Kể từ khi thành lập đến nay, đại học quốc gia và đại học vùng của Việt Nam là những đơn vị đi đầu trong đào tạo và nghiên cứu khoa học thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của từng vùng lãnh thổ nói riêng và cả nước nói chung.
Vừa qua, có ý kiến đề xuất xóa bỏ mô hình đại học vùng. Theo ghi nhận của phóng viên, đề xuất này đang nhận được nhiều sự quan tâm, bàn luận của chuyên gia và lãnh đạo cơ sở giáo dục đại học.
Tồn tại đại học vùng là đúng giá trị lịch sử và sứ mệnh phát triển vùng
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, từ góc độ của “người trong cuộc”, một hiệu trưởng trường đại học thành viên của Đại học Thái Nguyên chia sẻ rằng, đại học vùng được xem là “đầu tàu” phát triển giáo dục đại học gắn với khu vực. Dựa trên giá trị lịch sử và cơ sở pháp lý, việc tiếp tục duy trì hoạt động ba đại học vùng là cần thiết.
“Chức năng của đại học vùng đã được khẳng định rõ trong Thông tư số 10/2020/TT-BGDĐT ngày 15/5/2020 của Bộ Giáo dục và Đào tạo rằng: “Đại học vùng có chức năng đào tạo, nghiên cứu khoa học, công nghệ đa ngành, đa lĩnh vực, phục vụ cộng đồng”.
Đại học vùng trực thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo và chịu sự quản lý theo lãnh thổ của ủy ban nhân dân tỉnh/thành- nơi đặt trụ sở, do đó đại học vùng còn có sứ mệnh phát triển vùng, gắn với điều kiện kinh tế - xã hội đặc thù của vùng. Đây là thiết chế hợp lý, có cơ sở pháp lý và ý nghĩa lịch sử rõ ràng”, vị hiệu trưởng chia sẻ.
Cũng theo vị này, tinh thần chung hiện nay là “xóa bỏ cấp trung gian, bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả”, nhưng nếu cho rằng đại học vùng là một cấp trung gian nên xóa bỏ là chưa đúng. Khi đi vào chi tiết, việc xác định “cấp trung gian” phải được xem xét cụ thể mô hình tổ chức, quy trình xử lý công việc để thấy có sự ngắt quãng, “tắc nghẽn”, trì trệ trong vận hành hay không.
“Xét về hình thức, nhiều người có thể thấy rằng đại học vùng là cấp trung gian, bởi các trường thành viên, trường trực thuộc, các đơn vị trong đại học vùng không làm việc trực tiếp với Bộ Giáo dục và Đào tạo mà thông qua đại học vùng. Nhưng xét về nguyên tắc tổ chức và thẩm quyền thì không hoàn toàn như vậy.
Lấy ví dụ thực tiễn trong công tác bổ nhiệm, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ủy quyền cho đại học vùng, nghĩa là sau khi Đại học Thái Nguyên ban hành nghị quyết công nhận, các trường không cần báo cáo lại Bộ, khi đó Đại học Thái Nguyên không phải là cấp trung gian. Ngược lại, nếu nhà trường vừa phải xin ý kiến Đại học Thái Nguyên và vừa báo cáo Bộ, thì mới thực sự là thừa một cấp”, vị hiệu trưởng chia sẻ.
Bên cạnh đó, vị này cũng cho rằng, vừa qua địa giới hành chính thay đổi cũng khiến cho khái niệm “vùng” ít nhiều có sự thay đổi. Nhưng đó không phải là lý do để có thể lập luận cho việc xóa bỏ đại học vùng.
Trường Y Dược - Đại học Đà Nẵng được thành lập vào tháng 6/2024 trên cơ sở Khoa Y Dược - Đại học Đà Nẵng. Cũng trong vị trí của “người trong cuộc”, Tiến sĩ, Bác sĩ Lê Viết Nho - Hiệu trưởng Trường Y Dược - Đại học Đà Nẵng chia sẻ, vấn đề hiện nay không phải giữ hay bỏ mà là phải thống nhất mô hình bên trong đại học vùng.
