Kể từ năm học 2021-2022 khi ngành giáo dục triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở cấp trung học cơ sở cho đến năm học 2024-2025 là thực hiện cuốn chiếu xong nhưng vẫn còn những khó khăn, bất cập ở một số môn học.
Các môn: Khoa học tự nhiên; Lịch sử và Địa lí; Nội dung giáo dục địa phương; Công nghệ; Nghệ thuật…vẫn còn khó khăn trong việc phân công giảng dạy, kiểm tra, nhập điểm. Đa phần giáo viên vẫn đang được bố trí dạy theo đơn môn; kiểm tra riêng theo phân môn.
Điểm khác biệt cơ bản nhất là chung một bìa sách giáo khoa và nhập chung điểm vào một môn học mang tên “tích hợp”. Bên cạnh đó là sự vất vả của phó hiệu trưởng chuyên môn và các tổ trưởng liên quan liên tục phải tính toán để phân chia tỉ lệ phân môn nhằm bố trí thời điểm giảng dạy, kiểm tra cho phù hợp.
Vẫn còn nhiều bất cập trong triển khai, thực hiện các môn học tích hợp
Chương trình 2018 chủ trương tích hợp một số môn học độc lập thành những môn học tích hợp với nhiều mục tiêu khác nhau. Nhưng đến nay nhìn lại gần 4 năm qua, những môn học tích hợp vẫn còn những khó khăn nhất định trong chỉ đạo, thực hiện.
Đối với 2 năm học đầu tiên (triển khai ở lớp 6 và lớp 7), các môn học Khoa học tự nhiên; Lịch sử và Địa lí được hướng dẫn dạy theo mạch kiến thức, chủ đề riêng biệt. Vì thế, có thời điểm giáo viên phân môn này thảnh thơi tuần vài tiết nhưng có thời điểm lại dồn lại mấy chục tiết/ tuần.
Phó hiệu trưởng chuyên môn, tổ trưởng chuyên môn phải liên tục thực hiện, tính toán phân công và sắp thời khóa biểu hàng tuần. Học sinh cũng đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác vì có những phân môn đầu năm học một số tiết thì bỏ sang kỳ II mới học tiếp.
Chính vì những bất cập như vậy, ngày 10/10/2023, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Công văn số 5636/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn về việc xây dựng kế hoạch dạy học các môn Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý gợi ý cho phép các phân môn dạy song song. Kiến thức phân môn nào, giáo viên môn đó dạy, giáo viên đó kiểm tra.
Sau chỉ đạo của Công văn số 5636/BGDĐT-GDTrH, việc phân công giảng dạy và sắp xếp thời khóa biểu có phần đơn giản hơn. Giáo viên được dạy liên tục phân môn của mình, học sinh cũng được học liên tục kiến thức.
Việc kiểm tra giữa kỳ, cuối kỳ đối với những bài kiểm tra định kỳ cũng được thực hiện độc lập nên giáo viên không còn phải ráp các phần nội dung kiến thức vào 1 đề chung và phải đợi chờ nhau chấm.
Thế nhưng, nhưng việc xếp thời khóa biểu vẫn thay đổi theo từng tuần và các môn học tích hợp đã không còn là “tích hợp” như mục tiêu mà chương trình tổng thể, chương trình môn học và Bộ định hướng ban đầu.
Bởi lẽ, gần như mọi thứ bây giờ đang được thực hiện độc lập giữa các phân môn, chỉ còn cái chung duy nhất là 2-3 phân môn cùng vào chung điểm của 1 môn học mà thôi.
Trong khi, các địa phương vẫn tiếp tục cử giáo viên đi bồi dưỡng để có chứng chỉ theo Quyết định 2454/QĐ-BGDĐT và Quyết định 2455/QĐ-BGDĐT mà Bộ đã ban hành. Nhưng, có nhiều trường giáo viên đã bồi dưỡng xong vẫn được bố trí dạy theo phân môn đã được đào tạo ở trường sư phạm trước đây vì dạy cả môn học khó khăn cho giáo viên mà không hiệu quả cho giảng dạy và học tập.
