Vừa qua, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam thành phố Hà Nội đã tổ chức Hội nghị phản biện xã hội đối với dự thảo Quyết định của Ủy ban nhân dân Thành phố Hà Nội quy định về dạy thêm, học thêm.
Nhằm tạo sự minh bạch và tăng tính giám sát, tại Hội nghị, lãnh đạo Mặt trận Tổ quốc Thành phố Hà Nội đã đề nghị thiết lập kênh phản ánh trực tuyến độc lập trên Cổng dịch vụ công thành phố, kèm theo cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin; bổ sung quy định về công khai thông tin vi phạm của giáo viên và cơ sở dạy thêm trên Cổng thông tin điện tử để tăng tính minh bạch và cảnh báo.
Những mảng tối trong dạy thêm, học thêm sẽ dần được phát hiện và công khai
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Ngô Huy Tâm – cố vấn giáo dục tại Đại Học Houston Baptist (Mỹ) nhận định, sự thiết lập kênh phản ánh trực tuyến độc lập trên Cổng dịch vụ công thành phố, kèm theo cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin, sẽ tạo ra những tác động đáng kể trong minh bạch và giám sát xã hội.
Cụ thể, kênh phản ánh độc lập sẽ giúp công khai hóa các vấn đề tiêu cực nhức nhối mà báo chí đã phản ánh trong một thời gian dài về hoạt động dạy thêm, học thêm - một vấn đề từ lâu đã có nhiều mảng vận hành trong “bóng tối” của sự mập mờ, che đậy dưới các hình thức lách luật tinh vi.
Khi một số phụ huynh, học sinh, giáo viên thực sự trăn trở về nền giáo dục có cơ hội được phản ánh những hành vi thuộc nhóm cần điều chỉnh và chấn chỉnh cấp bách như: bắt ép học sinh mình phụ trách trực tiếp học thêm, thu tiền ngoài chương trình, nội dung dạy học không đạt chất lượng và chuẩn mực, hay dạy thêm vượt ngoài quy định, những mảng tối sẽ dần được phát hiện và công khai. Điều này tạo ra sức mạnh kiềm chế mạnh mẽ từ phía xã hội, vượt ra ngoài cơ chế thanh tra, kiểm tra truyền thống của nhà nước.
Hơn nữa, khi biết rằng bất cứ lúc nào cũng có thể bị phản ánh, cơ sở dạy thêm sẽ phải chủ động tự kiểm tra, tự nhắc nhở nhân viên tuân thủ quy định. Họ sẽ phải chuẩn bị câu trả lời, hồ sơ, tự có nhận thức rõ ràng hơn về quyền và trách nhiệm của bản thân với dữ liệu giáo dục của mình, để giải thích cho những quy định, chính sách của mình - tức là tự giải trình trách nhiệm của mình trước không chỉ các cấp quản lý, mà trước hết là với chính phụ huynh, học sinh và xã hội.
Đồng thời, cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin rất quan trọng. Nếu không có sự bảo vệ này, phụ huynh hay giáo viên sẽ lo sợ việc bị trả thù, trù dập, ảnh hưởng đến cuộc sống, sự nghiệp, gia đình. Vì thế, quy định này không chỉ khuyến khích việc phản ánh mà cần hướng tới tạo lập một “hệ sinh thái của niềm tin”, nơi mà ngay cả những người trong cuộc như giáo viên làm việc tại cơ sở dạy thêm cũng có thể lên tiếng mà không sợ hãi.
Tuy nhiên, theo thầy Tâm, ở chiều ngược lại, cơ chế phản ánh xã hội về bản chất luôn có tính phát sinh và không hệ thống, người phản ánh có thể dựa vào cảm tính nhiều hơn các cơ sở pháp lý cụ thể để cáo buộc một hành vi mà người tố cáo cho là sai, trái. Ở điểm này, cơ quan chức năng cần có cơ chế và quy trình rất rõ ràng, được truyền thông rộng rãi về quyền và nghĩa vụ của người phản ánh lẫn người/đơn vị dạy thêm bị phản ánh, đảm bảo các quyền được pháp luật bảo vệ, cho phép.
