Dù đầu tư bài bản về cơ sở vật chất, đội ngũ và chất lượng đào tạo, nhiều trường trung học phổ thông ngoài công lập ở Thành phố Hà Nội đang "chật vật" trong tuyển sinh do nguồn tuyển ngày càng hạn hẹp.
Theo phản ánh từ đại diện một số cơ sở giáo dục tư thục, có sự mất cân đối trong xây dựng trường học công lập ngay trên cùng một địa bàn. Không chỉ vậy, việc giao chỉ tiêu tuyển sinh lớn cho các trường công lập, kể cả những trường chưa hoàn thiện cơ sở vật chất, cũng đặt ra nhiều vấn đề về khả năng bảo đảm chất lượng đào tạo, vấn đề an toàn,... đồng thời khiến các trường ngoài công lập phải chia sẻ nguồn tuyển vốn đã hạn chế.
Thực trạng này khiến nhiều trường tư rơi vào tình thế bị động, khó duy trì quy mô ổn định và gặp trở ngại trong việc xây dựng chiến lược phát triển lâu dài.
Nguồn tuyển hạn chế, trường tư “đuối sức” trong cuộc đua tuyển sinh
Hiện nay, tại khu vực huyện Đông Anh (cũ) của Thành phố Hà Nội đang có 7 trường trung học phổ thông công lập và 6 trường trung học phổ thông ngoài công lập. Trong đó, có 2 trường công lập đang được xây dựng là Trường Trung học phổ thông Việt Hùng (đang xây dựng) và Trường Trung học phổ thông Phúc Thịnh (chuẩn bị hoạt động).
Theo thống kê, năm học 2025-2026, toàn huyện Đông Anh (cũ) có 6.770 học sinh lớp 9, trong đó khoảng 5.000 học sinh trúng tuyển vào các trường công lập.
Như vậy, chỉ còn khoảng hơn 700 em không đỗ vào trường công lập. Tuy nhiên, số lượng này tiếp tục bị thu hẹp do mới đây, Trường Trung học phổ thông Phúc Thịnh, dù vẫn trong quá trình thi công, chưa hoàn thiện cơ sở vật chất nhưng được giao 450 chỉ tiêu và bắt đầu tuyển sinh ngay từ năm nay. Điều này khiến số học sinh “không đỗ công lập” - vốn là nguồn tuyển chủ yếu của các trường ngoài công lập tiếp tục giảm mạnh, chỉ còn khoảng gần 400 em, chia đều cho 6 trường ngoài công lập đang hoạt động tại Đông Anh.
Tại Trường Trung học phổ thông An Dương Vương (trường ngoài công lập thuộc khu vực huyện Đông Anh cũ), kết thúc năm học 2024-2025 trường có 9 lớp 12 tốt nghiệp, nhưng đến nay mới tuyển được khoảng 120 học sinh lớp 10, tương đương 4 lớp.
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Đỗ Văn Mạn - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Trung học phổ thông An Dương Vương cho rằng nếu không tuyển thêm được, trường sẽ đối mặt với tình trạng “đầu ra nhiều, đầu vào ít” kéo dài cả 3 năm tới, gây mất cân đối quy mô và ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động giáo dục, đời sống giáo viên.
“Chúng tôi đã đầu tư rất nhiều cho cơ sở vật chất: diện tích hơn 6.000 m², các phòng học đều được trang bị internet, điều hòa,... Gần đây, nhà trường đã đầu tư, hoàn thiện hệ thống phòng cháy chữa cháy đạt chuẩn với chi phí gần 3 tỷ đồng. Gia đình tôi từng phải thế chấp sổ đỏ để xây dựng trường từ năm 1999, đến năm 2018 mới trả hết nợ. Nay không tuyển sinh được, đồng nghĩa không có nguồn thu để trả lương cho giáo viên”, thầy Mạn chia sẻ.
Thực tế này không chỉ là khó khăn riêng của một trường mà phản ánh tình hình chung của nhiều cơ sở giáo dục ngoài công lập trên địa bàn thành phố Hà Nội.
Năm học 2023-2024, Thành phố Hà Nội có khoảng 133.000 học sinh lớp 9, trong đó hơn 106.000 em dự thi vào lớp 10 năm học 2024-2025, chỉ tiêu công lập là 69.805 em, như vậy sẽ có khoảng 36.687 học sinh không vào công lập.
Sang năm 2024-2025, số học sinh lớp 9 giảm chỉ còn 127.000 em, số dự thi vào lớp 10 công lập năm học 2025-2026 (nguyện vọng 1) là 103.456 em, chỉ tiêu công lập tăng lên 75.670 em, 22.816 em không vào công lập.
