Hiệu trưởng là một trong những vị trí lãnh đạo chủ chốt trong trường đại học, tuy nhiên hiện nay, nhiều cơ sở giáo dục đại học không có hiệu trưởng chính thức trong suốt một thời gian dài. Theo đó, một số trường chỉ có quyền hiệu trưởng, cũng có trường chỉ có phó hiệu trưởng phụ trách trường.
Để tìm hiểu việc "khuyết" hiệu trưởng ảnh hưởng như thế nào đến quá trình hoạt động của trường đại học cũng như nguyên nhân và giải pháp khắc phục tình trạng này, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Tiến sĩ - Luật sư Nguyễn Thị Kim Phụng - Giám đốc Công ty Luật trách nhiệm hữu hạn Kim Phụng và Cộng sự.
Thiếu hiệu trưởng khiến trường đại học có nguy cơ bị chậm phát triển
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng, việc "khuyết" hiệu trưởng ảnh hưởng thế nào đến các hoạt động vận hành trong trường thì chỉ có nhà trường mới trả lời và cảm nhận được chính xác.
“Tuy nhiên, trên cơ sở các quy định của pháp luật và kinh nghiệm cá nhân, tôi cho rằng việc "khuyết" hiệu trưởng thường là khoảng thời gian ngưng đọng quá trình phát triển của nhà trường.
Bởi, hiệu trưởng giữ vị trí quan trọng: là người đứng đầu bộ máy hành chính của trường, là người đại diện cho nhà trường theo pháp luật; chịu trách nhiệm quản lý, điều hành, tổ chức thực hiện các hoạt động của trường (hoạt động chuyên môn, học thuật, tổ chức, nhân sự, tài chính, tài sản, hợp tác trong nước, quốc tế...); là người trình các văn bản thuộc thẩm quyền ban hành của hội đồng trường và chủ động đề xuất hội đồng trường những quyết sách phát triển trường…
Trong điều kiện "khuyết" hiệu trưởng, những công việc hàng ngày của hiệu trưởng thường có người được giao quyền hiệu trưởng hay phó hiệu trưởng phụ trách thực hiện nhưng những công việc cần đổi mới, sáng tạo hoặc công việc có tầm chiến lược, cần thực hiện trong dài hạn để từng bước phát triển trường, những công việc liên quan đến đầu tư lớn hoặc nhằm nâng cao chất lượng hoạt động... thường bị đình trệ hoặc không được chú trọng như khi có hiệu trưởng chính danh”, Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng nhận định.
 |
Tiến sĩ - Luật sư Nguyễn Thị Kim Phụng - Giám đốc Công ty Luật Trách nhiệm hữu hạn Kim Phụng và Cộng sự. (Ảnh: NVCC) |
Cũng theo Tiến sĩ Kim Phụng, thực tế, có lẽ không phải tất cả nhưng đa số các phó hiệu trưởng phụ trách hoặc người được giao quyền hiệu trưởng thường xếp lại những loại việc này để đợi đến khi có hiệu trưởng chính thức. Điều này không liên quan đến năng lực của phó hiệu trưởng phụ trách hoặc người được giao quyền hiệu trưởng mà nhiều khi, bối cảnh và các mối quan hệ liên quan cũng không tạo điều kiện, động lực cho các phó hiệu trưởng phụ trách hoặc người được giao quyền hiệu trưởng thực hiện những loại việc nêu trên.
“Vì vậy, "khuyết" hiệu trưởng thường có nguy cơ dẫn đến nhà trường bị dừng/chậm phát triển và có thể bị tụt hậu vì cả hệ thống giáo dục đại học vẫn giữ gia tốc phát triển theo thời gian. Nếu môi trường nội bộ không tốt, không "thực sự trí thức" thì việc "khuyết" hiệu trưởng còn có thể gia tăng sự mất đoàn kết, chia rẽ bè phái trong trường... Nếu điều đó xảy ra thì thường phải mất nhiều thời gian để khắc phục.
