LTS: Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam nhận được bài viết của nhà giáo Nguyễn Trọng Bình bày tỏ các trăn trở của ông về thực trạng của giáo dục với những vụ việc liên tục xảy ra gần đây gây bức xúc dư luận.
Nhà giáo Nguyễn Trọng Bình cũng đề xuất một số giải pháp, kiến nghị chính sách mà theo thầy có thể giải quyết căn cơ các vấn đề nổi cộm của giáo dục hiện nay.
Tòa soạn trân trọng mời quý bạn đọc theo dõi và cảm ơn nhà giáo Nguyễn Trọng Bình! Văn phong và nội dung bài viết thể hiện quan điểm, góc nhìn của tác giả.
Không nghiêm trọng hóa
Trước hết, xin được nói ngay và luôn rằng, bản thân không phải là người bi quan, thế nhưng qua quan sát và xâu chuỗi lại tất cả những gì đã và đang xảy ra trong ngành giáo dục có hơn 10 năm trở lại đây tôi buộc phải gọi tên và đặt vấn đề như trên.
Ngoài ra, nói như thế không nghĩa là tôi cố ý bôi đen hay “nghiêm trọng hóa” vấn đề;
Mà đơn giản chỉ là tôi muốn nhìn thẳng vào những sự thật về những hạn chế và yếu kém của nền giáo dục hiện nay mà thôi.
Và vì sự thật nó như thế nên tôi không thể nói khác.
 |
| Giáo viên hợp đồng bị mất việc hàng loạt, ảnh chụp màn hình phóng sự của Chuyển động 24h, VTV. |
Vậy nên, hiện trạng giáo dục hiện nay đáng quan ngại thật ra cũng chỉ là một cách diễn đạt khác để mọi người có cái nhìn trung thực hơn về sự khủng hoảng trong tư duy và nhận thức về giáo dục của toàn xã hội ta hiện nay dưới góc nhìn văn hóa.
(Sự khủng hoảng này không phải chuyện riêng của những người đang hoạt động trong ngành giáo dục).
| Giáo dục, đã đến lúc phải nói cho ra nhẽ (1) |
Nói khác đi, nếu chúng ta không bị tinh thần “lạc quan tếu” làm cho mờ mắt thì tin chắc rằng sẽ không khó để nhận ra một sự thật là:
Hiện nay nền giáo dục của chúng ta từ cấp học thấp nhất (mầm non) cho đến bậc cao nhất (đào tạo Tiến sĩ hay phong hàm Giáo sư, Phó giáo sư) đều có những “vấn đề” rất đáng quan ngại.
Vì không có thời gian, tôi chỉ xin liệt kê 6 nhóm vấn đề cũng là những vấn nạn đã tồn tại và kéo dài có hơn 10 năm qua để tất cả chúng ta cùng kiểm chứng và suy ngẫm lại xem có đúng như vậy không:
Một là, thực trạng về lương bổng, đời sống vật chất vô cùng khó khăn của đại bộ phận các thầy cô giáo trên cả nước (đặc biệt là các thầy cô giáo mầm non và phổ thông; các thầy cô giáo ở vùng sâu, vùng xa...);
Bên cạnh đó là áp lực về hành chính sự vụ hành chính (hội họp, sổ sách, hồ sơ giảng dạy, quản lý học sinh...) đang đẩy các thầy cô giáo vào tình cảnh “sống mòn” và dạy học đối phó...
Hai là, vấn đề bệnh thành tích, bệnh phong trào...trong tất cả các cấp học và cấp quản lý; nội dung và mục tiêu giáo dục chỉ loanh quanh đáp ứng và phục vụ cho nhu cầu thi cử và tuyển sinh...
Ba là, vấn nạn lạm thu và thiếu minh bạch trong trường học phổ thông cùng với đó là vấn nạn dạy thêm tràn lan...
Bốn là, nạn “chạy trường”, “chạy điểm”, “chạy biên chế” (không chỉ bằng tiền mà còn bằng “tình”) ở tất cả mọi cấp...
Năm là, nạn bạo lực học đường (cả về tinh thần lẫn thể chất) đang có nguy cơ mất kiểm soát.
Nếu như mấy năm trước đây, vấn nạn này chủ yếu chỉ xảy ra với đối tượng giữa những em học sinh với nhau, thì hiện nay đang có dấu hiệu lan sang các đối tượng giữa các thầy cô giáo với các em học sinh hay giữa các thầy cô giáo với các vị phụ huynh...
