Dự thảo Thông tư quy định Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên dành cho trường trung học phổ thông chuyên nhằm đáp ứng yêu cầu phát hiện, bồi dưỡng học sinh có năng khiếu và đam mê với các lĩnh vực chuyên sâu, đồng thời cụ thể hóa định hướng phát triển giáo dục mũi nhọn theo tinh thần của Nghị quyết 29-NQ/TW, Luật Giáo dục 2019 và Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Một nội dung đáng chú ý là thời lượng dành cho dạy học nội dung giáo dục nâng cao các môn chuyên và quy định có khoảng 20% thời lượng dành cho nội dung bắt buộc và nội dung lựa chọn bắt buộc. Đây được xem là nền tảng để đảm bảo chất lượng, tính đồng bộ và định hướng chiến lược dài hạn cho giáo dục mũi nhọn, đồng thời đảm bảo công bằng trong giáo dục chuyên trên cả nước.
Dự thảo Thông tư phù hợp với thực tiễn
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Ngô Thanh Xuân - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai (tỉnh Lào Cai) cho biết, quy định về thời lượng dạy học chương trình giáo dục nâng cao trong Dự thảo Thông tư là tương đối phù hợp với thực tiễn tại trường.
Theo dự thảo, chương trình nâng cao sẽ bổ sung thêm thời lượng học cho học sinh chuyên, cụ thể là 70 tiết/năm đối với các môn Ngữ văn, Toán và Ngoại ngữ; 52 tiết/năm đối với các môn chuyên khác như Lịch sử, Địa lí, Vật lí, Hóa học, Sinh học và Tin học.
Trong khi đó, theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, học sinh trường chuyên vẫn phải học đầy đủ chương trình cơ bản và các chuyên đề học tập với thời lượng lần lượt là 140 tiết/năm cho các môn Ngữ văn, Toán và Ngoại ngữ; 105 tiết/năm cho các môn chuyên còn lại.
Như vậy, nếu cộng cả chương trình cơ bản, chuyên đề và nâng cao, tổng thời lượng học các môn chuyên có thể lên tới 210 tiết/năm đối với các môn Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ và 157 tiết/năm đối với các môn chuyên còn lại.
“Thời lượng được quy định trong dự thảo nhìn chung phù hợp với cách thức tổ chức dạy học tại Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai. Hiện tại, học sinh tại trường vẫn đang được tổ chức học đầy đủ chương trình cơ bản, các chuyên đề học tập theo chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, đồng thời được tăng cường các tiết học chuyên sâu thông qua kế hoạch riêng của nhà trường. Vì vậy, việc bổ sung thêm các tiết học chương trình nâng cao như dự thảo quy định là hoàn toàn hợp lý, phù hợp với thực tiễn.
Thời lượng này đủ để tổ chức các hoạt động dạy học chuyên sâu, nâng cao kiến thức, rèn luyện tư duy cho học sinh giỏi, đồng thời tạo điều kiện để các trường chủ động xây dựng kế hoạch bồi dưỡng học sinh tham gia các kỳ thi học sinh giỏi cấp tỉnh, quốc gia cũng như các kỳ thi chọn đội tuyển quốc tế.
Việc quy định cụ thể và thống nhất thời lượng này cũng góp phần đảm bảo chất lượng dạy học giữa các trường chuyên trên cả nước, tránh tình trạng mỗi nơi triển khai một cách khác nhau, gây khó khăn trong quản lý và đánh giá hiệu quả chương trình”, thầy Ngô Thanh Xuân cho hay.
Ngoài ra, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai đánh giá cao quy định trong dự thảo về việc dành khoảng 20% thời lượng chương trình cho nội dung bắt buộc và nội dung lựa chọn bắt buộc. Theo thầy Ngô Thanh Xuân, đây là một điểm mới rất đáng khích lệ, thể hiện sự linh hoạt đối với các trường chuyên vốn có đội ngũ giáo viên chất lượng cao, có khả năng xây dựng và triển khai các chương trình học tập mang tính đặc thù, sáng tạo và cập nhật.
Việc phân bổ một phần thời lượng cho các tổ chuyên môn và giáo viên có trình độ chủ động thiết kế nội dung giảng dạy không chỉ giúp phát huy thế mạnh riêng của từng trường, mà còn mở ra không gian linh hoạt để phát triển các nội dung học tập chuyên sâu.
Nhờ đó, các môn học có thể được cập nhật kịp thời với xu hướng mới của khoa học - công nghệ, đổi mới phương pháp tiếp cận, đồng thời đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của kỳ thi học sinh giỏi, hoạt động nghiên cứu khoa học, khởi nghiệp sáng tạo và định hướng nghề nghiệp cho học sinh. Với chính sách này, giáo viên có thể xây dựng các chuyên đề tích hợp liên môn, mở rộng kiến thức thực tiễn, giúp học sinh phát triển toàn diện hơn thay vì chỉ học theo khuôn mẫu cứng nhắc.