Song song với đó, cần phòng và tránh việc những dữ liệu tố cáo bị rò rỉ, tấn công mạng, gây ra những thiệt hại có thể khó phục hồi về quyền, uy tín nhân phẩm của các cá nhân, tổ chức.
Nhìn nhận từ thực tế tại một số quốc gia trên thế giới, thầy Tâm thông tin, chúng ta có thể tham khảo kinh nghiệm của Trung Quốc và Hàn Quốc trong việc thiết lập hệ thống giám sát hiệu quả trong bối cảnh đặc thù của Việt Nam. Mục tiêu là trúng và đúng, tránh việc lạm dụng cơ chế phản hồi, tạo ra những gánh nặng không cần thiết về chi phí, thời gian của các cá nhân, cơ sở dạy thêm.
Cần phân cấp rõ các nhóm vi phạm, mức độ nghiêm trọng để cân nhắc hành vi nào cần công khai
Đối với việc công khai thông tin vi phạm của giáo viên và cơ sở dạy thêm trên Cổng thông tin điện tử Thành phố, thầy Ngô Huy Tâm cho rằng, đây là vấn đề sẽ có nhiều tranh cãi.
“Giáo dục là một ngành nhạy cảm với sai phạm. Theo truyền thống và góc nhìn Á Đông, nhà giáo - con người đại diện cho giáo dục là một hình ảnh cần sự chuẩn mực ở tiêu chuẩn rất cao. Giáo viên được kỳ vọng là hình mẫu không chỉ về chuyên môn hay kiến thức, mà cả lối sống, phẩm chất đạo đức. Bất cứ một sai phạm nhỏ nào cũng có thể bị diễn giải, ảnh hưởng đến uy tín giáo dục của cá nhân và tổ chức, đặc biệt là với môi trường mạng xã hội. Do vậy, tôi cho rằng cần cẩn trọng trong việc công khai những thông tin vi phạm của giáo viên và cơ sở dạy thêm”, thầy Tâm chia sẻ.
Với những lợi ích rõ rệt về hiệu ứng răn đe, công bằng xã hội trong việc công khai sai phạm, chúng ta cũng cần phân biệt, phân cấp rõ các đề mục nhóm vi phạm, mức độ nghiêm trọng để cân nhắc những hành vi nào cần công khai. Mục tiêu không phải để triệt tiêu, mà để các cá nhân, cơ sở giáo dục, những doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giáo dục dần hoàn thiện và ngày càng phát triển.
Theo thầy Tâm, sự minh bạch luôn mang lại những lợi ích cụ thể. Đơn cử như giúp loại bỏ các đối tượng tiêu cực, lành mạnh hóa nền giáo dục, và mang lại “sân chơi” công bằng các doanh nghiệp giáo dục. Khi những đối tượng tiêu cực được loại bỏ, thị trường sẽ còn lại toàn bộ những người thực sự đóng góp tích cực cho nền giáo dục. Đây là cơ chế tự điều chỉnh qua thị trường.
Đối với cá nhân, tổ chức cụ thể, điều này có thể giúp họ nâng cao đạo đức nghề nghiệp. Giáo viên, các cơ sở dạy thêm sẽ phải tự ý thức rằng họ làm công việc có trách nhiệm cao, không phải chỉ với từng học sinh và phụ huynh, mà còn với toàn xã hội.
Đồng thời, các chủ thể trong việc dạy thêm có thể cải thiện chất lượng qua cơ chế phản hồi. Khi phụ huynh, học sinh có cơ hội phản ánh, nhất là khi có cơ chế bảo vệ, họ sẽ cung cấp thông tin giá trị về chất lượng thực sự của từng cơ sở, cá nhân. Những lỗi sai, hạn chế sẽ được chỉ ra, và nếu được thực hiện trên tinh thần xây dựng, tiếp thu cầu thị, điều này cũng giúp cơ sở dạy thêm liên tục cải thiện.
Nếu quy định thiết lập kênh phản ánh trực tuyến độc lập; công khai vi phạm của giáo viên, cơ sở dạy thêm được ban hành, thầy Tâm cho rằng, cần 3 yếu tố cốt lõi để những quy định này thực sự đi vào thực tế, mang lại tác động tích cực cho xã hội, có sự đồng thuận cao.