Sáu là, nạn háo danh, “học giả bằng thật” dẫn đến thảm trạng “vàng thau lẫn lộn” gây mất niềm tin của toàn xã hội về thành phần trí thức được xem là tinh hoa và nòng cốt của đất nước;
Những danh xưng từ Thạc sĩ, Tiến sĩ cho đến Phó Giáo sư, Giáo sư đều đang bị xã hội dè bĩu, nghi ngờ. Nói khác đi đó là vấn nạn mang tên “lò ấp” Thạc sĩ, Tiến sĩ và “chạy” Giáo sư, Phó giáo sư...
Nhưng cũng đừng “lạc quan tếu”
Đương nhiên, tôi biết sẽ có người không đồng tình với tôi về vấn đề tôi vừa đề cấp ở trên. Cũng giống như mới đây có người đã lập luận rằng:
“Với gần 1,5 triệu giáo viên trên khắp cả nước, những hiện tượng tiêu cực đang diễn ra cũng không phải phổ biến.
Còn rất nhiều tấm gương thầy cô tâm huyết, giỏi nghề, vững nghiệp… còn rất nhiều vị phụ huynh hết lòng vì sự nghiệp giáo dục, kính trọng, giúp đỡ thầy cô.
Đa số các em học sinh là những trò giỏi, con ngoan. Vì thế, các thầy cô giáo cũng không nên hoang mang, dao động, không khái quát từ các hiện tượng cá biệt để rồi mất phương hướng”. [1]
| Giáo dục, đã đến lúc phải nói cho ra nhẽ (2) |
Đây rõ ràng cũng là một cách tư duy và nhận thức khá phổ biến về “bức tranh toàn cảnh” của nền giáo dục nước nhà hiện nay (nhất là đối với những người đang giữ vai trò điều hành và quản lý).
Tuy nhiên, rất tiếc tôi phải nói rằng đây là cách tư duy có phần “dễ dãi” và mang màu sắc của sự “lạc quan tếu”.
Bởi lẽ, nên nhớ rằng sản phẩm của giáo dục là con người với tất cả những phẩm tính cao đẹp về trí tuệ và văn hóa.
Và suy cho cùng mục tiêu và sứ mạng cao cả nhất của giáo dục là phải làm sao giúp cho con người hoàn thiện hơn về nhân cách và phẩm giá.
 |
| Một lớp học bán trú tại Trường Mầm non Yên Lâm có khoảng 50 học sinh bán trú và 2 giáo viên. Ảnh: Xuân Quang. |
Vậy nên chúng ta không thể đánh giá sự thành bại của một nền giáo dục bằng cái nhìn “định lượng” thuần túy (chuyện này hay chuyện kia có phổ biến hay không phổ biến);
Hay máy móc hơn, là chỉ dựa vào những bản báo cáo thành tích trên giấy để tự thỏa mãn hay tự an ủi thậm chí bào chữa, khỏa lấp cho những sai lầm của mình.
Những cái nhìn và thái độ như vậy theo tôi cũng chính là nguyên nhân làm cho những vấn nạn giáo dục ngày một trầm trọng hơn.
Đồng ý là những chuyện như phụ huynh bắt cô giáo quỳ gối để trả thù, học trò bóp cổ cô giáo hay đâm thầy giáo thủng bụng, và mới đây chuyện cô giáo phạt học trò uống nước giẻ lau bảng... không phải phổ biến;
Tuy nhiên, xét về mặt tính chất (“định tính”) rõ ràng đây là những vấn đề cực kỳ nghiêm trọng mà lẽ ra không nên có dù với bất cứ lý do gì.
Bởi dù thế nào đi nữa thì chuyện cô giáo vào lớp không mở miệng nói lời nào với học sinh của mình suốt 3 tháng; hay một đứa trẻ chỉ vì nói chuyện trong giờ học mà bị cô giáo phạt phải uống nước giẻ lau bảng ít nhiều đã nói lên tất cả sự khốn cùng và tệ hại trong tư duy và nhận thức của những người làm giáo dục.
Thử hỏi có nền giáo dục nào, có thầy cô giáo nào trong thế giới văn minh hôm nay lại có hình thức trừng phạt học rò mình đầy... “sáng tạo” và man rợ như thế không?
