Thực trạng Hà Nội quá tải sĩ số đã diễn ra nhiều năm qua. Trong khi đó, thành phố Hà Nội vẫn ưu tiên tăng chỉ tiêu tuyển sinh cho các trường công lập. Điều đó khiến không ít trường tư thục chật vật tuyển sinh vì không còn nguồn tuyển.
Theo một số chuyên gia giáo dục, việc quá tải sĩ số ở nhiều trường công tại Hà Nội là vấn đề đáng lo ngại, ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo nên trước hết cần cân đối lại chỉ tiêu tuyển sinh. Bên cạnh đó, cần có sự điều tiết chỉ tiêu công bằng giữa khối tư thục và công lập.
Sĩ số quá đông chỉ có thể dạy học theo kiểu truyền thụ kiến thức đơn thuần
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Tùng Lâm - Phó Chủ tịch Hội Khoa học tâm lý giáo dục Việt Nam cho rằng, vấn đề quá tải sĩ số ảnh hưởng nhiều đến chất lượng giáo dục của học sinh.
Nếu sĩ số quá đông, có thể dẫn tới việc dạy học theo kiểu truyền thụ kiến thức đơn thuần, nơi thầy cô rao giảng, học sinh ghi chép và trả bài máy móc. Điều này không đúng với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh của chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Trong khi đó, việc coi trọng chất lượng giáo dục đến từng học sinh phải được xem là pháp lệnh và mục tiêu cần phải đạt được đối với giáo dục. Vì vậy, nếu không nhận thức đúng, các trường học sẽ dễ dàng ưu tiên sĩ số hơn là đảm bảo chất lượng.
Cùng bàn về vấn đề này, chuyên gia giáo dục độc lập Bùi Khánh Nguyên cho rằng, thực trạng quá tải sĩ số học sinh tại các trường công lập ở Hà Nội là điều đáng lo ngại trong bối cảnh Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đặt mục tiêu xây dựng mạng lưới trường lớp cơ bản đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh thuộc mọi đối tượng, vùng miền.
Theo thầy Nguyên, trong giáo dục, tỷ lệ giáo viên/ học sinh là một tiêu chí quan trọng để đánh giá chất lượng. Mặt khác, quy định sĩ số tối thiểu là một cách đưa ra mục tiêu để cả xã hội cùng phấn đấu.
Tuy nhiên, Hà Nội là thành phố có dân số đông, hàng năm luôn đón nhiều người nhập cư. Trong quá trình đó, học sinh có nhu cầu được học tập ổn định tại các trường công lập rất lớn. Điều này dẫn tới cơ sở giáo dục là nơi trực tiếp gánh chịu áp lực quá tải sĩ số và cơ sở vật chất dùng cho học sinh.
Việc sĩ số lớp học vượt mức quy định là tình trạng không mong muốn, nhưng để không học sinh nào lỡ cơ hội học tập, thì các trường học phải gánh số lượng học sinh vượt so với quy định.
Song, việc nỗ lực để đảm bảo sĩ số học sinh đúng với quy định hiện hành là điều cấp thiết, bởi sĩ số lớp học thấp đảm bảo sự quan tâm sâu sát hơn của giáo viên tới từng học sinh, cũng nhưng nâng cao chất lượng tương tác giữa học sinh và giáo viên, giữa học sinh với học sinh trong quá trình học.
Còn theo ông Lê Như Tiến - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng (nay là Ủy ban Văn hóa và Xã hội) của Quốc hội, việc một số trường phổ thông ở Hà Nội có sĩ số cao hơn so với quy định hiện hành xuất phát từ một số nguyên nhân.
Trong đó, nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng quá tải này là sự mất cân đối giữa tốc độ tăng dân số và việc mở thêm trường học. Trong khi dân số Hà Nội ngày càng tăng, với lượng lớn người lao động ngoại tỉnh di chuyển đến, thì việc xây dựng thêm lớp học và trường học lại chưa tương xứng, thậm chí có những xã/phường đã nhiều năm không có thêm được bất kỳ lớp học mới nào.
Cũng theo ông Tiến, số lượng học sinh trong lớp quyết định đến chất lượng giáo dục cả lớp học nói chung và từng học sinh nói riêng. Nếu quá tải sĩ số, mỗi học sinh sẽ có ít cơ hội được trao đổi, làm bài, tiếp nhận kiến thức từ giáo viên hơn.
Đối với giáo viên, tình trạng này gây ra áp lực lớn khi khối lượng chấm bài tăng gấp rưỡi, thậm chí gấp đôi, khiến họ không đủ thời gian đảm nhiệm. Quan trọng hơn, giáo viên không thể bao quát và theo sát từng đối tượng hoặc từng nhóm học sinh, dẫn đến nhiều học sinh bị bỏ lại phía sau và không nhận được sự quan tâm đầy đủ tới nhu cầu, quá trình học tập, gây giảm chất lượng giáo dục tổng thể.
