LTS: Tiếp theo hai bài viết phản biện Giáo sư Hồ Ngọc Đại về tư tưởng Công nghệ giáo dục của ông, Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng - nguyên Viện trưởng Viện toán lý thuyết - Viện Toán học Toulouse - Cộng hòa Pháp, Giáo sư Đại Học Toulouse gửi đến Báo Điện tử Giáo dục Việt Nam bài phản biên thứ 3 của mình về đề tài này, xin trân trọng giới thiệu đến quý bạn đọc.
Không thi cử?!
Một hệ thống thi cử tồi sẽ đem lại rất nhiều hệ quả xấu, như là quá nhiều công sức tiền của đổ vào việc học để thi thay vì học để hiểu biết, thói gian lận, tâm lý căng thẳng chán học, v.v.
Điều này đúng không chỉ ở Việt Nam, mà trên toàn thế giới.
Trưởng Hội đồng Tư vấn khoa học cho thủ tướng Ấn Độ năm 2011 có nói một câu nổi tiếng là: “India has an examination system but not an education system”. [1]
Tạm dịch:“Ấn Độ có hệ thống thi cử chứ không phải hệ thống giáo dục”, để chỉ trích hệ thống thi cử quá nặng nề của Ấn Độ.
Tuy nhiên, tư tưởng “không thi cử, không chấm điểm” [2] trong giáo dục của Giáo sư Hồ Ngọc Đại cũng không tưởng tương tự như là chủ trương dẹp đồng tiền đi vậy.
Đồng tiền thật là dơ bẩn, con người ta trở nên xấu xa vì tiền. Thế nhưng nếu dẹp tiền đi, phá hết các nhà băng, thì sao?
Thì có lẽ xã hội trở về thời kỳ nguyên thủy, chắc ít ai muốn vậy.
Bản thân đồng tiền, hay kiểm tra thi cử, chỉ là những công cụ đảm nhiệm một số chức năng quan trọng cho xã hội.
Xã hội cần có được công cụ đó để có thể hoạt động bình thường. Bản thân chúng không có gì xấu, chỉ có sự lạm dụng chúng mới là xấu.
 |
| Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng (ngoài cùng bên phải) cùng gia đình ở Vườn Thực vật New York năm 2014, ảnh do tác giả cung cấp. |
Nói về chức năng của việc kiểm tra, đánh giá, thi cử (gọi chung lại thành thi cử), nó có 4 chức năng chính sau: [3]
1) Nhằm phát hiện các điểm mạnh điểm yếu của từng người, qua đó điều chỉnh việc học tập / giảng dạy cho thích hợp.
2) Nhằm đánh giá phân loại và đảm bảo chất lượng đầu ra hay đầu vào của các chương trình giáo dục.
3) Nhằm đảm bảo công bằng và hợp lý trong các cuộc tuyển chọn.
4) Nhằm tạo ra sự thi đua phấn đấu.
Cả 4 chức năng đó đều cần thiết, và nếu không có “thi cử” thì vẫn phải “có cái gì đó” đảm bảo 4 chức năng đó, và “cái gì đó” thay thế cho “thi cử” thì dù tên gọi thế nào nhưng thực chất vẫn sẽ là “thi cử”, ở dạng này hay dạng khác.
Bản thân trường thực nghiệm của Giáo sư Hồ Ngọc Đại cũng không thực hiện được “lý tưởng không thi cử” của ông. (Có thể Giáo sư Hồ Ngọc Đại không cực đoan trong thực tế ở mức như trong lý thuyết của ông).
Các học sinh cấp 1 ở đó vẫn được chấm điểm theo một hệ thống điểm đơn giản chỉ gồm 4 mức điểm.
Thực ra, hệ thống chấm điểm đơn giản đó không có gì mới, đã được nhiều nơi trên thế giới dùng từ lâu, và theo tôi là một hệ thống khá tốt.
Tiểu học ở Pháp cũng chủ yếu chấm điểm theo kiểu chỉ có 3 điểm “đã nắm tốt, đang nắm, chưa nắm được”.
Còn ở Nga, kể cả đại học cũng chấm điểm theo kiểu đơn giản với 4 mức điểm: giỏi (5), khá (4), trung bình (3), và trượt (2).
Nói theo kiểu toán học, muốn có lời giải tốt cho vấn đề nào đó thì bản thân vấn đề phải được đặt tốt (well-posed problem).
Nói về thi cử, vấn đề “đặt tốt” không phải là “làm sao xóa bỏ thi cử”, mà là “làm sao có một hệ thống thi cử tốt”.
