Tại tọa đàm trực tuyến góp ý dự thảo các Luật về giáo dục gồm Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, dự thảo Luật Giáo dục Đại học (sửa đổi) và dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) do Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam tổ chức ngày 01/8 đã nhận được nhiều ý kiến đóng góp từ các cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp.
Cần tạo thêm điều kiện cho trường đại học tư thục phát triển
Tại tọa đàm, lãnh đạo nhiều cơ sở giáo dục đại học tư thục chia sẻ những khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện Luật hiện hành cũng như góp ý trực tiếp cho các nội dung trong dự thảo Luật sửa đổi. Các ý kiến không chỉ thể hiện rõ thực trạng mà các trường đang đối mặt mà còn đề xuất nhiều giải pháp mang tính xây dựng, với mong muốn tạo ra một hành lang pháp lý minh bạch, công bằng và phù hợp hơn cho sự phát triển bền vững của khối trường trong thời gian tới.
Trường Đại học Kiến trúc Đà Nẵng là một trong những cơ sở giáo dục đại học tư thục. Chia sẻ tại tọa đàm, Tiến sĩ Lê Công Toàn – Phó Hiệu trưởng Nhà trường cho hay, theo Dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi), hội đồng trường sẽ chỉ còn được tổ chức tại các trường đại học tư thục.
Đáng chú ý, đối với mô hình của trường đại học tư thục, hiện cả Luật Giáo dục đại học hiện hành lẫn dự thảo luật sửa đổi vẫn chưa quy định rõ mối quan hệ giữa hội đồng trường, ban giám hiệu, chủ đầu tư và đảng ủy. Điều này dẫn đến tình trạng hội đồng trường trong nhiều trường chỉ mang tính hình thức.
Bên cạnh đó, về mặt chính sách, trường tư hiện phải tham gia đấu giá quyền sử dụng đất với thời hạn chỉ 5 năm, đồng thời phải đóng thuế thu nhập như doanh nghiệp, dù hoạt động trong lĩnh vực giáo dục.
Từ thực tế này, Tiến sĩ Lê Công Toàn đề xuất cần xây dựng hành lang pháp lý rõ ràng, tạo điều kiện để các trường đại học tư thục vận hành linh hoạt hơn, theo hướng mô hình doanh nghiệp xã hội – tức là được hưởng các chính sách ưu tiên, ưu đãi về thuế và hỗ trợ tương xứng với đóng góp cho cộng đồng.
Đồng thời, thầy Toàn cũng đề nghị làm rõ khái niệm về nội hàm của “trường đại học tư thục” và “trường đại học tư thục không vì lợi nhuận” nhằm tránh lúng túng trong quá trình thực thi luật.
Thầy Toàn cũng bày tỏ mong muốn Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam sẽ tiếp tục đồng hành, hỗ trợ nhiều hơn cho các trường đại học tư thục trong việc kiến nghị chính sách, thúc đẩy môi trường giáo dục đại học công bằng và minh bạch hơn.
Muốn trường đại học thực sự tự chủ, cần bỏ cơ chế xin-cho
Cũng trong tọa đàm, Tiến sĩ Lê Trường Tùng – Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học FPT cho rằng, năm 2025 là một thời điểm đặc biệt trong việc khi phân lại quyền quản lý nhà nước về giáo dục và cũng là giai đoạn mà nhiều bộ luật quan trọng liên quan đến giáo dục được xem xét sửa đổi và ban hành.
Thầy Tùng đánh giá cao tinh thần đổi mới của các dự thảo luật lần này. Tuy nhiên, thầy Tùng cũng chỉ ra một số vấn đề liên quan đến quyền tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học.
Theo đó, điều quan trọng đối với tự chủ đại học là quyền được tự thực hiện trong khuôn khổ pháp lý rõ ràng, thay cho cơ chế xin-cho như trước đây. Thầy Tùng cho rằng, mức độ tự chủ của một trường đại học có thể đo bằng số lượng thủ tục mà trường được tự quyết định và chỉ cần báo cáo lại, thay vì phải lập hồ sơ, chờ phê duyệt mới được triển khai.
Tiến sĩ Lê Trường Tùng bày tỏ lo ngại rằng dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) đang có dấu hiệu thu hẹp quyền tự chủ, đặc biệt là trong một số vấn đề cốt lõi như việc mở ngành đào tạo và mở địa điểm đào tạo ngoài trụ sở chính đều phải trải qua quy trình đăng ký và phê duyệt, ngay cả khi các địa điểm này nằm trong cùng một địa phương.
