Những năm qua, hoạt động khoa học và công nghệ trong các trường đại học ngày càng được chú trọng đầu tư, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.
Tuy nhiên, làm sao tăng tỉ trọng thu từ nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ vẫn là một “bài toán” trăn trở của nhiều cơ sở giáo dục đại học.
Còn nhiều khó khăn trong việc tăng nguồn thu khoa học công nghệ
Chia sẻ về nội dung này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Giao thông vận tải cho rằng: “Dưới góc độ nhà trường, chúng tôi khẳng định 2 nhiệm vụ quan trọng là đào tạo và nghiên cứu khoa học, còn nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ trong nhà trường là nhiệm vụ quan trọng, sẽ hỗ trợ góp phần phục vụ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và địa phương. Đồng thời, các kết quả nghiên cứu này sẽ phục vụ cho công tác đào tạo, để sinh viên tốt nghiệp có thể tham gia và làm việc ngay trong các vị trí công tác của mình.
Vì vậy, góc độ nhà trường khẳng định nghiên cứu khoa học là nhiệm vụ quan trọng của nhà trường”.
Theo Phó Giáo sư Nguyễn Thanh Chương, đối với các trường có thế mạnh là đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao, có năng lực nghiên cứu vì vậy việc tham gia nghiên cứu khoa học là một trong nhiệm vụ quan trọng của giảng viên.
“Hiện nay, đối với các trường đại học nói chung và Trường Đại học Giao thông vận tải nói riêng, là trường công lập, vì vậy các nguồn cấp đều từ ngân sách nhà nước, hiện nay nguồn thu chính của trường là từ học phí, còn nghiên cứu khoa học do ngân sách nhà nước là chủ yếu, ngoài ra các hoạt động nghiên cứu từ các đề tài cấp tỉnh, thành phố và các doanh nghiệp.
Những khó khăn chính trong nghiên cứu khoa học của các trường là đòi hỏi các điều kiện thí nghiệm, các thí nghiệm chi phí lớn, vì vậy trong ngân sách cũng hạn chế.
Ngoài ra, các nghiên cứu phải đảm bảo các điều kiện của một tổ chức nghiên cứu (đấu thầu đề tài), vì vậy, các giảng viên nhà trường thường tham gia dưới góc độ chuyên gia, nên cũng gặp khó khăn trong chủ động nghiên cứu” - thầy Chương nêu.
Theo tiêu chí 6.1 Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT chuẩn cơ sở giáo dục đại học nêu: "Tỉ trọng thu từ các hoạt động khoa học và công nghệ trên tổng thu của cơ sở giáo dục đại học có đào tạo tiến sĩ (có tính trọng số theo lĩnh vực), tính trung bình trong 3 năm gần nhất không thấp hơn 5%".
Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT có hiệu lực thi hành kể từ ngày 22/03/2024; yêu cầu công bố kết quả thực hiện Chuẩn cơ sở giáo dục đại học của các cơ sở giáo dục đại học trước ngày 30/6 hằng năm, bắt đầu từ năm 2025 cho năm báo cáo trước liền kề.
Đối với vấn đề này, Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Giao thông vận tải cũng chia sẻ thêm: “Đây cũng là mục tiêu phấn đấu của nhà trường, hiện nay con số cũng ở mức gần 4% nguồn thu từ hoạt động khoa học công nghệ, vì vậy việc phấn đấu 5% cũng là chỉ tiêu đặt ra của trường trong thời gian tới.
Nhà trường đã có kế hoạch tiếp tục xây dựng các trung tâm, nhóm nghiên cứu mạnh phục vụ cho các kế hoạch của đất nước, ngoài ra tiếp tục đầu tư các phòng thí nghiệm để phục vụ đào tạo và nghiên cứu. Chẳng hạn như các thế mạnh của trường về lĩnh vực giao thông, đường sắt tốc độ cao, đường sắt đô thị”.
Cùng trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam về chủ đề này, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Đăng Phượng - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương nhìn nhận: “Nghiên cứu khoa học là một nhiệm vụ bắt buộc đối với giảng viên theo Thông tư 20/2020/TT-BGDĐT ngày 27/7/2020 và có vai trò rất quan trọng trong việc rèn luyện khả năng tư duy sáng tạo, năng lực nghiên cứu và tạo phong cách làm việc khoa học cho người nghiên cứu và cho cán bộ giảng viên nhà trường.
Mục đích của nghiên cứu khoa học là hình thành cho người nghiên cứu phương pháp tiếp cận và làm quen với môi trường khoa học, phương pháp làm việc khoa học, thử nghiệm các ý tưởng mới, tạo ra những tác phẩm nghệ thuật độc đáo với phong cách riêng biệt phục vụ cho công tác đào tạo của nhà trường và cho xã hội.
Qua đó, góp phần làm rõ một số vấn đề khoa học và giải quyết những vấn đề thực tiễn nảy sinh nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy.
