“Các giải thưởng khoa học như VinFuture là chất xúc tác cho sự đổi mới, mang đến những thay đổi tích cực cho nhân loại, cũng như tạo động lực, tiếp sức và cảm hứng cho những nhà đổi mới trong tương lai”, Giáo sư - Sir Richard Henry Friend (Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture) nhận định trong bài viết vừa đăng tải trên Tạp chí giáo dục đại học hàng đầu thế giới, Times Higher Education (THE).

Niềm tin vào khoa học ngày càng lớn

Cứ vào tháng 10 hàng năm, giải thưởng Nobel lại trở thành tâm điểm thế giới. Dù chúng ta có thể dự đoán trước được những lĩnh vực nào sẽ được vinh danh trong lễ trao giải, tôi thường không rõ về những câu chuyện bên lề, những hành trình và những góc khuất của những nhà khoa học xuất sắc – những người chiến thắng giải Nobel đã trải qua.

Những câu chuyện này thường mang tính truyền cảm hứng và có yếu tố bất ngờ, như một lời nhắc nhở mạnh mẽ rằng dù giới khoa học đã đi được quãng đường dài, thiên nhiên vẫn chứa đựng nhiều bí ẩn đang chờ chúng ta khám phá.

Giải thưởng Nobel và các giải thưởng khoa học toàn cầu khác đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc tôn vinh những thành tựu khoa học xuất sắc và sáng tạo.

Điều này càng trở nên quan trọng hơn trong bối cảnh những đột phá khoa học đang giúp chúng ta tìm ra những giải pháp cho các vấn đề lớn nhất mà con người đang đối mặt, như bệnh tật và biến đổi khí hậu.

Việc công nhận thành tựu khoa học thông qua việc trao giải thưởng là điều quan trọng với mỗi cá nhân và các nhóm nghiên cứu, đồng thời cũng đóng vai trò cần thiết trong việc tăng cường sự hiện diện của các đổi mới sáng tạo bên ngoài cộng đồng khoa học.

Tuy nhiên, mối liên hệ giữa khám phá và tác động không phải lúc nào cũng được truyền tải rõ ràng tới công chúng.

Các thành viên Hội đồng Giải thưởng VinFuture trong buổi giao lưu với nhà khoa học trẻ và sinh viên Việt Nam ngày 18/12/2022.

Một ngoại lệ đáng chú ý là quá trình phát triển vaccine Covid-19, diễn ra trong thời gian ngắn kỷ lục và được vinh danh bởi nhiều giải thưởng khác nhau trên toàn cầu.

Sự quan tâm của công chúng đối với khoa học trong giai đoạn đó là rất lớn, khi thế giới tìm cách thoát khỏi đại dịch.

Không chỉ vậy, sự chú ý của giới truyền thông toàn cầu đến những đột phá này đã góp phần vào việc củng cố mối quan hệ giữa công chúng và cộng đồng khoa học.

Một cuộc khảo sát mới đây của Hiệp hội Di truyền học tiến hành tại Anh đã thu thập ý kiến từ hơn 2.000 người trưởng thành, cho thấy niềm tin vào khoa học, đặc biệt là di truyền học, đã tăng lên đáng kể trong thời kỳ đại dịch.

Niềm tin này rất quan trọng nếu chúng ta muốn ứng dụng các công trình nghiên cứu vào đời sống, đặc biệt là khi cần sự tham gia của cộng đồng, chẳng hạn trong việc triển khai vaccine.

Sứ mệnh tạo động lực của Giải thưởng VinFuture

Ngoài việc công bố những công trình cụ thể, các giải thưởng toàn cầu cũng mang trong mình một sứ mệnh khác quan trọng không kém, đó là tạo động lực, tiếp sức và cảm hứng cho những nhà đổi mới trong tương lai.

Tiền thưởng cũng có thể giải quyết vấn đề tài chính, dù là trao tặng cho cá nhân hay phòng thí nghiệm. Số tiền này có thể được tái đầu tư vào nghiên cứu, hỗ trợ các nhóm thực hiện dự án bổ sung hoặc dự án có tiềm năng sinh lợi lớn nhưng có độ rủi ro cao.

Tôi là Chủ tịch Hội đồng Giải thưởng VinFuture – một giải thưởng toàn cầu được thành lập vào năm 2020 nhằm tôn vinh những nghiên cứu khoa học và sự đổi mới sáng tạo, mang lại lợi ích trực tiếp và rộng khắp cho nhân loại.

Hiện nay, Giải thưởng VinFuture đang tiếp nhận đề cử cho mùa giải thứ ba, với Giải thưởng Chính trị giá 3 triệu USD và ba Giải Đặc biệt, mỗi giải trị giá 500.000 USD.

Các chủ nhân Giải thưởng Chính VinFuture 2022 trong buổi giao lưu cùng sinh viên Đại học VinUni ngày 21/12/2022.

Một trong những điểm đặc biệt của Giải thưởng VinFuture là không giới hạn số lượng tác giả tham gia đóng góp chính vào công trình.

Điều này rất quan trọng vì nhiều đột phá lớn, tạo ra tác động toàn cầu, đòi hỏi sự hợp tác của nhiều thành viên khác nhau.

Mỗi người đều rất quan trọng, nhưng họ tạo ra tác động mạnh mẽ hơn khi phối hợp cùng nhau.

Điều này được thể hiện trong các Giải thưởng Chính mà VinFuture đã trao vào năm 2021 và 2022, tôn vinh những đóng góp đáng kể cho sự phát triển của công nghệ mRNA trong vaccine Covid-19 và nghiên cứu về công nghệ mạng toàn cầu. Với Giải thưởng Chính năm 2022, chúng tôi đã vinh danh 5 nhà khoa học.

Một trong những mục tiêu của các giải thưởng toàn cầu như Giải thưởng VinFuture là tôn vinh những thành tựu trong các lĩnh vực mới nổi và tiềm năng phát triển, như nhóm hợp chất có cấu trúc tinh thể (liên kết các phân tử ở dạng 2D và 3D để tạo ra các cấu trúc tinh thể mở rộng) và AlphaFold 2 – một công nghệ AI có khả năng mô hình hóa cấu trúc protein một cách nhanh chóng và chính xác.

Giải thưởng VinFuture cũng ghi nhận thành tựu của các nhà nghiên cứu ở các nước đang phát triển, bởi vì họ thường không có cơ hội tiếp xúc như đồng nghiệp ở các tổ chức học thuật có quy mô lớn khác.

Chẳng hạn, vào năm ngoái, chúng tôi đã vinh danh ông Thalappil Pradeep, nhà hóa học tại Học viện Công nghệ Ấn Độ Madras. Ông Pradeep đã phát triển hệ thống lọc nước chi phí thấp để loại bỏ asen và các kim loại nặng khác khỏi nước ngầm.

Bất chấp những đột phá khoa học và sự đổi mới liên tục mang đến nhiều tác động, vẫn có nhiều công trình chưa được phát triển, đạt hiệu quả tối đa dù có khả năng đóng quan trọng trong giải quyết các thách thức toàn cầu.

Do đó, chúng ta cần huy động mọi nguồn lực có thể để khuyến khích và truyền cảm hứng cho các nhà khoa học tương lai, bởi vì họ là những người sẽ tạo ra những thành tựu đổi mới quan trọng, và các giải thưởng khoa học đóng vai trò then chốt trong nỗ lực thúc đẩy ấy.