"Lòng trung thực sẽ theo suốt cuộc đời người thầy"

Anh hùng lao động, Nhà giáo nhân dân, GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu khẳng định như vậy khi nói về tính trung thực của con người và lòng trung thực ở mỗi nhà giáo. Trước thực trạng hiện nay ngày càng xuất hiện nhiều tình trạng “đạo văn”, lo ngại trước vấn đề lòng trung thực của người làm khoa học đang một giảm, Báo điện tử Giáo dục Việt Nam có cuộc phỏng vấn GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu để làm rõ nguyên nhân, động cơ của tính không trung thực.

Tư tưởng bằng cấp khiến lòng trung thực giảm đi

PV: Thưa GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu, trong vài năm gần đây chúng ta phát hiện nhiều nhà khoa học có dấu hiệu “đạo văn”, những công trình khoa học của họ thường đi chép lại từ công trình trước để lại, xã hội lên án về vấn đề không trung thực trong nghiên cứu khoa học. Theo GS, vì đâu có tình trạng này?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Nguyên nhân theo tôi thì có nhiều, nhưng có lẽ tư tưởng bằng cấp của ta nặng quá, quá coi trọng mảnh bằng. Vô hình chung chẳng cứ những người hoạt động trong lĩnh vực giáo dục đào tạo mà ngay cả quan chức cũng bằng này, bằng kia. Vì đôi khi cũng do hoàn cảnh xã hội, xã hội chuẩn hóa thì phải có bằng cấp, bằng cấp sẽ có lợi cho chức vụ, có được động lực hơn.

Anh hùng lao động, GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: "Lòng trung thực sẽ luôn theo suốt cuộc đời người thầy".

Thứ hai, lương của nhà khoa học bây giờ để nói sống được là rất khó, buộc người ta phải xoay sở, mà đã xoay sở thì phải có bằng cấp để xin chỗ này, chỗ kia, cũng là vừa háo danh và cũng là từ trực tiếp cuộc sống buộc họ phải làm vậy. 

Thứ ba, càng ngày thì càng người khôn của khó, như thế hệ của chúng tôi trước kia là làm thật lực, làm thật chứ không có chuyện lơ mơ. Cho đến tuổi này tôi vẫn phải lên phòng thí nghiệm vì tôi vẫn đang hướng dẫn nghiên cứu sinh, và trực tiếp làm thì tôi kiểm tra được phản ứng, được vật liệu đó như thế nào. 

Ngay tại Trung tâm của tôi cũng có một số không tập trung cho chuyên môn, con số này cũng phải 20-30%, họ ngại vất vả nhưng lại thích bấm máy để máy làm thay. Giờ người ta muốn nhanh đạt được một kết quả gì đó bằng sức lao động ít nhất, cái này là xu hướng rất nguy hiểm, không coi trọng thực chất.

Thưa GS, liệu các nhà khoa học trong khi nghiên cứu có chịu sức ép nào khách quan không?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Có, cái này có. Họ muốn làm ít nhưng lại muốn hưởng nhiều. Tôi hiện đang làm Phó tổng biên tập Tạp chí Hóa học thì thấy rằng, có nhiều trường hợp gửi bài nhưng không dễ gì được đăng nên cứ bôi ra. Hiện có một cái lớn nhất bao trùm lên các nhà khoa học là niềm tin của con người. 

Chữ “Tín” là hàng đầu

GS là một nhà khoa học, cũng đã hướng dẫn nghiên cứu sinh nhiều thì ông thấy chữ “Tín” đóng vai trò như thế nào ở mỗi con người?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Tôi tin độ trung thực của con người rồi cũng phải lên dần. Một đất nước, một con người như Nhật Bản tôi nghĩ mình không biết học bao giờ mới bằng họ, họ làm việc nghiêm túc và tôn trọng nhau, người giỏi cũng rất khiêm tốn, tôn trọng người không được bằng họ. 

Nhất là tính trung thực của mình tôi thấy rất kém. Tôi làm như vậy nhưng rồi cuối cùng cũng phải duyệt bài cho học trò được đăng. Có người làm thực nghiệm rất ẩu, nhưng lại không chịu học những người xung quanh, đến lúc làm ra số liệu một bảng đẹp đến mức người giỏi cũng khó làm được như vậy, vậy thì có tin được hay không?

Như GS nói, tính trung thực của nhà khoa học ở ta đang có xu hướng kém đi?. 

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Tôi nghĩ không nên quá khái quát, nhưng đâu đó chuyện này vẫn xảy ra, tuy vậy vấn đề không trung thực trong làm khoa học cần phải nêu. Theo suy nghĩ của tôi có thực trạng không trung thực nhưng hiện không phải là phổ biến. Chiều sâu của lòng trung thực không trung thực là đầu tư không đến nơi đến chốn. 