Còn theo thầy Nguyễn Danh Hào - Phó Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Bắc Giang (tỉnh Bắc Ninh), trước khi có Dự thảo Thông tư quy định Chương trình giáo dục nâng cao các môn chuyên dành cho trường trung học phổ thông chuyên, nhà trường đã chủ động xây dựng chương trình học nâng cao các môn chuyên riêng của trường sau khi hoàn thành nội dung chương trình cốt lõi theo quy định.
Việc thiết kế này dựa trên khung chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đồng thời được điều chỉnh linh hoạt theo định hướng phát triển học sinh giỏi và năng lực đội ngũ giáo viên của nhà trường. Do đó, khi dự thảo chương trình nâng cao mới được đưa ra, nhà trường không gặp nhiều khó khăn trong triển khai mà chủ yếu chỉ cần rà soát, điều chỉnh để phù hợp với dự thảo quy định mới.
Tuy nhiên, với việc bổ sung thêm thời lượng cho các môn chuyên chắc chắn nhà trường sẽ phải tiến hành sắp xếp lại thời khóa biểu cũng như kế hoạch giảng dạy tổng thể. Đây không chỉ là điều chỉnh về mặt kỹ thuật mà còn liên quan trực tiếp đến việc phân bổ nhân lực, cơ sở vật chất và định hướng dạy học trong toàn trường.
“Trong quá trình tham gia góp ý cho dự thảo để gửi về Bộ Giáo dục và Đào tạo, nhà trường cũng đã bổ sung những đề xuất cụ thể từ các tổ chuyên môn. Thực tế cho thấy, tùy vào đặc thù môn học, có môn được đề xuất cắt giảm một số nội dung không còn phù hợp, nhằm giảm tải và tập trung vào các năng lực cốt lõi.
Trong khi đó, có những môn được đề nghị bổ sung thêm chuyên đề, tăng cường chiều sâu và tính ứng dụng của kiến thức, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới kỳ thi học sinh giỏi và yêu cầu phát triển năng lực nghiên cứu, sáng tạo cho học sinh.
Việc chủ động rà soát, điều chỉnh nội dung chương trình không chỉ giúp nhà trường kịp thời thích ứng với yêu cầu mới, mà còn là cơ hội để đổi mới phương pháp tổ chức dạy học, tăng cường tính linh hoạt và thúc đẩy sự liên kết giữa các môn học. Qua đó, vai trò của các trường chuyên càng được khẳng định rõ hơn với các cải tiến mang tính định hướng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mũi nhọn và đào tạo nhân lực trình độ cao cho đất nước”, thầy Hào nhận định.
Rà soát chương trình học, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên là yếu tố then chốt
Ngoài chương trình học, chất lượng đội ngũ giáo viên cũng là yếu tố quan trọng để triển khai chương trình nâng cao một cách hiệu quả.
Theo Phó Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Bắc Giang, hiện không phải giáo viên nào cũng có thể đảm nhiệm toàn bộ các chuyên đề chuyên sâu, nhất là những nội dung mới đòi hỏi kiến thức cập nhật và kỹ năng tích hợp liên môn. Vì vậy, nhà trường xác định việc tổ chức các đợt bồi dưỡng, tập huấn chuyên môn dành cho giáo viên là điều kiện bắt buộc nhằm đảm bảo chất lượng giảng dạy. Việc chuẩn bị đội ngũ không chỉ đáp ứng yêu cầu của chương trình hiện tại mà còn hướng đến sự chủ động trong thích ứng với những đổi mới giáo dục trong tương lai.
Ngoài ra, áp lực về thời khóa biểu cũng là một thách thức đáng kể đối với các trường chuyên. Trong bối cảnh dự thảo đề xuất tăng thêm thời lượng cho các môn chuyên, bài toán sắp xếp lại toàn bộ kế hoạch giảng dạy, phân công giáo viên và phân bổ thời gian hợp lý trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Nhà trường buộc phải cân đối giữa việc đảm bảo tiến độ, chất lượng dạy học với nguy cơ quá tải cho cả giáo viên lẫn học sinh, từ đó giữ được hiệu quả và chiều sâu trong việc thực hiện chương trình giáo dục nâng cao.
Bàn về vấn đề này, Tiến sĩ Hoàng Thanh Phong - Phó Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông chuyên Phan Bội Châu (tỉnh Nghệ An) cũng cho rằng, chương trình giáo dục nâng cao có xu hướng gia tăng về mặt thời lượng và khối lượng kiến thức nên áp lực đặt lên đội ngũ giáo viên là không hề nhỏ.