Vì vậy, tăng cường công tác nghiên cứu khoa học là nhiệm vụ thường xuyên và cực kỳ quan trọng của mỗi giảng viên trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay”.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Đăng Phượng cho biết: “Qua bảng thống kê trên, cho thấy nguồn thu từ hoạt động khoa học công nghệ hiện nay còn thấp và chủ yếu là kinh phí của các đề tài/nhiệm vụ khoa học và công nghệ cấp Bộ, còn thu từ chuyển giao hiện nay rất khó khăn do việc tìm kiếm các đơn vị, doanh nghiệp khoa học và công nghệ đặt hàng để chuyển giao.
Nguyên nhân chính cũng là nguồn kinh phí chi cho việc nghiên cứu đề tài còn hạn hẹp, cơ sở vật chất phục vụ nghiên cứu chưa được hiện đại đối với ngành đặc thù dẫn đến chất lượng và hiệu quả sản phẩm chưa được tốt.
Vì vậy, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương rất mong muốn Bộ Giáo dục và Đào tạo có cơ chế riêng cho hoạt động khoa học và công nghệ ngành đặc thù để sản phẩm nghiên cứu được các doanh nghiệp khoa học và công nghệ đặt hàng và chuyển giao thuận lợi thì mới mang lại nguồn thu cao hơn cho nhà trường”.
Về phía Trường Đại học Luật Hà Nội, đại diện nhà trường cho biết, đào tạo, nghiên cứu khoa học và phục vụ cộng đồng là 3 sứ mệnh trụ cột của nhà trường, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Theo đó, nghiên cứu khoa học của nhà trường trước tiên để phục vụ cho công tác đào tạo, nâng cao chất lượng đào tạo, đồng thời góp phần phụng sự cộng đồng và xã hội.
Theo đó, Trường Đại học Luật Hà Nội được Nhà nước, các Bộ, ngành và địa phương đặt hàng cũng như được giao một số nhiệm vụ khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, góp phần xây dựng chính sách và pháp luật.
Tính đến hết tháng 4/2024, Trường Đại học Luật Hà Nội thực hiện và nghiệm thu 223 đề tài cấp cơ sở, 29 đề tài cấp Bộ và 05 đề tài, đề án cấp Nhà nước; tổ chức 380 hội thảo và tọa đàm các cấp, trong đó có 28 hội thảo quốc tế; công bố 62 bài báo ISI/SCOPUS, 76 bài báo đăng tạp chí nước ngoài có ISSN và phản biện độc lập, 18 chương sách bằng tiếng nước ngoài được nhà xuất bản nước ngoài có uy tín xuất bản; hơn 1.000 bài báo khoa học đăng trên tạp chí khoa học thuộc danh mục các tạp chí có tính điểm của Hội đồng chức danh Giáo sư Nhà nước.
Thời gian gần đây, việc hợp tác nghiên cứu khoa học với các tổ chức khoa học, cơ quan Nhà nước, các hiệp hội được đẩy mạnh và hiệu quả thông qua các thỏa thuận hợp tác...
Tỉ trọng doanh thu từ hoạt động khoa học và công nghệ của Trường Đại học luật Hà Nội trong những năm qua có xu hướng tăng, xuất phát từ việc trường nhận được nhiều hơn các đặt hàng nghiên cứu khoa học từ các Bộ, ngành trung ương cũng như của các địa phương.
Tuy nhiên, việc tăng tỉ lệ thu từ hoạt động khoa học và công nghệ so với tổng thu của trường còn gặp nhiều khó khăn.
“Trước hết, xuất phát từ đặc thù lĩnh vực nghiên cứu khoa học xã hội nói chung và khoa học pháp lý nói riêng, theo đó các kết quả nghiên cứu chủ yếu xuất phát từ các đề tài, đề án sử dụng nguồn ngân sách nhà nước với số lượng không nhiều (ngay cả đối với các địa phương thì các đề tài, đề án thuộc lĩnh vực khoa học xã hội cũng rất ít).
Thêm vào đó, các kết quả nghiên cứu thường được công bố rộng rãi chứ không phải là “sản phẩm thương mại” hay bí quyết công nghệ được bán hoặc chuyển giao có thu phí như lĩnh vực khoa học kỹ thuật.
Thêm nữa, với xu hướng tăng của học phí qua mỗi năm, trong khi định mức chi cho hoạt động khoa học hầu như không thay đổi, nên cũng ảnh hưởng đến tỉ lệ thu từ nghiên cứu khoa học trên tổng số thu của nhà trường” - đại diện Trường Đại học Luật Hà Nội lý giải.