Trong phạm vi quan sát của tôi thì tình trạng trên thường do nhiều nguyên nhân tác động như: Có thể do công tác thu hút, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ kế cận của trường không được chú trọng hoặc không đạt hiệu quả; Có thể do trường thuộc top thấp, không được đầu tư phát triển nên không thu hút được cán bộ tốt; Cũng có thể do trường mất đoàn kết, khiếu kiện kéo dài, không thực hiện được quy trình bổ nhiệm hiệu trưởng theo đúng kế hoạch; Cũng có thể do nhà đầu tư/cơ quan chủ quản không thực hiện đúng quy định của pháp luật, lúng túng hoặc thiếu trách nhiệm hoặc muốn can thiệp vào quyền tự chủ về công tác cán bộ và các công tác khác của trường.
Nếu tình trạng "khuyết" hiệu trưởng đã bị kéo dài thì thường do các nguyên nhân có tính chủ quan như nêu trên; nếu mặt chủ quan tốt thì những nguyên nhân khách quan (nếu có) cũng thường được khắc phục sớm”, Tiến sĩ Kim Phụng nêu quan điểm.
Cơ quan chủ quản phải sâu sát và thực hiện đúng quy định
Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng, trách nhiệm và biện pháp khắc phục tình trạng “khuyết” hiệu trưởng ở một số trường đại học thường do và cần được nhà đầu tư/cơ quan chủ quản phải sâu sát, xác định và thực hiện đúng, thực hiện hiệu quả trách nhiệm của mình; Tập thể lãnh đạo trường (ban thường vụ Đảng ủy hoặc cấp ủy, chủ tịch hội đồng trường, phó chủ tịch hội đồng trường - nếu có, hiệu trưởng, các phó hiệu trưởng) của nhiệm kỳ trước và đương nhiệm đều phải chịu trách nhiệm; những người đương nhiệm, có thẩm quyền cần chủ động, nhanh chóng thực hiện quy trình lựa chọn nhân sự, bổ nhiệm hiệu trưởng theo đúng quy định của pháp luật.
“Tôi cho rằng dự thảo Thông tư Chuẩn cơ sở giáo dục đại học quy định: Các vị trí lãnh đạo chủ chốt (chủ tịch hội đồng trường/hội đồng đại học và hiệu trưởng/giám đốc) được kiện toàn kịp thời, tổng thời gian trống các vị trí không quá 12 tháng là cần thiết (để thực hiện quy định tại Điểm b, Khoản 2, Điều 68 Luật Giáo dục đại học được sửa đổi bổ sung năm 2018), phù hợp và khả thi; nếu được ban hành sớm (để làm cơ sở cho việc đánh giá chất lượng nhà trường, đánh giá mức độ hoàn thành công việc của những người có thẩm quyền và là cơ sở để quy định xử phạt vi phạm...) thì sẽ phát huy được tác dụng, giảm thiểu được tình trạng “khuyết” các vị trí lãnh đạo chủ chốt nêu trên.
Tuy nhiên, thực tế còn tình trạng có trường có hiệu trưởng nhưng hiệu trưởng đã quá cao tuổi và/hoặc không đủ sức khoẻ để làm việc. Thậm chí có trường hiệu trưởng nhiều năm không thể đến trường... ảnh hưởng đến nhiều hoạt động của trường nhưng chưa được hạn chế trong dự thảo Thông tư nêu trên, cũng chưa được phản ánh đầy đủ trong các biện pháp xử lý vi phạm... nên các quy định của pháp luật vẫn cần phải được hoàn thiện thêm, một cách khái quát, để bao phủ hết các trường hợp cần có sự điều chỉnh nghiêm minh của pháp luật”, Tiến sĩ Kim Phụng nêu quan điểm.
Cũng theo bà Kim Phụng, để giảm thiểu tình trạng một số trường “khuyết” các chức danh chủ chốt hoặc cán bộ chủ chốt không đủ sức khỏe để thực hiện chức trách của mình trong thời gian dài thì trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý như đã nêu trên.
