 |
| Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh và người đồng cấp Trung Quốc Thường Vạn Toàn tại Bắc Kinh. |
Ngày 20/10 giáo sư Carl Thayer từ học viện Quốc phòng Úc bình luận trên tờ The Diplomat, khi nổ ra vụ giàn khoan 981 Trung Quốc hạ đặt trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam hồi tháng 5, các nhà phân tích trong khu vực cho rằng quan hệ Việt - Trung đã leo thang căng thẳng tồi tệ nhất kể từ cuộc chiến tranh 1979 Trung Quốc xâm lược toàn tuyên biên giới phía Bắc Việt Nam. Ông Carl Thayer cho rằng đánh giá này quá sớm, bởi hiện nay đã có dấu hiệu cho thấy Việt Nam và Trung Quốc đang nỗ lực thiết lập lại mối quan hệ.
Cuộc khủng hoảng giàn khoan 981 đã chứng kiến một cuộc đối đầu trên thực địa giữa lực lượng thực thi pháp luật dân sự của Việt Nam với cả một "hạm đội" tàu Trung Quốc (bao gồm cả tàu quân sự). Sự bức xúc trước hành động bành trướng, xâm phạm vùng biển Việt Nam từ phía Trung Quốc đã bùng nổ nhanh chóng và lan rộng, thậm chí xảy ra một số vụ bạo lực và có những tiếng nói kêu gọi Việt Nam "thoát khỏi quỹ đạo của Trung Quốc".
Thoạt đầu Bắc Kinh đã tỏ ra cứng rắn về ngoại giao, đóng cửa tất cả các kênh liên lạc và từ chối nỗ lực của Việt Nam tìm cách đối thoại, giải quyết khủng hoảng. Nhưng cuối cùng Trung Nam Hải cũng đã thay đổi thái độ khi cử Dương Khiết Trì, Ủy viên Quốc vụ sang Việt Nam dự cuộc họp thường niên của Ban chỉ đạo hợp tác song phương, dấu hiệu Bắc Kinh muốn ngăn chặn căng thẳng Biển Đông có thể làm đổ vỡ quan hệ rộng lớn hơn giữa Trung Quốc với Việt Nam.
Giáo sư Carl Thayer bình luận, quan hệ Việt - Trung đã tiến thêm một bước lớn sau chuyến thăm Trung Quốc 3 ngày của 12 tướng lĩnh cấp cao Việt Nam do Bộ trưởng Quốc phòng Phùng Quang Thanh dẫn đầu. Phía Trung Quốc đã đón tiếp trọng thị phái đoàn quân sự Việt Nam, Bộ trưởng Phùng Quang Thanh đã hội đàm với người đồng cấp Thường Vạn Toàn, hội kiến với ông Lý Nguyên Triều - Phó Chủ tịch nước và ông Phạm Trường Long - Phó Chủ tịch Quân ủy trung ương. Tuy nhiên không có tuyên bố chung được đưa ra sau chuyến thăm.
 |
| Giáo sư Carl Thayer. |
Theo học giả Thayer, truyền thông Trung Quốc chỉ đưa tin thưa thớt về nội dung thảo luận giữa 2 bên, trong khi báo chí Việt Nam cung cấp thông tin chi tiết hơn. Điều rõ ràng từ phản ánh của truyền thông là bầu không khí các cuộc họp song phương giữa Việt Nam và Trung Quốc đã ấm lên và tích cực, hai bên nỗ lực vượt qua thách thức và khủng hoảng bằng con đường ngoại giao.
Dẫn nguồn tin báo Quân đội Nhân dân, giáo sư Thayer cho biết tướng Phùng Quang Thanh đã trao đổi với phía Trung Quốc rằng quân đội 2 nước nên giữ bình tĩnh, kiên nhẫn, kiềm chế và kiểm soát chặt chẽ các hoạt động trên biển để tránh hiểu lầm, ngăn ngừa xung đột, không sử dụng vũ lực hay đe dọa sử dụng vũ lực để giải quyết tranh chấp.
Tướng Thanh đề nghị phía Trung Quốc hành động một cách nhân đạo đối với ngư dân Việt Nam, không thu giữ ngư cụ kiếm kế sinh nhai của họ. Ngoài ra quân đội cần hỗ trợ những ngư dân bị nạn trên biển, tạo điều kiện giúp đỡ họ.
Kết thúc hội đàm, Bộ trưởng Quốc phòng 2 nước đã chứng kiến lễ ký kết biên bản ghi nhớ về việc thiết lập đường dây nóng quân sự giữa quân đội 2 bên, không có thêm thông tin chi tiết về nội dung này được công bố. Bộ trưởng Phùng Quang Thanh đã mời ông Thường Vạn Toàn sang thăm chính thức Việt Nam vào khoảng thời gian thích hợp.
Trung Quốc và Việt Nam đã bắt đầu cải thiện mối quan hệ song phương thông qua các kênh đối thoại quốc phòng, đối thoại giữa 2 đảng mà không phải là Bộ Ngoại giao 2 nước, giáo sư Carl Thayer lưu ý.
