Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam ban hành văn bản số 23/HH-VP ngày 26 tháng 5 năm 2025 về Đề xuất điều chỉnh hệ thống giáo dục quốc dân từ năm 2026 gửi Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội, Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Theo văn bản, sau gần 10 năm thực hiện, khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân đã phát huy được những ưu điểm nổi bật như cấu trúc hệ thống rõ ràng và toàn diện, đầy đủ các cấp học từ mầm non đến đại học, kết hợp cả giáo dục chính quy và không chính quy; hệ thống có tính liên thông, mở và linh hoạt, đáp ứng được xu hướng hội nhập và phát triển.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, vẫn còn một số tồn tại chính như: Việc phân luồng học sinh sau trung học cơ sở và trung học phổ thông chưa thực sự hiệu quả; trình độ đào tạo cao đẳng bị loại bỏ ra khỏi các trình độ đào tạo của giáo dục đại học tạo ra sự thiếu hụt nguồn nhân lực cử nhân cao đẳng phù hợp với nhu cầu của thị trường lao động; quan niệm “giáo dục nghề nghiệp là một bậc của hệ thống giáo dục quốc dân” chưa tương thích với phân loại giáo dục quốc tế; hệ thống đào tạo nghề chưa có sự điều chỉnh kịp thời, tương thích với việc triển khai thực hiện của Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Thực hiện những định hướng cơ bản của Nghị quyết số 29; Kết luận 91-KL/TW ngày 12/8/2024 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 29-NQ/TW; các chỉ thị của Ban Bí thư, kết luận của Bộ Chính trị; chủ trương điều chỉnh Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học và Luật Giáo dục nghề nghiệp.
Trên cơ sở tham khảo khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân của các nước có nền giáo dục phát triển thế giới và kế thừa những ưu điểm và tính ổn định của khung cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân hiện hành, đồng thời phù hợp với tính thực tiễn của Việt Nam, Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam đề xuất điều chỉnh hệ thống giáo dục quốc dân hiện hành với 3 điểm chính, gồm:
Một là, quy định Giáo dục nghề nghiệp là Giáo dục nghề, một lĩnh vực đào tạo cùng với giáo dục phổ thông, giáo dục đại học, có thể liên thông với các trình độ tương ứng, phù hợp;
Hai là, bổ sung loại hình trường trung học phổ thông nghề vào loại trường ở cấp trung học phổ thông hiện hành;
Ba là, đưa trình độ đào tạo cao đẳng trở lại bậc Giáo dục đại học và giữ nguyên bậc cao đẳng nghề hiện tại.
Việc đề xuất các điều chỉnh như trên thể hiện tính liên thông xuyên suốt trong toàn hệ thống giữa các bậc học và loại hình đào tạo đặc biệt là liên thông có tính mở, mềm dẻo, linh hoạt giữa Giáo dục phổ thông, Giáo dục nghề và Giáo dục đại học góp phần tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao đáp ứng yêu cầu của quá trình toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế. Đặc biệt, sự điều chỉnh này đáp ứng sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước ta trong kỷ nguyên mới.
Việc điều chỉnh Giáo dục nghề là một lĩnh vực đào tạo song song với các bậc học phù hợp với phân loại quốc tế về giáo dục của UNESCO, thuận tiện cho việc chuyển đổi, liên thông giữa các bậc học và loại hình đào tạo trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Việc bổ sung trường trung học phổ thông nghề vào các trường trung học phổ thông hiện hành để có thể phân luồng ngay trong nội tại bậc học trung học phổ thông giúp học sinh có sự lựa chọn phù hợp với năng lực của bản thân theo từng giai đoạn phát triển.
Với trường trung học phổ thông nghề, học sinh chỉ phải học những kiến thức lý thuyết cơ bản, bắt buộc của cấp trung học phổ thông hiện hành và bổ sung các nội dung học tập các nghề theo đặc thù của vùng miền, từ đó giúp học sinh tham gia thị trường lao động ngay sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, đáp ứng nhu cầu lao động kỹ thuật tại địa phương.
Đưa trình độ đào tạo cao đẳng trở lại hệ thống Giáo dục đại học và phân định rõ giữa trình độ đào tạo cao đẳng và cao đẳng nghề, phù hợp với thông lệ quốc tế, giúp các cơ sở tổ chức đào tạo thuận lợi hơn, tạo ra một hệ thống giáo dục linh hoạt và liên thông, đáp ứng tốt nhu cầu của người học.
Sơ đồ khung hệ thống giáo dục quốc dân gồm có 3 bậc học (Giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục đại học); giáo dục nghề; giáo dục thường xuyên.
Về phân luồng, chia học sinh sau trung học cơ sở thành 2 luồng: luồng học trung học phổ thông (3 năm) và luồng trung cấp nghề (2-3 năm). Luồng trung học phổ thông chủ yếu cung cấp nguồn tuyển cho giáo dục đại học (cao đẳng và đại học). Luồng trung cấp nghề chủ yếu cung cấp nhân lực tham gia thị trường lao động, một bộ phận nhỏ sẽ là nguồn tuyển cho cao đẳng nghề và tiếp sau đó là đại học. Chia học sinh sau trung học phổ thông thành 2 luồng: luồng học đại học và luồng học các chương trình Giáo dục nghề.
Về liên thông, đối với liên thông dọc, hệ thống được thiết kế theo trục xuyên suốt giúp người học có thể học tập liên tục giữa các bậc học và các loại hình đào tạo: Từ giáo dục mầm non → giáo dục phổ thông → giáo dục đại học/giáo dục nghề nghiệp; từ sơ cấp nghề → trung cấp nghề → cao đẳng nghề → đại học.
Đối với liên thông ngang, trong giáo dục phổ thông và giáo dục đại học, học sinh đang theo học chương trình trung học phổ thông có thể chuyển sang học chương trình trung học phổ thông kỹ thuật và ngược lại nếu có nguyện vọng và đáp ứng đủ điều kiện của chương trình đào tạo; Sinh viên đang theo học chương trình đào tạo cao đẳng có thể học liên thông lên chương trình đào tạo đại học nếu có nguyện vọng và đáp ứng được yêu cầu của chương trình đào tạo. Điều này sẽ giúp người học tiết kiệm được thời gian, chi phí; nâng cao trình độ chuyên môn; mở rộng cơ hội việc làm, thăng tiến; chuyển hướng nghề nghiệp linh hoạt và đáp ứng yêu cầu học tập suốt đời.
Học sinh đang theo học chương trình giáo dục trung học cơ sở/chương trình giáo dục trung học phổ thông có thể chuyển sang học chương trình đào tạo nghề/trung cấp nghề nếu có nguyện vọng và đáp ứng được yêu cầu của chương trình đào tạo. Học sinh tốt nghiệp cao đẳng nghề được học liên thông lên đại học nếu có nguyện vọng và đáp ứng đủ điều kiện của chương trình đào tạo. Điều này tạo cơ hội cho người học chuyển từ con đường nghề nghiệp sang con đường học thuật, đáp ứng nhu cầu cá nhân và thị trường.