Trong đó, bên cạnh việc quy định tổng thời gian trống các vị trí chủ chốt không quá 12 tháng, còn phải bổ sung thêm một số quy định đồng bộ như: nếu người giữ vị trí chủ chốt không đủ sức khỏe để đảm nhiệm công việc được giao, đã phải nghỉ làm việc quá 6 tháng mà khả năng lao động chưa hồi phục thì nên từ chức hoặc bị miễn nhiệm;
Việc giao quyền hiệu trưởng hoặc phó hiệu trưởng phụ trách hay việc cấp phó ký thay người có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ cũng không được kéo dài quá 12 tháng; việc quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ kế cận, không để "khuyết" các chức danh chủ chốt... nên đưa vào làm tiêu chí bình xét mức độ hoàn thành nhiệm vụ hàng năm của người có thẩm quyền.
Trong kiểm định chất lượng, tiêu chí về công tác cán bộ (đầy đủ các vị trí chủ chốt, đúng tiêu chuẩn, có quy hoạch bồi dưỡng các vị trí kế nhiệm...) nên quy định là tiêu chí điều kiện trong việc đánh giá, công nhận đạt chuẩn chất lượng cơ sở giáo dục; nếu không đạt tiêu chí điều kiện này thì cả tiêu chuẩn sẽ không đạt chất lượng; nếu một tiêu chuẩn không đạt chất lượng thì cơ sở giáo dục sẽ không đạt chất lượng; nếu không khắc phục trong 12 tháng (kể từ khi kiểm định không đạt) thì dừng tuyển sinh để tập trung thực hiện kế hoạch hành động khắc phục tiêu chí điều kiện nhưng chưa đạt chất lượng này.
Cũng theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Kim Phụng, tại Thông tư số 02/2005/TT-BNV nêu rõ: Nếu cơ quan, đơn vị chưa có cấp trưởng hoặc có cấp trưởng nhưng cấp trưởng không trực tiếp điều hành (do đi học, ốm đau và các nguyên nhân khác), thì người có quyết định (bằng văn bản) của cơ quan có thẩm quyền giao phụ trách hoặc giao quyền cấp trưởng (chưa phải là quyết định phê chuẩn kết quả bầu cử hoặc quyết định bổ nhiệm chức vụ lãnh đạo) được hưởng mức phụ cấp chức vụ bằng mức phụ cấp chức vụ của cấp trưởng. Khi có quyết định thôi giao phụ trách hoặc thôi giao quyền cấp trưởng thì thôi hưởng phụ cấp chức vụ lãnh đạo của cấp trưởng kể từ ngày quyết định có hiệu lực thi hành.
Như vậy, khi được giao quyền hiệu trưởng (bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền) thì người được giao có quyền hưởng phụ cấp chức vụ của chức danh hiệu trưởng cho đến khi có văn bản thay thế (thôi quyền hiệu trưởng).
Trong một số trường hợp, giá trị văn bằng của sinh viên có thể bị ảnh hưởng nếu không do hiệu trưởng trực tiếp ký
Theo Giám đốc Công ty Luật Trách nhiệm hữu hạn Kim Phụng và Cộng sự, văn bằng là giấy tờ quan trọng đối với nhân thân mỗi người nên việc ký văn bằng chứng chỉ cũng là vấn đề quan trọng, đã được quy định rõ trong Quy chế quản lý bằng tốt nghiệp trung học cơ sở, bằng tốt nghiệp trung học phổ thông, bằng tốt nghiệp trung cấp sư phạm, bằng tốt nghiệp cao đẳng sư phạm, văn bằng giáo dục đại học và chứng chỉ của hệ thống giáo dục quốc dân (sau đây gọi là Quy chế quản lý văn bằng, chứng chỉ) ban hành kèm theo Thông tư số 21/2019/TT-BGDĐT.
Thông tư số 21/2019/TT-BGDĐT quy định: Trường hợp người có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ chưa được cơ quan có thẩm quyền bổ nhiệm, công nhận thì cấp phó được cơ quan có thẩm quyền quyết định giao phụ trách cơ quan có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ là người ký văn bằng, chứng chỉ. Khi đó, cấp phó ký thay người có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ; chức vụ ghi trên văn bằng, chứng chỉ là chức vụ lãnh đạo chính thức trong cơ quan có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ (phó hiệu trưởng, phó viện trưởng, phó giám đốc). Bản sao quyết định giao phụ trách cơ quan của cấp phó ký văn bằng, chứng chỉ phải được lưu trong hồ sơ cấp văn bằng, chứng chỉ.