Trong khi đó, học sinh không trúng tuyển công lập là nguồn tuyển sinh chủ yếu của các trường tư thục. Việc số lượng học sinh giảm, trong khi chỉ tiêu công lập tăng, khiến quy mô nguồn tuyển của khối ngoài công lập ngày càng bị thu hẹp. Áp lực tuyển sinh vì thế tiếp tục đè nặng lên các trường tư.
Bài toán quy hoạch mạng lưới giữa trường công lập và trường ngoài công lập
Theo thầy Mạn, một trong những nguyên nhân sâu xa càng gia tăng áp lực tuyển sinh là việc quy hoạch trường lớp tại Đông Anh chưa cân đối với mật độ dân số.
Theo đó, nếu lấy Trường Trung học phổ thông An Dương Vương làm trung tâm, thì cách khoảng hơn 1km là Trường Trung học phổ thông Đông Anh; cách khoảng 4km về phía tây là Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Archimedes Đông Anh; cách khoảng 4km về phía nam có Trường Trung học phổ thông Kinh Đô. Chưa kể, xung quanh trường còn có các trường nghề, trường cao đẳng, tạo nên mật độ trường lớp khá dày đặc.
Trong bối cảnh đó, nếu việc mở rộng hệ thống trường công lập không được quy hoạch và kiểm soát hợp lý, có thể dẫn đến sự cạnh tranh nguồn tuyển với các trường ngoài công lập, đẩy họ vào tình trạng khó khăn trong tuyển sinh và phát triển bền vững.
Đây không phải là vấn đề mới. Thầy Mạn cho biết, giai đoạn sau năm 2008, khi Hà Tây sáp nhập với Hà Nội, Trường Trung học phổ thông An Dương Vương từng phải rút quy mô từ 28 lớp xuống chỉ còn 8 lớp. Phải mất gần 15 năm, trường mới phục hồi lên được hơn 27 lớp, nhưng nay tình trạng "rút lớp" lại có nguy cơ tái diễn.
Theo thầy Mạn, Nghị quyết số 19-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập, đã nêu rõ:
“Đẩy mạnh xã hội hoá, nhất là trong các ngành, lĩnh vực và địa bàn mà khu vực ngoài công lập làm được và làm tốt; huy động và sử dụng có hiệu quả mọi nguồn lực cho đầu tư phát triển lành mạnh thị trường dịch vụ sự nghiệp công trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Thực hiện công khai, minh bạch, không thương mại hoá. Bảo đảm công bằng, bình đẳng giữa các đơn vị sự nghiệp công lập và ngoài công lập.”
Tuy nhiên, thầy Mạn cho rằng “vẫn còn khoảng cách giữa Nghị quyết và cuộc sống”. Việc mở thêm trường công, phân bổ chỉ tiêu thiếu tính toán dài hạn, và không có cơ chế điều phối tổng thể đang khiến các trường tư phải tự xoay xở, lâm vào cảnh mất cân đối nghiêm trọng về tài chính và nguồn nhân lực.
Thầy Mạn chia sẻ, điều khiến thầy trăn trở nhất không phải là những khoản đầu tư cơ sở vật chất bị “đắp chiếu”, mà là cuộc sống bấp bênh của đội ngũ giáo viên khi trường không tuyển sinh được.
“Không có học sinh nghĩa là không có học phí. Không có học phí thì lấy đâu ra tiền để trả lương cho giáo viên?”, thầy Mạn đặt câu hỏi.
Tình trạng này, theo vị lãnh đạo, không chỉ là mất mát về mặt con người mà còn là tổn thất về mặt chuyên môn. Bởi giáo viên giỏi, có kinh nghiệm, có tâm huyết là tài sản quý nhất của một trường học. Khi mất họ, không dễ gì có thể thay thế.
Mặt khác, theo thầy Mạn, có một nghịch lý hiện nay là nhiều trường công lập có thể điều chỉnh điểm chuẩn xuống để tuyển đủ chỉ tiêu, còn các trường tư thục phải chật vật cạnh tranh, phần lớn tiếp nhận học sinh ở nhóm học lực trung bình. Thế nhưng, chính trong hoàn cảnh khó khăn đó, đội ngũ giáo viên tại các trường tư vẫn nỗ lực từng ngày để đồng hành cùng học sinh.
Cô Võ Thị Tuyết Nhung - Phó Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông An Dương Vương chia sẻ: “Dù đầu vào không cao, nhưng nhờ sự đồng hành sát sao, thầy cô và học sinh đã tạo ra kỳ tích”.