Trong một bài viết về "Thế nào là một hệ thống thi cử tốt?" [4], tôi đã có nêu lên 10 tính chất của một hệ thống thi cử tốt:
Đúng mục đích, ảnh hưởng tốt đến cung cách dạy và học, công bằng, trung thực, minh bạch, khách quan, ít sai phạm, có hiệu suất chi phí cao, hiệu quả, và linh hoạt.
Đồng thời cũng liệt kê ra các giải pháp được đưa ra (trên thế giới) để tiến tới đạt được 10 tính chất đó.
Không thi đua?!
Có lẽ Giáo sư Hồ Ngọc Đại sẽ phản đối tôi về tác dụng của chức năng thứ 4 phía trên của thi cử, vì triết lý giáo dục của ông là “không thi đua”.
Chẳng hạn, trong bài báo “Đừng sỉ nhục trẻ con bằng cách ví von nó với đứa trẻ khác …” ngày 08/04/2012, [5] Giáo sư Hồ Ngọc Đại có nói:
|
Giáo sư Nguyễn Tiến Dũng phản biện GS. Hồ Ngọc Đại về công nghệ giáo dục |
"Giáo dục trẻ con trong xã hội hiện đại là không có thi đua, không có khen, chê. Chúng ta gắn trẻ con vào thi đua, vào khen chê trong giáo dục.
Chúng ta đã vô hình chung sỉ nhục trẻ con bằng việc khen trẻ con quá mức, chê trẻ con thậm tệ hay so sánh đứa trẻ này với đứa trẻ khác.
Giáo dục theo kiểu noi gương, thi đua là chuyện tào lao góp phần làm hỏng trẻ em."
Tất nhiên, khen quá mức hay chê thậm tệ, đến mức sỉ nhục học sinh, là những điều xấu.
Tôi đã từng chứng kiến có đồng nghiệp sỉ nhục học sinh làm bài kiểm tra kém bằng những câu kiểu như: “chị đi học làm gì cho tốn tiền nhà nước”, “anh là một mối nguy hiểm cho xã hội”.
Những câu xúc phạm đó không giải quyết được cái gì, mà chỉ làm ảnh hưởng xấu đến tâm lý của học sinh, và cũng làm giảm sự tôn trọng giáo viên trong con mắt học sinh.
Bản thân những giáo viên như vậy cần được chấn chỉnh về thái độ.
Tôi hoàn toàn đồng ý với Giáo sư Hồ Ngọc Đại rằng, tôn trọng học sinh là một nguyên tắc cơ bản của giáo dục.
Học sinh có thể kém về mặt nay hay mặt khác, nhưng vẫn là con người, và mọi người đều có sự thiêng liêng, cần được tôn trọng.
Có một truyện cười có thật: trong lần thi toán quốc tế (IMO) tổ chức ở Việt Nam năm 2007, có một đoàn đến kiện giám khảo.
Họ kiện không phải là vì giám khảo cho điểm 0 cho bài giải, mà là vì viết gạch dưới số 0 (theo thói quen của nhiều người gạch dưới các điểm).
Họ nói đại loại: “anh đã cho điểm 0 rồi còn gạch đít nhấn mạnh nó thêm để sỉ nhục tôi”.
Nếu như thái cực “sỉ nhục học sinh” là rất xấu, thì cực đoan ngược lại “không khen chê, không thi đua” của Giáo sư Hồ Ngọc Đại theo tôi cũng không phải là tốt.
Bởi vì việc thi đua và khen chê đúng chừng mực rất quan trọng trong việc giúp cho học sinh phấn đấu học tốt hơn.
Con người ta muốn vươn lên thì phải phấn đấu (một cách có ý thức hay vô ý thức), chứ sự tiến bộ không “từ trên trời rơi xuống”.
Phấn đấu không có nghĩa là phải “khổ sở”, mà ngược lại người ta có thể rất sung sướng hạnh phúc vì được phấn đấu, vì có cơ hội để mà phấn đấu.
Lấy ví dụ các môn thể thao, như là đá bóng. Không có thi đua phấn đấu, thì lấy đâu ra thể thao. Ai không thích thì không đá bóng, nhưng đã thích đá, là phấn đấu khi đá, kể cả nếu bị thua.
“Thua” vẫn là kết quả tốt nếu “thua trong danh dự”.
Khi người ta tập thể dục, thích tập theo nhóm, ra phòng gym chung để tập thay vì tập ở nhà một mình, vì tập cũng những người khác thì mới nhìn nhau mà thi đua phấn đấu dễ hơn là tập một mình.