"Không chỉ đơn thuần là dạy nhiều tiết học hơn, giáo viên còn phải đảm nhận các chuyên đề tích hợp, nội dung cập nhật mới hoặc có tính học thuật sâu, trong khi quỹ thời gian chuẩn bị bài giảng và phát triển chuyên môn lại bị thu hẹp. Đặc biệt, với các môn chuyên, yêu cầu về chiều sâu tri thức, phương pháp tiếp cận đa dạng và khả năng ứng dụng thực tiễn khiến vai trò của giáo viên trở nên then chốt trong thành công của việc triển khai chương trình nâng cao.
Trước yêu cầu đổi mới mang tính hệ thống, việc nâng cao năng lực chuyên môn, bổ sung kỹ năng giảng dạy, cập nhật xu hướng giáo dục hiện đại và tham gia các khóa tập huấn là điều kiện tiên quyết đối với giáo viên. Bởi lẽ, không phải ai cũng có thể ngay lập tức đảm nhiệm toàn diện các chuyên đề mang tính tích hợp hoặc chuyên sâu, đặc biệt là trong bối cảnh giáo dục đang hướng đến phát triển năng lực, tư duy phản biện và khả năng nghiên cứu độc lập cho học sinh", thầy Phong cho hay.
Việc đầu tư cho đội ngũ giáo viên không chỉ nhằm đáp ứng trước mắt yêu cầu triển khai chương trình mới, mà còn là chiến lược dài hơi để xây dựng một lực lượng giáo viên vững vàng về chuyên môn, linh hoạt trong phương pháp, sáng tạo trong tổ chức dạy học và có khả năng thích ứng với mọi thay đổi của hệ thống giáo dục.
Bên cạnh đó, hướng đến việc thực hiện hiệu quả Dự thảo Thông tư, thầy Ngô Thanh Xuân nhấn mạnh, Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, góp phần nâng tầm chất lượng đào tạo học sinh giỏi, phát hiện và bồi dưỡng năng lực cá nhân xuất sắc. Trên tinh thần đó, nhà trường đã và đang xây dựng lộ trình triển khai bài bản với nhiều bước chuẩn bị đồng bộ.
Một là, các tổ chuyên môn được yêu cầu rà soát, đối chiếu chương trình hiện hành với khung thời lượng mới gồm 70 tiết/năm đối với các môn Toán, Ngữ văn, Ngoại ngữ và 52 tiết/năm với các môn còn lại. Việc điều chỉnh nhằm tích hợp hiệu quả nội dung chuyên sâu, tránh trùng lặp với chương trình cơ bản và đảm bảo tính bồi dưỡng, phân hóa rõ rệt.
Hai là, thay vì tiếp cận theo hướng ôn luyện thuần túy, nhà trường định hướng phát triển hệ thống bài học theo các chủ đề mở, gắn với thực tiễn và xu thế thời đại. Các lĩnh vực khoa học - công nghệ như dữ liệu lớn, công nghệ sinh học, nghiên cứu xã hội học,… sẽ được lồng ghép linh hoạt để khơi gợi tư duy, kết nối liên môn, đồng thời tăng tính ứng dụng cho người học.
Ba là, công tác bồi dưỡng giáo viên và sinh hoạt chuyên môn cũng được chú trọng. Giáo viên được tạo điều kiện chia sẻ giáo án mẫu, thảo luận sáng kiến trong tổ, đồng thời tham gia các lớp tập huấn về phương pháp phát triển năng lực học sinh và triển khai các nội dung bắt buộc trong chương trình chuyên sâu.
Bốn là, xây dựng ngân hàng đề thi và hệ thống đánh giá. Việc đánh giá học sinh theo chương trình nâng cao cũng cần đổi mới phù hợp, tập trung vào năng lực tư duy, khả năng vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề thay vì chỉ kiểm tra mức độ ghi nhớ, tái hiện kiến thức đơn thuần.
Năm là linh hoạt thời khóa biểu để đảm bảo thời lượng và không quá tải cho học sinh. Để đảm bảo tính hiệu quả, nhà trường sẽ xây dựng kế hoạch, phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chuyên môn và bộ phận quản lý học vụ nhằm phân bổ tiết học hợp lý, cân bằng giữa các môn học và hoạt động trải nghiệm.
Với định hướng và bước đi cụ thể, Trường Trung học phổ thông chuyên Lào Cai kỳ vọng chương trình nâng cao sẽ không chỉ là bước tiếp nối chương trình cơ bản mà còn trở thành “bệ phóng” cho những học sinh có năng lực nổi trội, sẵn sàng vươn tới các sân chơi tri thức ở bậc cao hơn.