Kết quả kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông năm 2025 cho thấy, nhà trường có học sinh đạt 9,75 điểm môn Ngữ văn, gần 50 em đạt từ 9 điểm trở lên môn này; một số em đạt điểm 10 ở các môn Địa lý, Giáo dục Kinh tế và Pháp luật, và đặc biệt đã từng có thí sinh đỗ vào ngành Công nghệ thông tin của Đại học Bách khoa Hà Nội, một trong những ngành có tính cạnh tranh cao nhất.
Đây là những minh chứng cho thấy, các trường tư thục vẫn đang đóng góp thầm lặng vào mặt bằng chất lượng giáo dục của Thủ đô. Tuy nhiên, nếu không có những điều chỉnh chính sách kịp thời và hợp lý sẽ làm giảm sức hút xã hội hóa, nhà đầu tư không còn mặn mà đầu tư phát triển giáo dục. Nguy cơ làm suy giảm năng lực hoạt động và mất cân bằng hệ thống giáo dục là điều hoàn toàn có thể xảy ra.
Thực hiện chủ trương “3 giảm” để phát triển giáo dục bền vững và công bằng
Cũng giống với Trường Trung học phổ thông An Dương Vương, dù đáp ứng đầy đủ điều kiện tuyển sinh theo quy định của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Trường Trung học phổ thông Ngô Sỹ Liên (huyện Chương Mỹ, Hà Nội) cũng đang gặp “chật vật” trong công tác tuyển sinh lớp 10.
Thầy Nguyễn Quang Chung - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Ngô Sỹ Liên cho biết, năm học 2025-2026, Trường Trung học phổ thông Ngô Sỹ Liên chỉ tuyển sinh được 40 học sinh lớp 10 (tương đương 1 lớp), trong khi chỉ tiêu được giao là 225 học sinh (05 lớp).
Đây là năm thứ ba liên tiếp nhà trường không đạt được quy mô tuyển sinh đề ra: năm học 2023-2024 tuyển 60 học sinh, năm 2024-2025 tuyển được 80 học sinh, đều thấp hơn nhiều so với chỉ tiêu 270 học sinh/năm.
“Nhà trường đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn tuyển sinh theo quy định của Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, với 20 phòng học được đầu tư khang trang, trang thiết bị đầy đủ. Tuy nhiên, quy mô hoạt động thực tế hiện rất nhỏ so với năng lực”, thầy Chung chia sẻ.
Theo thầy Chung, một trong những nguyên nhân chính là mạng lưới các trường công lập và trường nghề phát triển dày đặc trong khu vực. Cụ thể, khu vực huyện Chương Mỹ (cũ) có 10 trường đào tạo sau trung học cơ sở (gồm 6 trường trung học phổ thông công lập và 4 trường nghề công lập), khiến trường tư như Trung học phổ thông Ngô Sỹ Liên rơi vào thế kẹp giữa, không đủ sức hút nguồn tuyển.
Cũng theo vị lãnh đạo, hiện nay đang tồn tại tình trạng bất hợp lý trong việc phân bổ chỉ tiêu và tổ chức quy mô lớp học của nhiều trường công lập, kéo theo nhiều hệ lụy.
“Chỉ tiêu 45 học sinh/lớp là theo đúng Điều lệ trường trung học phổ thông (Thông tư 32/2020/TT-BGDĐT). Tuy nhiên, hiện có nơi xếp tới 50 học sinh/lớp, vượt quy định hiện hành. Việc tăng sĩ số/lớp đi ngược với xu hướng giáo dục hiện đại, tạo tiền lệ xấu và ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học”, thầy Chung nhận định.
Theo thầy Chung, việc “nới” sĩ số không chỉ khiến lớp học trở nên quá tải, không gian học tập chật chội mà còn mâu thuẫn trực tiếp với chủ trương dạy học 2 buổi/ngày theo Chỉ thị số 17/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Bởi để tổ chức học 2 buổi/ngày hiệu quả, các trường cần đảm bảo mỗi lớp có đủ không gian, thời lượng và điều kiện học tập cả ngày, điều rất khó thực hiện nếu sĩ số tiếp tục tăng mà không mở rộng số phòng học tương ứng.