Hiếu thắng là môt bản năng sinh tồn của con người.
“Thắng” ở đây không nhất thiết hiểu theo nghĩa tuyệt đối và không nhất thiết phải là thắng người khác, mà cũng có thể là “thắng cái máy tính”, “thắng một vấn đề khó”.
“Thắng” tức là làm được gì đó đem lại sự thỏa mãn về tinh thần.
Phương pháp giáo dục tốt phải tận dụng được tính hiếu thắng của học sinh để làm cho học sinh cố gắng phấn đấu hoc tốt lên qua các biện pháp thi đua hợp lý, chứ không vùi dập tính hiếu thắng này, coi nó như không có.
|
Công nghệ giáo dục của Giáo sư Hồ Ngọc Đại có rơi vào “bẫy” cực đoan? |
Nhiều “phong trào thi đua” không có hiệu quả, thậm chí phản tác dụng, vì nó không đi vào thực chất. Nhưng đó là lỗi về mặt tổ chức, chứ không phải là tội của bản thân khái niệm thi đua.
Tuy Giáo sư Hồ Ngọc Đại nói “không thi đua”, nhưng bản thân trường thực nghiệm của ông cũng không bỏ được nó: trên trang web của trường vẫn có một danh sách liệt kê các thành tích, như là thành tích thi học sinh giỏi, đỗ vào trường chuyên, v.v.
Trong xã hội, “thi đua” hay được gọi là “cạnh tranh”. Cạnh tranh là động lực phát triển xã hội, thúc đẩy con người ta phấn đấu làm mọi thứ tốt hơn.
Ở Nga thế kỷ 20, vì ít cạnh tranh, nên có cái bàn là giá 7 rúp mà dân ta hay mua mang về Việt Nam, mấy chục năm nó vẫn thế không có cải tiến gì cả.
Nếu không có cạnh tranh, thì có khi bây giờ tôi cũng không có máy tính cá nhân để mà ngồi viết phản biện Giáo sư Hồ Ngọc Đại.
Hai vế “hợp tác” và “cạnh tranh” đều cần cho xã hội, không thể bỏ đi vế nào.
Nói theo Giáo sư Hồ Ngọc Đại thì học sinh cần được học để “sống bình thường”.
Trong “cuộc sống bình thường” có cả hợp tác lẫn cạnh tranh, thì thiết tưởng học sinh cũng cần được làm quen với cả hai mặt đó.
Kể cả khi đã thành giáo sư, tôi vẫn phải lấy những nhà khoa học lớn làm tấm gương cho mình. Họ làm được thì mình cũng phải làm được, không bằng họ thì ít ra cũng phải bằng được một phần của họ, đó chính là động lực phấn đấu.
Các tấm gương tốt chính là các “cột mốc” để mà người khác lấy làm điểm tham chiếu cho việc phấn đấu.
Giáo sư Hồ Ngọc Đại phủ nhận giá trị của các tấm gương, và chủ trương “không cần tấm gương, không so sánh với người khác”, nhưng như vậy thì lấy gì làm “cột mốc” để mà bám víu vào trong quá trình phấn đấu.
“Tự mình so với mình, cố gắng ngày hôm sau làm tốt hơn ngày hôm trước” theo chủ trương của Giáo sư Hồ Ngọc Đại tất nhiên là tốt.
Nhưng nếu chỉ tự mình so với mình thôi, mà không cần biết đến bên ngoài ra sao, thì có nguy cơ mắc vào một cái bẫy gọi là “ếch ngồi đáy giếng”.
Ở nước ngoài, người ta đã bàn nhiều về vấn đề làm sao để vẫn có đánh giá so sánh cho học sinh, mà không “sỉ nhục” học sinh.
Một cách giải quyết là: không cần công bố điểm của từng học sinh trước lớp, nhưng mỗi học sinh vẫn được quyền biết điểm của mình, và những thông tin khác như là điểm cao nhất, thấp nhất, trung bình của lớp.
Việt Nam cũng có thể học tập các cách như vậy, thay vì chuyển thành cực đoan “không chấm điểm, không so sánh”.
Tài liệu tham khảo:
[2]http://vtc.vn/538-333103/giao-duc/truong-thuc-nghiem-hoc-khong-thi-cu-khong-cham-diem.htm
[3]http://zung.zetamu.net/2012/06/cac-ch%E1%BB%A9c-nang-c%C6%A1-b%E1%BA%A3n-c%E1%BB%A7a-thi-c%E1%BB%AD/