Trong làm khoa học bây giờ khó khăn nhất là đầu tư vốn không tới nơi tới chốn. Chi ngân sách cho khoa học hàng năm chỉ có 2%, trong đó 2/3 lại đưa về các sở (địa phương) là hết. Vấn đề này quản lý rất lỏng lẻo.

Nể nang là mảnh đất cho tiêu cực phát sinh

Theo GS, một nhà khoa học ngoài trí tuệ ra thì còn cần điều gì?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Bản thân các nhà khoa học cũng có nghề nghiệp, cũng muốn làm tử tế, nhưng cũng bị áp lực nhiều. Tôi biết, ở doanh nghiệp quan tâm nhiều tới số liệu hơn là làm khoa học. Bảo nhà nước không quan tâm thì không đúng, nhưng chưa đủ và khiến người làm khoa học loay hoay, loay hoay thì thể nào cũng đẻ ra vấn đề này, vấn đề khác.

Vậy trung thực ở đâu? Ngày xưa người ta khổ như nhau, cũng không có gì để vun vén cho cá nhân nhiều như bây giờ nên trung thực dễ hơn bây giờ, họ không có mục đích gì ngoài làm việc. Về sau này thì trung thực càng mờ đi.

Không trung thực cũng có nguyên nhân từ chuyện nể nang, nể nang chính là mảnh đất cho tiêu cực phát sinh. Chính tôi tôi cũng thấy nhiều lúc mình nể nang để cho tiêu cực phát sinh. Nếu như tất cả thẳng thắn với nhau thì chuyện trung thực dễ tồn tại.

GS có nghĩ tính không trung thực là biểu hiện của lòng tham?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Cũng có thể, vì anh muốn đạt được điều gì đó mà chỉ vun vén cho mình. Tại sao lại không  trung thực, vì không muốn lao động để ra một thành quả gì đó. 

Ngay một sự việc mới nhất đang diễn ra tại Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, một lãnh đạo nhà trường là Hiệu phó Nguyễn Cảnh Lương bị “tố” đạo luận án Phó tiến sỹ cách đây 20 năm. Sự việc đang được Bộ GD&ĐT xác minh làm rõ. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng ông Nguyễn Cảnh Lương có biểu hiện không trung thực khi trong công trình của mình không chú thích rõ ràng phần mình làm được, chưa làm được hay phát triển công trình của ai? Mặc dù Hội đồng khoa học chấm luận án đã nhắc nhở. Để rồi sự việc đến tai dư luận, nhiều người cho rằng đó là biểu hiện của tính không trung thực? GS nghĩ sao?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Chỗ này là chỗ rất dở. Tôi đọc thì thấy, nếu anh Lương có trích dẫn đàng hoàng thì không ai nói được điều gì, vì trong khoa học phải có tính thừa kế, nếu thầy đã làm mà trò đi theo thầy cũng là chuyện bình thường. Nhưng đằng này anh Lương không trích dẫn, đó là cái dở, có nhiều lập lờ ở chỗ này.

Chỗ này nhiều người nói là biểu hiện của không trung thực là đúng. Làm nghiên cứu khoa học cái gì cũng phải nghiên cứu rất kỹ tổng quan, cụ thể trong từng chương phải có trích dẫn rõ ràng, ai đã làm tới đâu, mình làm tới đâu. Tệ nhất là lập lờ không trích dẫn.

Nếu nói anh Lương vô tình thì không đúng, vì trích dẫn là chuyện đương nhiên phải làm, còn không trích dẫn là chuyện cố tình chứ không phải cẩu thả. 

Tính trung thực đối với một người thầy có ý nghĩa như thế nào đối với sinh viên, thưa GS?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Trong giáo dục luôn luôn phải nêu cao tấm gương người thầy. Qua chuyện của Hiệu phó Nguyễn Cảnh Lương trường Đại học Bách khoa phải thấy rõ đây không phải là chuyện “nước chảy bèo trôi”, mà là chuyện rất nghiêm trọng. Làm nhà giáo thì tính trung thực đi suốt cả cuộc đời. Tại sao tôi năm nay 76 tuổi nhưng tôi vẫn phải đi làm thí nghiệm, vì tôi muốn những số liệu đó là thật, tôi mà làm thật thì không ai lừa dối tôi được.

Vì tôi biết phản ứng hóa học xảy ra như thế nào, làm thật là điều vui nhất của mình. Còn nếu làm nhà giáo mà không trung thực thì làm sao có thể nói được các thế hệ sau. 

Để nâng cao tính trung thực trong mỗi con người, nhất là người thầy thì cần có gì, thưa GS?

GS. TSKH. Trần Vĩnh Diệu: Cũng giống như giao thông, chắc phải tuyên truyền để ngấm dần, kèm theo đó là tạo điều kiện làm việc tốt hơn.