Thế nên, ở góc độ xã hội, tất cả những vấn nạn ấy đang phản chiếu một sự thật trần trụi và đau lòng về sự sa đọa về phẩm cách văn hóa của mỗi người, mỗi giới, mỗi thành phần hay mỗi ngành, nghề trong cộng đồng và xã hội nói chung.
Nhân đây, tôi cũng muốn nói thêm, thật lòng tôi lấy làm lạ và không hiểu sao có người lại đặt vấn đề với hàm ý hờn trách cô bé Phạm Song Toàn khi phản ánh cô giáo mình không chịu “mở miệng” suốt ba tháng với lãnh đạo thành phố Hồ Chí Minh?
Lập luận của những người này là em ấy đã rằng em đã nói “không đúng chỗ”?
Hóa ra theo họ, “nói đúng chỗ” thì trước tiên là phải nói với giáo viên chủ nhiệm, sau đó nếu không được thì nói với ban giám hiệu trường cho “đúng quy trình” chăng?
Một cách đặt vấn đề không những vừa ngụy biện mà còn cho thấy rất rõ sự định kiến, độc đoán rất đáng xấu hổ của “những người lớn” nhưng chưa bao giờ biết tôn trọng quyền trẻ em cũng như không có bản lĩnh và dũng khí thừa nhận cái sai của mình?
Nên nhớ rằng, dù các vị có biện hộ thế nào thì các em học sinh lớp 12 vẫn còn là một đứa trẻ vị thành niên. Nghĩa là các em vẫn là những cá nhân chưa trưởng thành vì đơn giản là “các em vẫn chưa 18”.
Vì “chưa 18” nên các em cần được “những người lớn” dìu dắt, tham vấn và nhất là luôn được pháp luật bảo vệ một cách nghiêm ngặt và tuyệt đối cả về nhận thức lẫn hành vi.
“Sát thủ” Lê Văn Luyện tuy đã sát hại 3 mạng người rất dã man nhưng vì chưa đủ 18 nên pháp luật vẫn cho hắn một con đường sống.
Vậy nên, nói gì thì nói, trước hết những “người lớn” mà cụ thể ở đây là các thầy cô giáo phải chịu trách nhiệm về tất cả mọi vấn đề đã và đang xảy ra trong phạm vi trường học, lớp học do mình quản lý.
Em học sinh đứng canh trước cổng trường và đâm Thầy giáo chủ nhiệm của mình thủng bụng là điều làm chúng ta đau xót;
Nhưng giá như trước đó Thầy giáo chủ nhiệm đừng “tặng” cho em một cái tát trước bao nhiêu ánh mắt bạn bè trong lớp (chỉ vì cái hình xăm của em) thì rất có thể sự việc đau lòng kia đã không xảy ra. [2]
Kiến nghị thành lập “Tổ tư vấn cho Thủ tướng về Văn hóa – Giáo dục”
Nói giáo dục nước nhà đang trong vòng xoáy của sự khủng hoảng hay cụ thể hơn là đang bị “vỡ trận toàn tập” nói cho cùng tôi cũng chỉ nhắc lại, trình bày lại những điều mà rất nhiều nhà văn hóa, nhà giáo tâm huyết trước đó đã từng trao đổi bàn luận, kiến nghị nhiều lần.
Và như đã nói, nhắc lại những vấn đề trên không phải để “bôi đen” ngành giáo dục mà là muốn nhấn mạnh đồng thời thêm một lần nữa báo động về “sự lạc đường của giáo dục” và sự “lạc trôi của văn hóa” người Việt chúng ta hôm nay.
Ngoài ra, đặt trong bối cảnh ngành giáo dục nước nhà đang triển khai đề án “Đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục” thì vấn đề này càng trở nên bức thiết hơn bao giờ hết.
Hãy thử hình dung sau đề án trên hoàn thành nhưng những vấn nạn hiện tại của ngành giáo dục không được khắc phục và hóa giải thì có phải chúng ta đang lãng phí thời gian, công sức và tiền bạc của Nhà nước và mọi tầng lớp nhân dân không?
Quan trọng hơn, sự phát triển bền vững, ổn định của đất nước trong tương lai nếu nhìn ở phương diện văn hóa theo tôi sẽ rất khó khăn nếu không muốn nói là nguy hiểm.