Thứ nhất là, hệ thống quản lý dữ liệu và xử lý dữ liệu phản ánh để bảo vệ người phán ánh cần được vận hành trơn tru và được bảo vệ ở cấp cao nhất, cần được Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân diễn giải rõ ràng.
Thứ hai là, vấn đề nhân lực xử lý phản ánh cần ưu tiên tính kịp thời, công bằng, thượng tôn pháp luật, vì những vụ việc xử lý quá lâu, quá vội đều là mầm mống gây băn khoăn hoặc mất niềm tin.
Thứ ba là, nguồn lực cần thiết để thực thi chính sách cần được tính toán kỹ với các tham số chính xác về số cơ sở, cá nhân, tổ chức liên quan đến dạy thêm. Chúng ta cần bổ sung cả nhân lực lẫn công nghệ để chính sách được thực thi thành công trong thực tế.
Mặt khác, theo thầy Tâm, nguồn gốc của việc dạy thêm, học thêm tràn lan ở Việt Nam nằm ở sự hạn chế của hệ thống giáo dục chính khóa. Học sinh phải học thêm vì những lý do như chưa kịp hiểu bài trên lớp (chất lượng dạy không tốt, sĩ số quá tải..v..v); các bài kiểm tra, thi cử vốn quá cạnh tranh (áp lực học tập của học sinh Việt Nam được xếp vào nhóm cao).
Do đó, để giảm nhu cầu học thêm không cần thiết, cần cải cách chất lượng dạy học chính khóa như đổi mới phương pháp dạy học, giảm áp lực kiểm tra, thi cử, và định kỳ đánh giá lại các chương trình học để phù hợp hơn với năng lực của học sinh ở các vùng miền.
Giáo viên dạy thêm, cơ sở dạy thêm nói gì?
Theo chia sẻ từ thầy Lê Minh Tuấn – Giám đốc Trung tâm Giáo dục Lê Minh Tuấn: "Với vai trò là người trực tiếp tham gia giảng dạy ở cơ sở dạy thêm, tôi hoàn toàn đồng tình với đề xuất thiết lập kênh phản ánh trực tuyến độc lập trên Cổng dịch vụ công thành phố, kèm theo cơ chế bảo vệ người cung cấp thông tin".
Thầy Tuấn thông tin, trên thực tế, vẫn còn tình trạng học sinh bị ép học thêm, học không hiệu quả, … mà không biết phản ánh với ai. Vậy nên, nếu có một kênh phản ánh chính thức, các trung tâm dạy thêm sẽ phải tự nâng cao chất lượng, tạo môi trường cạnh tranh công bằng – trung tâm dạy thêm nào thực sự có uy tín, chất lượng thì học sinh mới lựa chọn.
“Khi xã hội có cơ chế giám sát minh bạch, chất lượng của các cơ sở dạy thêm sẽ tự khắc được nâng lên; học sinh không còn chịu sức ép bắt phải đi học thêm từ giáo viên trên trường; trung tâm nào yếu kém sẽ tự bị đào thải khỏi thị trường,” thầy Tuấn nhấn mạnh.
Đồng thời, việc bảo vệ người cung cấp thông tin phản ánh về tình trạng dạy thêm, học thêm cũng được thầy Tuấn đánh giá là bước đi sát thực tế.
Hiện nay, nhiều phụ huynh muốn phản ánh những tiêu cực về dạy thêm trên mạng xã hội nhưng lo sợ bị phản ứng, công kích nên ngần ngại lên tiếng. Nếu có kênh phản ánh trực tuyến chính thức, thông tin sẽ được tiếp nhận, xử lý, từ đó xây dựng môi trường dạy thêm, học thêm minh bạch, lành mạnh - chỉ những học sinh có nhu cầu thực sự mới đi học thêm, và giáo viên, cơ sở dạy thêm đủ năng lực, uy tín mới tồn tại.