“Thực tế đang chứng minh một điều: nếu tiếp tục duy trì cơ chế tuyển sinh như hiện nay, hệ thống trường tư thục sẽ “vỡ trận”, không còn khả năng cạnh tranh và duy trì hoạt động”, thầy Chung cảnh báo:
Trước thực trạng này, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Ngô Sỹ Liên đề xuất ngành giáo dục Thủ đô cần rà soát lại việc phân bổ chỉ tiêu tuyển sinh, đảm bảo tuân thủ đúng Điều lệ Trường Trung học phổ thông và phù hợp với năng lực thực tế của từng trường.
Cụ thể, không giao thêm chỉ tiêu cho các trường công lập vượt không đủ điều kiện tổ chức học 2 buổi/ngày. Không tăng sĩ số học sinh/lớp, mà cần hướng tới mục tiêu giảm xuống còn 40 học sinh/lớp để nâng cao chất lượng giáo dục.
Bên cạnh đó, thầy Chung đề xuất cần tăng cường hỗ trợ cho các trường ngoài công lập nhằm giảm thiểu sự đóng góp của học sinh ngoài công lập và giảm bớt áp lực cho học sinh thi vào 10. Đảm bảo duy trì sự cân bằng công-tư, tạo động lực cho sự phát triển giáo dục toàn hệ thống.
Quy hoạch mạng lưới trường học cần được xây dựng trên cơ sở thống kê dân số thực tế theo từng khu vực, đảm bảo nhu cầu thực tế, tránh dồn quá nhiều trường cùng một địa bàn nhỏ.
“Muốn đảm bảo chất lượng giáo dục Thủ đô, phải thực hiện nghiêm chủ trương “3 giảm”: giảm sĩ số học sinh/lớp, giảm số lớp/trường và giảm học sinh trái tuyến. Đó mới là con đường đúng đắn để phát triển bền vững, công bằng và hiệu quả,” thầy Chung nhấn mạnh.
Đồng quan điểm, thầy Đỗ Văn Mạn - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Trung học phổ thông An Dương Vương đề xuất cần có một cơ quan chuyên trách, làm cầu nối giữa các trường công và ngoài công lập, đảm bảo điều phối chỉ tiêu hợp lý dựa trên thống kê dân số theo từng khu vực cụ thể. Quy hoạch mạng lưới trường học không nên chỉ tính toán “cho đủ chỗ học” trong một năm cụ thể, mà cần dựa trên chu kỳ dân số, tốc độ tăng giảm tự nhiên của học sinh, sự phát triển dân cư, và năng lực thực tế của từng trường.
“Chúng tôi không yêu cầu ưu tiên, chỉ mong được đối xử công bằng, được sống đúng với tinh thần “huy động và sử dụng hiệu quả mọi nguồn lực”, như Nghị quyết 19-NQ/TW đã nêu. Nếu chỉ tập trung vào trường công, bỏ quên trường tư, thì sẽ lãng phí rất lớn các nguồn lực xã hội đã đầu tư và đi ngược chủ trương xã hội hóa giáo dục”, thầy Mạn nói.
Thầy Đỗ Phúc Thông - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Trung học phổ thông Mạc Đĩnh Chi cũng chia sẻ, các cơ sở giáo dục tư thục, đặc biệt tại khu vực ngoại thành Hà Nội, đang đối mặt với nhiều khó khăn, trong khi vẫn âm thầm đóng góp vào mặt bằng chất lượng giáo dục Thủ đô.
Nghị quyết 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân đã nhấn mạnh yêu cầu "xóa bỏ triệt để nhận thức, tư tưởng, quan niệm, thái độ định kiến về kinh tế tư nhân Việt Nam", đồng thời xác định doanh nhân là “chiến sĩ trên mặt trận kinh tế”.
Trong bối cảnh đó, giáo dục tư thục - một bộ phận của kinh tế tư nhân cũng cần được nhìn nhận khách quan và công bằng hơn, nhất là khi các trường ngoài công lập đang chịu sức ép lớn về tuyển sinh, điều kiện hoạt động và nguồn lực đầu tư.
Từ thực tiễn hoạt động, thầy Thông đề xuất Nhà nước xem xét cơ chế hỗ trợ chi phí gián tiếp cho học sinh theo học tại các trường tư, như một hình thức phụ cấp, nhằm chia sẻ gánh nặng tài chính với phụ huynh, đồng thời thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh giữa các loại hình trường học.
“Để phát triển giáo dục Thủ đô một cách công bằng và bền vững, cần đảm bảo không gian hoạt động cho cả hệ thống công lập và ngoài công lập. Đây không phải là sự ưu tiên cho trường tư, mà là giải pháp để phát huy đầy đủ vai trò đóng góp của các trường tư trong hệ sinh thái giáo dục toàn thành phố”, thầy Thông nhấn mạnh.