Vì nói cho cùng “vấn đề lớn nhất của giáo dục bao giờ cũng là vấn đề văn hóa (của xã hội) và để giải quyết văn hóa trong một xã hội, giáo dục phải lãnh vai trò quan trọng nhất.” [3].
Hơn nữa chúng ta “không thể nào có một nền kinh tế tăng trưởng lành mạnh dựa trên một nền văn hóa suy đồi. Người ta lý giải chuyện đó là sự lệch pha giữa văn hóa và kinh tế” [4].
Từ đây về mặt vĩ mô, tôi nhận thấy thời gian qua Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã ký quyết định thành lập “Tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng” nhằm giúp Chính phủ và bản thân ông đưa ra những quyết sách phù hợp và đúng đắn để vực dậy nền kinh tế nước nhà;
 |
| Do thiếu giáo viên, cô Trịnh Thị Hiền - Phó Hiệu trưởng nhà trường đang tranh thủ rửa nốt đống chén bát sau giờ ăn bán trú. Ảnh: Xuân Quang. |
Vậy nếu chúng ta đã nhiều lần xác định “giáo dục là quốc sách hàng đầu”, là “chìa khóa để thành công”, thì theo tôi một “Tổ tư vấn về Văn hóa - Giáo dục” cho Thủ tướng trong lúc này tại sao không thể trở thành hiện thực?
Thay lời kết
Trong bài viết liên quan đến vụ việc cô giáo ở Long an bị phụ huynh bắt quỳ gối để trả thù, tôi có đặt vấn đề: không riêng gì vụ việc này mà tất cả những vấn nạn của nền giáo dục hôm nay cần phải được “trị căn hơn trị chứng” [5].
Đó là tôi kế thừa quan điểm và cách nói của nhà nghiên cứu Bùi Văn Nam Sơn.
Và cho đến thời điểm hoàn thành bài viết này, sau khi đã quan sát những gì đã xảy ra nhất là quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo liên quan đến hàng loạt vụ việc tiếp theo mà “đỉnh cao” là các vụ: cô giáo không nói chuyện suốt 3 tháng, cô giáo bắt học sinh lớp 3 uống nước lau bảng... một lần nữa tôi lại muốn nhấn mạnh và bảo lưu quan điểm trên.
Đương nhiên, tôi cũng đồng ý với quan điểm của Bộ Giáo dục và Đào tạo là “cần xử lý nghiêm” những cá nhân sai phạm trong các vụ việc trên.
Nhưng nếu chỉ có thế, thì tôi cho rằng đó cũng chỉ là những giải pháp mang tính nhất thời, khi mọi việc đã rồi.
Điều quan trọng ở đây là, “sau tất cả” Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ làm gì, với những giải pháp và bước đi căn cơ nào để đảm bảo rằng những vụ việc tương tự không xảy ra?
Trong khi chờ đợi động thái này tôi mong những “người có trách nhiệm” (không chỉ riêng Bộ Giáo dục và Đào tạo) nếu được hãy một lần nghiêm túc suy nghĩ về đề xuất thành lập tổ Tư vấn của Thủ tướng về Văn hóa-Giáo dục ở trên.
Tôi nghĩ, đây sẽ là bước đi cần thiết đầu tiên để chúng ta tiến hành công cuộc “trị căn” nhằm chấn hưng nền giáo dục nước nhà trong thời gian tới!
Nguồn tham khảo:
1. "Trường sư phạm có trách nhiệm không nhỏ với sản phẩm lỗi của mình". Xem tại:
2. “Vụ học sinh đâm thầy giáo trọng thương: Thầy có tát tai học sinh trước lớp?”Xem tại:
3. “Nhà văn Nguyên Ngọc nói về văn hóa và giáo dục”. Xem tại:
4. “Nguyễn Trần Bạt: Không có gì tử tế trên nền văn hóa kém”. Xem tại:
http://www.phunutoday.vn/nguyen-tran-batkhong-co-gi-tu-te-tren-nen-van-hoa-kem-d15302.html
5. “Vụ cô giáo quỳ, cần trị căn hơn trị chứng”. Xem tại:
http://giaoduc.net.vn/Goc-nhin/Vu-co-giao-quy-can-tri-can-hon-tri-chung-post184410.gd