Những diễn biến này cần được theo dõi với một mức độ thận trọng. Ngoài gia theo ông Thayer, quy mô và thành phần đại biểu 2 Bộ Quốc phòng tham gia hội đàm Việt - Trung lần này cũng đáng chú ý, trong đó có các tướng lĩnh chỉ huy hải - không quân, biên phòng phụ trách biên giới 2 nước cùng tham dự.
Chỉ huy quân sự của Trung Quốc và Việt Nam hiện nay đã cam kết đẩy mạnh hoạt động hợp tác quốc phòng hiện có trong một số lĩnh vực, các nhà phân tích sẽ phải lưu ý điều này khi phân tích, dự đoán những gì sẽ diễn ra tiếp theo sau chuyến thăm.
Theo giáo sư Thayer, bản ghi nhớ kỹ thuật về thiết lập đường dây nóng quân sự giữa Việt Nam và Trung Quốc là một dấu hiệu tích cực mà cả 2 bên nhận ra rằng cần phải kiểm soát một sự cố khỏi leo thang thành xung đột chết người trên Biển Đông.
 |
| Đá Chữ Thập nhìn từ vệ tinh, Trung Quốc đang biến bãi đá này thành đảo nhân tạo bất hợp pháp lớn nhất quần đảo Trường Sa. |
Tuy nhiên giáo sư Carl Thayer lưu ý rằng, hoạt động gần đây của Trung Quốc mở rộng (bất hợp pháp) đường băng trên đảo Phú Lâm, Hoàng Sa (thuộc chủ quyền Việt Nam) và chuyến thị sát (bất hợp pháp) của Ngô Thắng Lợi, Tư lệnh Hải quân Trung Quốc ra quần đảo Trường Sa (thuộc chủ quyền Việt Nam) cuối tháng 9 vừa qua chứng minh rõ ràng rằng, căng thẳng chủ quyền lãnh thổ trên Biển Đông sẽ vẫn là "chất gây kích ứng chính" trong quan hệ Việt - Trung.
Trong một động thái khác có liên quan tờ Bưu điện Hoa Nam ngày 21/10 đưa tin, Kim Lạn Vinh, một giáo sư quan hệ quốc tế thuộc đại học Nhân Dân Trung Quốc nói rằng Bắc Kinh đã biến đá Chữ Thập (trong quần đảo Trường Sa thuộc chủ quyền Việt Nam, bị Trung Quốc xâm lược năm 1988 cùng với 5 bãi đá khác và chiếm đóng trái phép đến nay) thành đảo nhân tạo rộng hơn đảo Ba Bình, hòn đảo lớn nhất trong quần đảo Trường Sa hiện nay. Việc mở rộng bãi đá này vẫn đang được Trung Quốc tiếp tục triển khai.
Các nhà phân tích cho biết việc mở rộng đá Chữ Thập thành đảo nhân tạo cuối cùng sẽ tạo ra một tiền đồn quân sự quan trọng mặc dù Bắc Kinh vẫn chưa công khai thừa nhận kế hoạch này. Việc tiến hành đảo hóa đá Chữ Thập diễn ra nhanh hơn so với dự kiến.
Vương Hàn Lĩnh, một chuyên gia về Biển Đông từ Viện Hàn lâm khoa học xã hội Trung Quốc nói với Bưu điện Hoa Nam, đảo nhân tạo (bất hợp pháp) trên đá Chữ Thập hiện nay đã có diện tích khoảng 1 km vuông, gấp đôi đảo Ba Bình và nó còn tiếp tục phình ra. Cả Kim Lạn Vinh và Vương Hàn Lĩnh không biết chắc cuối cùng đảo nhân tạo (bất hợp pháp) này sẽ rộng bao nhiêu, nhưng nó sẽ trở thàn căn cứ quân sự và dân sự.
Giáo sư Carl Thayer cho rằng một khi xung đột nổ ra, căn cứ Trung Quốc xây dựng (bất hợp pháp) trên đá Chữ Thập rất dễ trở thành "con mồi" cho tên lửa đạn đạo của Việt Nam. Ông cho rằng hiện chưa đủ bằng chứng rõ ràng về việc Trung Quốc xây dựng căn cứ hải quân ở đá Chữ Thập, nhưng nó có thể trở thành một tiền đồn cho những hoạt động kinh tế (bất hợp pháp) của Trung Quốc ở khu vực quần đảo Trường Sa như làm căn cứ hậu cần cho các giàn khoan dầu cũng như đội ngũ tàu cá.
Cuối tuần qua mạng Quan Sát của trung Quốc đã công bố thông tin nói rằng đảo nhân tạo trên đá Chữ Thập đã có diện tích lớn hơn đảo Ba Bình. Nó công bố hình ảnh được cho là chụp bằng vệ tinh Digtal Globe chụp từ giữa tháng 9 và tháng 10.