 |
Trong một số trường hợp nếu không phải hiệu trưởng ký bằng có thể ảnh hưởng tới giá trị văn bằng của sinh viên. (Ảnh: website HCMUTE) |
Quy định này nhằm đề cao trách nhiệm của người ký/cấp văn bằng, giảm thiểu trường hợp lạm quyền hoặc làm giả văn bằng trong hệ thống giáo dục quốc dân. Chiếu theo quy định, văn bằng tốt nghiệp của sinh viên nếu không được hiệu trưởng ký thì thường xảy ra một trong ba trường hợp sau:
Thứ nhất: Nếu cấp phó được giao phụ trách trường ký văn bằng thay cấp trưởng (đang bị "khuyết" tạm thời) và trên văn bằng ghi rõ chức vụ lãnh đạo chính thức (phó hiệu trưởng...), đồng thời, văn bản giao phó hiệu trưởng phụ trách trường được lưu trong hồ sơ cấp văn bằng chứng chỉ thì việc ký văn bằng đó hoàn toàn hợp pháp, không ảnh hưởng gì đến giá trị của văn bằng.
Tuy nhiên, đây chỉ là trường hợp cấp trưởng bị "khuyết" tạm thời, cần thực hiện quy trình thủ tục bổ nhiệm cấp trưởng để ổn định về tổ chức, hoạt động cho trường nên cũng cần bổ sung quy định việc ký thay này chỉ được thực hiện tối đa trong 12 tháng, kể từ ngày cấp trưởng bị "khuyết".
Thứ hai: Nếu văn bằng của người học do cấp phó không được giao phụ trách trường ký (trong khi trường vẫn có cấp trưởng mà cấp trưởng không ký) thì đó là trường hợp người ký văn bằng không đúng thẩm quyền và điều đó ảnh hưởng đến giá trị của văn bằng.
Thứ ba: Nếu văn bằng của người học không do cấp trưởng ký trực tiếp mà chỉ được in/chụp dấu chữ ký của cấp trưởng vào vị trí ký văn bằng thì điều đó cũng là vi phạm. Về vấn đề này, Nghị định số 30/2020/NĐ-CP đã quy định: “Bản gốc văn bản” là bản hoàn chỉnh về nội dung, thể thức văn bản, được người có thẩm quyền trực tiếp ký trên văn bản giấy hoặc ký số trên văn bản điện tử” và “Bản chính văn bản giấy” là bản hoàn chỉnh về nội dung, thể thức văn bản, được tạo từ bản có chữ ký trực tiếp của người có thẩm quyền”. Quy chế quản lý văn bằng chứng chỉ cũng quy định rõ: “Người có thẩm quyền cấp văn bằng, chứng chỉ... phải ký theo mẫu chữ ký đã đăng ký với cơ quan có thẩm quyền và ghi đầy đủ họ tên, chức danh trong văn bằng, chứng chỉ”.
Nếu trường hợp thứ hai và thứ ba (nêu trên) xảy ra thì cơ quan quản lý nhà nước có quyền xử lý vi phạm (hành vi Cấp văn bằng, chứng chỉ hoặc bản sao văn bằng, chứng chỉ không đúng quy định của pháp luật hiện hành); người học cũng có quyền khiếu nại về việc họ được cấp văn bằng mà người ký không đúng thẩm quyền hoặc không đúng quy định của pháp luật hiện hành.
Khi tiếp nhận hồ sơ có văn bằng không đúng quy định như trên, cơ sở đào tạo tiếp nhận người học vào học ở trình độ cao hơn hoặc người sử dụng lao động có quyền nghi ngờ giá trị, không chấp nhận văn bằng có dấu hiệu vi phạm. Những vi phạm này không chỉ ảnh hưởng đến quyền lợi của người học mà còn gây khó khăn cho công tác quản lý văn bằng, chứng chỉ vì việc thực hiện sai thẩm quyền và trách nhiệm cá nhân không rõ ràng có thể trở thành nguy cơ dẫn đến tình trạng cấp văn bằng không đúng đối tượng, chưa đủ điều kiện hoặc làm giả văn bằng, chứng chỉ.