Cụ thể, Điều 19 về Phân hiệu của cơ sở giáo dục đại học tại dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có nêu: Phân hiệu của cơ sở giáo dục đại học trong nước là một địa điểm đào tạo khác với trụ sở chính của cơ sở giáo dục đại học, do cơ sở giáo dục đại học quyết định thành lập, được Bộ Giáo dục và Đào tạo cho phép hoạt động; bảo đảm các điều kiện hoạt động giáo dục đại học.
Bên cạnh đó, Dự thảo cũng bổ sung thủ tục "đăng ký đào tạo" đối với cả ngành và địa điểm mới, thay vì để trường tự chủ triển khai như trước.
Không những vậy, các trường đại học không được tự quyết việc mở chương trình đào tạo tiến sĩ – một lĩnh vực mà theo thầy Tùng cần được giao về cho hội đồng trường phê duyệt, thay vì phải xin ý kiến của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Cụ thể, Điều 23 về Điều kiện thực hiện chương trình đào tạo tại dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) có nêu: Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo phê duyệt thực hiện các chương trình đào tạo trình độ tiến sĩ.
Theo thầy Tùng, trong mô hình tự chủ thực sự, ban giám hiệu xây dựng đề án, hội đồng trường phê duyệt và chịu trách nhiệm, thay thế cho vai trò can thiệp hành chính từ Bộ.
Với giáo dục nghề nghiệp, thầy Tùng nhận định, chỉ cần “nới” một số quyền như quyền tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh đã là bước tiến lớn để các nhà trường được tự chủ hơn. Tuy nhiên, việc sửa luật cũng cần đảm bảo tính thống nhất, bởi cả giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp đều thuộc cùng một cơ quan quản lý nhà nước.
Về chính sách ưu đãi đối với cơ sở giáo dục tư thục, thầy Tùng cho rằng nhà nước cần có cơ chế hỗ trợ rõ ràng và công bằng hơn. Việc miễn thu một số khoản (đặc biệt là tiền sử dụng đất) không phải là "ưu ái" cho nhà đầu tư, mà là cách để giảm áp lực tài chính, qua đó các trường có thể tập trung đầu tư nâng cao chất lượng giáo dục và không buộc phải tăng học phí.
Thầy Tùng cũng đề xuất nên quy định cụ thể trong luật về việc đất giáo dục được xem là đất phục vụ mục tiêu xã hội hóa, từ đó miễn hoặc giảm nghĩa vụ tài chính như tiền thuê đất, tiền sử dụng đất. Ngoài ra, Nhà nước cũng cần xem xét cơ chế khấu trừ thuế thu nhập cá nhân cho các khoản chi của cá nhân dành cho giáo dục – một chính sách đã được áp dụng hiệu quả ở nhiều quốc gia.
Cũng tại hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Đặng Ứng Vận - nguyên Phó Chủ tịch Hội đồng Khoa học Văn phòng Chính phủ cho rằng, việc trao quyền tự chủ cho cơ sở giáo dục đại học không thể dồn vào một cá nhân, cụ thể là hiệu trưởng.
“Nếu giao toàn bộ quyền tự chủ cho hiệu trưởng thì chẳng khác nào trao quyền cho một cá nhân, điều này cần được cân nhắc thận trọng,” thầy Vận nhấn mạnh.
Còn băn khoăn về chương trình đào tạo, bằng trung học nghề
Bên cạnh ý kiến từ các cơ sở giáo dục đại học, tọa đàm góp ý cho các dự thảo luật liên quan đến giáo dục cũng ghi nhận một số góp ý từ lãnh đạo, đại diện cơ sở giáo dục nghề nghiệp.
Trong đó, Tiến sĩ Khổng Hữu Lực – Trưởng phòng Quản lý Đào tạo Trường Cao đẳng Công nghệ cao Hà Nội bày tỏ sự băn khoăn về vị trí của “trung học nghề” nếu được bổ sung vào hệ thống giáo dục quốc dân: Trung học nghề sẽ được xác định là một cấp học hay là một trình độ đào tạo?
Theo thầy Lực, việc bổ sung trung học nghề vào hệ thống giáo dục quốc dân cần được rà soát kỹ lưỡng để đảm bảo thống nhất giữa mục tiêu của dự thảo Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi), dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) và các khung chính sách đang hiện hành. Vấn đề này liên quan đến cả chương trình đào tạo và việc cấp bằng cho người học.
Bên cạnh đó, Tiến sĩ Khổng Hữu Lực cho rằng việc thiết kế thêm cấu phần "trung học nghề" trong hệ thống giáo dục quốc là cần thiết nhằm đáp ứng nhu cầu phân luồng và phát triển nguồn nhân lực có tay nghề. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải làm rõ mức độ tích hợp giữa kiến thức văn hóa phổ thông và nội dung nghề nghiệp, để tránh tình trạng quá tải cho học sinh và không lặp lại những bài toán cũ từng phát sinh trong các mô hình đào tạo hiện nay.