Mô hình school/college in university (trường trong đại học) là mô hình phổ biến trên thế giới. Còn ở Việt Nam, mô hình này đang trong tình trạng “nửa tây nửa ta”, vì đại học (đại học quốc gia, đại học vùng) vừa có trường đại học, viện nghiên cứu thành viên, vừa có trường thuộc đại học, các khoa, phân hiệu. Thực tế tổ chức này có thể khiến công tác quản lý thiếu sự thống nhất.
Thống nhất tổ chức bên trong đại học để hình thành cộng đồng học thuật đa lĩnh vực
Từ góc độ chuyên gia, ông Lê Như Tiến - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng (nay là Ủy ban Văn hóa và Xã hội) của Quốc hội cho rằng, lịch sử đã chứng minh việc hình thành các đại học quốc gia, đại học vùng là đúng đắn, với kỳ vọng mô hình này giúp thu nạp tinh hoa trong từng vùng kinh tế - xã hội, tạo điều kiện cho các đơn vị bên trong đại học phát triển tập trung. Việc thành lập đại học vùng đã được nghiên cứu, thảo luận kỹ lưỡng trước đó.
"Thay vì tranh luận nên hay không nên tồn tại, điều quan trọng hơn cả là phải thống nhất lại mô hình tổ chức bên trong các đại học để đại học thật sự mạnh và vận hành hiệu quả”, chuyên gia Lê Như Tiến nêu quan điểm.
Trong khi đó, vị hiệu trưởng trường thành viên Đại học Thái Nguyên cho rằng, để tạo sự thống nhất về cơ cấu tổ chức đại học vùng, chúng ta cần xem xét đến việc chuyển các trường trực thuộc trở thành trường đại học thành viên trong đại học vùng (nếu đủ tiêu chí, tiêu chuẩn) thay vì ý kiến xóa bỏ đại học vùng.
Còn theo thầy Nho, cần thiết phải thống nhất mô hình tổ chức trong đại học vùng để hình thành cộng đồng học thuật ổn định, đa lĩnh vực. Và cần phải nâng tầm đại học vùng để trở thành những đại học lớn và mạnh, đúng tính chất của đại học đa lĩnh vực.
Cần có một mô hình tổ chức tổng thể, thống nhất trong các đại học vùng để việc quản lý thông suốt hơn, thực hiện chủ trương chung của nhà nước là bảo đảm quản trị tinh gọn, thống nhất, hiệu quả. “Nếu vẫn duy trì quá nhiều tầng nấc mô hình, đại học vùng khó vận hành hiệu quả, thậm chí bị phân mảnh nội bộ”, thầy Nho chia sẻ.
Bên cạnh đó, các trường đại học, trường, phân hiệu của đại học vùng hiện nay có quyền tự chủ cao, song chính điều này đang tạo ra sự phân mảnh, khiến đại học vùng khó tập trung được nguồn lực để phát triển. Do vậy, nếu vẫn duy trì cơ chế quản lý cũ, tình trạng phân tán nguồn lực sẽ càng rõ nét hơn.
Chưa kể, trong khi các trường đại học thành viên có con dấu, tài khoản, có quyền cấp bằng tốt nghiệp, và hoạt động như một trường đại học độc lập, thì trường thuộc đại học vùng lại do hội đồng đại học thành lập, không có con dấu riêng,... dẫn đến sự thiếu công bằng, thiếu thống nhất trong chính nội bộ đại học vùng.
“Việc thống nhất lại mô hình bên trong đại học vùng nhằm bảo đảm tính hiệu quả và tự chủ thực chất”, thầy Nho nhấn mạnh.
Theo đó, có thể chỉ duy trì dạng cấu trúc cơ bản hoặc là trường đại học thành viên, hoặc là trường trực thuộc đại học. Đồng thời, việc phân quyền giữa giám đốc đại học vùng và các đơn vị trong đại học vùng cần tuân thủ tinh thần chung về tự chủ đại học. Nếu không làm được điều này, các rào cản thể chế vẫn sẽ tiếp tục tồn tại.