Cần siết chỉ tiêu và phân bổ chỉ tiêu hợp lý để đảm bảo sĩ số không quá tải
Trước thực trạng quá tải sĩ số tại một số trường công lập ở Hà Nội, theo ông Lê Như Tiến, việc thực hiện chủ trương xã hội hóa giáo dục, tạo điều kiện cho các trường tư thục, dân lập phát triển là giải pháp cần được xem xét.
“Nếu trường công lập quá tải thì có thể siết chỉ tiêu tuyển sinh đầu cấp, chỉ giao vừa đủ so với quy chuẩn, những chỉ tiêu còn lại có thể chuyển sang các trường tư thục. Điều này sẽ giúp hệ thống giáo dục công và tư cùng song hành, chia sẻ nguồn lực nhằm giảm tải sĩ số, với mục tiêu chung là đảm bảo và nâng cao chất lượng giáo dục”, ông Tiến bày tỏ.
Ông Tiến cũng nhấn mạnh, trước tình trạng quá tải sĩ số tại một số trường công ở Hà Nội, điều cần thiết là phải siết chặt chỉ tiêu tuyển sinh theo hướng linh hoạt, công bằng, khách quan và minh bạch và tiến tới giảm sĩ số ngay trong năm học tới.
Để đảm bảo sĩ số học sinh đúng quy định tại các trường công lập ở Hà Nội, cần thiết lập thêm cơ chế giám sát và có chế tài mạnh mẽ. Các cơ quan quản lý, thanh tra cần vào cuộc quyết liệt nhằm kiểm tra việc thực hiện. Bất kỳ trường nào bị phát hiện “vượt rào”, không thực hiện đúng quy định về sĩ số sau quá trình thanh tra, thì đều phải bị xử lý nghiêm minh theo đúng quy định.
Đồng ý kiến với quan điểm trên, theo chuyên gia giáo dục Bùi Khánh Nguyên, để giải quyết căn cơ tình trạng quá tải sĩ số và nâng chuẩn trường lớp phổ thông, bên cạnh đầu tư của Nhà nước, rất cần huy động sự đóng góp của xã hội để đảm bảo đủ điều kiện về cơ sở vật chất phù hợp với sĩ số lớp học.
Đồng thời, hiện đã có thêm lựa chọn trường tư thục cho các gia đình có khả năng chi trả mức học phí cao hơn hoặc có nhu cầu riêng biệt. Hệ thống trường tư thục có vai trò giảm tải và hỗ trợ cho hệ thống trường công lập trong việc chia sẻ sĩ số học sinh. Vì vậy, nên nghiên cứu phân bổ chỉ tiêu hợp lý cho cả trường công và trường tư, đảm bảo sĩ số đạt chuẩn theo quy định hiện hành, giúp nâng cao chất lượng giáo dục.
Cùng bàn về cách khắc phục tình trạng quá tải sĩ số tại một số trường công lập ở Hà Nội, theo thầy Nguyễn Tùng Lâm, cần thực hiện đồng bộ một số giải pháp.
Thứ nhất, cần cân đối chỉ tiêu tuyển sinh với các trường học. Chính quyền địa phương phải có kế hoạch phát triển giáo dục dựa trên cơ sở dân số của địa phương để tham mưu xây dựng trường lớp kịp thời, đảm bảo đủ chỗ học cho học sinh mà không cần phải nâng sĩ số vượt quy định.
Thứ hai, về mặt thể chế, cần trao quyền tự chủ cho các trường phổ thông theo tinh thần chuyển mạnh từ quản lý hành chính sang kiến tạo phát triển mà Nghị quyết 71 về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đã đề ra. Khi được tạo điều kiện về quyền tự chủ, các trường phải chịu trách nhiệm trước nhà nước về chất lượng giáo dục của mình. Cơ chế này sẽ khuyến khích các trường không nhận học sinh quá đông, dẫn đến quá tải sĩ số, làm ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.
Thứ ba, nên tạo điều kiện phát triển cho các trường tư thục. Việc huy động và khuyến khích sự phát triển của các trường tư sẽ góp phần giảm tải sĩ số cho các trường công lập. Trong đó, cần phát huy mô hình hợp tác nhằm tận dụng được thế mạnh của cả Nhà nước lẫn các nhà đầu tư tư nhân.
Cụ thể, Nhà nước sẽ giao đất và tham gia vào công tác quản lý để kiểm soát chất lượng giáo dục. Trong khi đó, các nhà đầu tư tư nhân sẽ chịu trách nhiệm vận hành, tổ chức và nâng cao chất lượng giáo dục. Sự kết hợp này không chỉ khai thác được sự năng động và sáng tạo của khu vực tư nhân, giữ được sự kiểm soát chặt chẽ của Nhà nước, mà còn tạo thêm môi trường học tập cho học sinh phổ thông, giảm áp lực sĩ số cho trường công và nâng cao chất lượng giáo dục chung.