Tăng cường hợp tác để trường và đội ngũ giảng viên có cơ hội đấu thầu, tham gia các đề tài, đề án khoa học
Đại diện Trường Đại học Luật Hà Nội cũng cho biết, để phát triển bền vững, tiếp tục là trường trọng điểm đào tạo cán bộ về pháp luật và trường đại học định hướng nghiên cứu, trong hoạt động nghiên cứu khoa học, thời gian tới, trường sẽ tập trung vào một số giải pháp sau đây:
Một là, trường tiếp tục nghiên cứu để xây dựng chiến lược và kế hoạch thực hiện đa dạng hoá nguồn thu cho hoạt động khoa học và công nghệ; tiếp tục đa dạng hoá các hoạt động hợp tác nghiên cứu với các bộ ngành, doanh nghiệp, địa phương để thúc đẩy gia tăng nguồn thu từ các hoạt động hợp tác phát triển; tiếp tục nghiên cứu xây dựng cơ chế và quy định để khuyến khích tổ chức các hội thảo quốc tế và trong nước có tài trợ hoặc xã hội hoá một phần;
Hai là, trường tiếp tục đổi mới công tác quản lý tài chính đối với hoạt động khoa học thông qua việc nghiên cứu thành lập Quỹ phát triển khoa học và công nghệ, theo đó, nguồn thu của Quỹ từ nguồn thu sự nghiệp của trường, các nguồn tài trợ dành cho hoạt động khoa học, cũng như nguồn thu từ việc thực hiện các đề tài từ tổ chức đặt hàng.
Ba là, các nhiệm vụ khoa học được đề xuất, lựa chọn cần bám sát những yêu cầu cơ bản như triển khai thực hiện Nghị quyết đại hội đại biểu lần thứ XIII của Đảng, Chiến lược hoàn thiện hệ thống pháp luật và cải cách tư pháp, định hướng nghiên cứu khoa học giai đoạn 2021-2025 của Bộ Tư pháp, Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền Xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới ngày 09/11/2022, Đề án tổng thể “Tiếp tục xây dựng Trường Đại học Luật Hà Nội và Trường Đại học Luật thành phố Hồ Chí Minh thành các trường trọng điểm đào tạo cán bộ về pháp luật” ban hành kèm theo Quyết định 1156/QĐ-TTg ngày 30/9/2022 của Thủ tướng Chính phủ, Chiến lược phát triển Trường Đại học Luật Hà Nội đến năm 2030; Bám sát Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh của Quốc hội và các sự kiện chính trị, pháp lý của đất nước để đảm bảo ứng dụng kết quả nghiên cứu trong xây dựng chính sách.
Bên cạnh đó, Trường Đại học Luật Hà Nội cũng đặc biệt chú trọng đến những vấn đề pháp lý mới như chính sách và pháp luật về chuyển đổi số, Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, kinh tế tuần hoàn, kinh tế ban đêm, kinh tế chia sẻ..., đảm bảo sự gắn kết giữa xây dựng pháp luật và tổ chức thi hành pháp luật và các nhiệm vụ cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay.
Bốn là, trường tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách khuyến khích giảng viên tham gia đấu thầu các đề tài cấp Bộ, cấp Nhà nước và tương đương; tạo điều kiện về cơ sở vật chất, thời gian làm việc và hỗ trợ về thủ tục để các giảng viên, chuyên gia thực hiện hoạt động nghiên cứu; tăng cường hợp tác, quảng bá về năng lực nghiên cứu khoa học của trường đến các Bộ, ngành và địa phương, để từ đó, trường và đội ngũ giảng viên có cơ hội đấu thầu, tham gia các đề tài, đề án khoa học.
Cần có chính sách quy đổi từ những sản phẩm nghệ thuật sang những sản phẩm nghiên cứu khoa học
Theo Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương, Thông tư số 01/2024/TT-BGDĐT ban hành chuẩn cơ sở giáo dục đại học là cần thiết trong giai đoạn hiện nay.
Tuy nhiên, thầy Phượng cũng đánh giá: “Một trong 20 tiêu chí của Thông tư, tôi thấy tiêu chí khó đạt được là tỉ trọng thu từ hoạt động khoa học công nghệ không thấp hơn 5% trên tổng thu đối với các cơ sở giáo dục đại học có đào tạo tiến sĩ.
Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương cũng đang cố gắng phấn đấu để đạt được tiêu chí này nhưng kinh phí của trường dành cho cho hoạt động khoa học và công nghệ còn rất hạn hẹp và đây cũng là vấn đề chung của nhiều trường đại học khác nên việc nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ để đem lại nguồn thu vẫn còn hạn chế và đặc biệt với ngành văn hoá nghệ thuật hiện nay.
Để đạt được tiêu chí trên, cần có thêm thời gian để nhà trường khuyến khích, thúc đẩy mạnh hơn việc nghiên cứu khoa học và tìm kiếm nguồn kinh phí cho nghiên cứu trong đó việc đầu tư cơ sở vật chất, thiết bị nghiên cứu là vô cùng quan trọng cũng như tìm đầu ra cho sản phẩm”.
Từ đó, vị Chủ tịch Hội đồng trường cũng có một số đề xuất, kiến nghị: “Là trường đào tạo ngành văn hoá nghệ thuật việc nghiên cứu và chuyển giao gặp không ít khó khăn, nên cần phát triển thị trường với các doanh nghiệp khoa học và công nghệ để thực hiện các dự án nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, việc hợp tác với các doanh nghiệp để thương mại hóa được các sản phẩm nghiên cứu.
Bên cạnh đó, cũng cần có chính sách quy đổi từ những sản phẩm nghệ thuật sang những sản phẩm nghiên cứu khoa học đối với những ngành đặc thù. Từ đó, góp phần tăng nguồn thu từ hoạt động này cho nhà trường trong thời gian sắp tới”.