Thầy Tuấn cũng đánh giá cao đề xuất công khai thông tin vi phạm của giáo viên và cơ sở dạy thêm trên Cổng thông tin điện tử địa phương, cho rằng đây là biện pháp cảnh báo hữu hiệu. Bởi, hiện nay, vẫn còn thiếu các hình phạt cụ thể cho hành vi vi phạm, cơ chế xử lý chưa rõ ràng, chủ yếu dừng ở mức phạt hành chính nên nhiều giáo viên, trung tâm dạy thêm vẫn sẵn sàng vi phạm.
Bên cạnh đó, theo Thông tư số 29/2024/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định về dạy thêm, học thêm, giáo viên đang dạy học tại các nhà trường không được dạy thêm ngoài nhà trường có thu tiền của học sinh đối với học sinh mà giáo viên đó đang được nhà trường phân công dạy học theo kế hoạch giáo dục của nhà trường. Tuy nhiên, nhiều giáo viên vẫn tìm những kẽ hở để lách luật như tráo đổi học sinh với nhau để dạy thêm; hoặc trong một lớp dạy thêm vẫn đăng ký tên 2 giáo viên (trong đó để một giáo viên là hỗ trợ lớp), nhưng thực tế không phải như vậy mà chỉ để đối phó với những đoàn kiểm tra, giám sát. Họ vẫn để giáo viên hỗ trợ đó đứng lớp để được dạy thêm cho học sinh của mình, …
Nếu các đề xuất trên được ban hành, thầy Tuấn cho rằng, cần triển khai thông tin quy định đó đến từng nhà trường, giúp học sinh biết đến việc có thể phản ánh những bất cập trong dạy thêm, học thêm, giúp cơ quan quản lý và chính quyền địa phương kịp thời xử lý, chấn chỉnh.
Trong khi đó, thầy Chử Anh Nam – giáo viên Trường Trung học phổ thông Phan Đình Phùng (Hà Nội), giáo viên Toán tại Trung tâm Luyện thi Nam Anh cho hay, việc thiết lập kênh phản ánh trực tuyến độc lập trên Cổng dịch vụ công thành phố về hoạt động dạy thêm, học thêm là rất cần thiết.
Thầy Nam cho hay, sau khi Thông tư số 29 được ban hành, nhiều trung tâm dạy thêm đã và đang mọc lên rất nhanh, từ nhiều cá nhân, tổ chức khác nhau. “Có những đơn vị làm rất tốt, đảm bảo chất lượng và quy củ; nhưng cũng có nơi chỉ đặt nặng lợi nhuận, xem nhẹ mục tiêu giáo dục. Ở trường học, vẫn còn tình trạng học sinh còn bị ép đi học thêm,” thầy Nam nói.
Hơn nữa, hiện nay, một số trung tâm dạy thêm tại Hà Nội vẫn hoạt động khi hồ sơ chưa đầy đủ, giáo viên không có bằng cấp chuyên môn đúng ngành, không được đào tạo chính quy sư phạm. Điều này dễ khiến nội dung giảng dạy ở lớp dạy thêm lệch chuẩn chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, ảnh hưởng đến chất lượng và nhận thức của người học. Nếu gặp tình trạng này, học sinh nên phản ánh lại, để đảm bảo chất lượng trong hoạt động dạy thêm, học thêm của mình. Bởi, với những em học sinh có nhu cầu đi học thêm thực sự thì mục tiêu hướng tới vốn là để nâng cao năng lực của bản thân.
Do đó, việc có một kênh phản ánh độc lập để phụ huynh, học sinh, xã hội cung cấp thông tin là rất tốt, giúp chính quyền địa phương, các cơ quan chức năng kịp thời thanh tra, xử lý ngay lập tức khi phát hiện vi phạm.
Không những vậy, khi có kênh phản ánh này, ý thức tuân thủ và luôn sẵn sàng bị thanh tra sẽ buộc các cơ sở dạy thêm và giáo viên phải nghiêm túc hơn trong giảng dạy, từ đó giúp học sinh phát triển đúng hướng, nâng cao kiến thức và cải thiện năng lực bản thân. Việc bảo đảm chất lượng cho người học đòi hỏi trách nhiệm phối hợp của nhà trường, gia đình và xã hội. Và khi học sinh học thêm tại cơ sở dạy thêm, cơ sở đó phải có trách nhiệm với kết quả, chất lượng giáo dục của người học.
