt tâm lý sẽ chủ động tránh được các rủi ro khi tìm việc làm thêm, không bị lôi cuốn bởi hội nhóm đa cấp”, thầy San nhấn mạnh.