Rõ ràng, các môn học tích hợp còn nhiều vấn đề khó khăn, nan giải và chứa đựng nhiều mâu thuẫn với nhau.
Ngay cả đội ngũ viết chương trình, viết sách giáo khoa còn không phải là tác giả tích hợp. Có sách giáo khoa phải cần đến 15 tác giả “chung lưng đấu cật” mới viết xong thì việc yêu cầu 1 giáo viên trung học cơ sở hiện nay dạy cả môn học là điều rất đáng băn khoăn.
Nó vẫn đứng riêng biệt từ tác giả chương trình; tác giả sách giáo khoa đến nội dung của chương trình; nội dung sách giáo khoa và ngay cả nội dung bồi dưỡng kiến thức; hướng dẫn xây dựng kế hoạch dạy học của Bộ đã ban hành trong thời gian qua.
Đối với môn Nội dung giáo dục địa phương do các sở giáo dục tổ chức biên soạn cũng đang thể hiện sự bất cập khi tài liệu này có 35 tiết/ năm học/ lớp nhưng có tới 6 phân môn có 4 bài kiểm tra định kỳ (4 tiết) nên chỉ còn 31 tiết.
Trong khi, mỗi phân môn có số tiết không đều nhau, gây khó khăn trong việc phân chia tỉ lệ để kiểm tra, nhập điểm, nhập nhận xét. Cách thực hiện hiện nay ở các trường học không giống nhau, không có sự thống nhất.
Môn Công nghệ 6 hiện nay mỗi trường phân công mỗi kiểu. Có trường phân công giáo viên Mĩ thuật dạy phần thời trang, giáo viên Sinh học dạy kiến thức thực phẩm, giáo viên Vật lí cùng dạy kiến thức về điện. Trong khi, môn học này có 35 tiết/ năm/ lớp.
Môn Nghệ thuật thì phân môn Mĩ thuật; phân môn Âm nhạc có sách giáo khoa riêng, giáo viên dạy riêng nhưng chung cột điểm, đánh giá thành môn Nghệ thuật.
Nhìn chung, đến thời điểm này, các môn tích hợp ở cấp trung học cơ sở đã dạy đầy đủ ở các lớp trung học cơ sở và Bộ đã ban hành nhiều văn bản hướng dẫn về các môn học này nhưng xem chừng vẫn còn nhiều rối rắm. Nhìn thẳng vấn đề, chúng ta thấy môn tích hợp ở cấp trung học cơ sở vẫn chưa phải là…môn tích hợp như mục tiêu ban đầu mà chương trình đã đề ra.
Môn học tích hợp nhưng đang thực hiện riêng lẻ, độc lập
Sau 4 năm thực hiện giảng dạy ở cấp trung học cơ sở, nhiều vấn đề tồn tại ở các môn học tích hợp vẫn đang hiện hữu.
Thứ nhất: các môn học được xem là tích hợp nhưng các phân môn trong chương trình môn học, sách giáo khoa được biên soạn riêng biệt và có chủ biên riêng cho từng phân môn.
Nội dung kiến thức sách giáo khoa Lịch sử và Địa lí đứng độc lập thành 2 phần; môn Khoa học tự nhiên được xáo trộn các chủ đề nhưng mỗi chủ đề vẫn là những phân môn riêng.
Những chủ đề chung kiến thức giữa các phân môn chỉ chiếm một tỉ lệ rất nhỏ. Chẳng hạn, môn Lịch sử và Địa lí cả cấp học (4 lớp) chỉ có 4 chủ đề chung.
Tài liệu giáo dục địa phương cũng đang được các sở giáo dục bố trí riêng biệt từng chủ đề cho từng phân môn. Môn Nghệ thuật có 2 cuốn sách giáo khoa riêng biệt, giáo viên dạy riêng biệt.
Thứ hai: Công văn số 5636/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn kiến thức phân môn nào, giáo viên môn đó dạy, giáo viên đó kiểm tra. Vì thế, các môn học tích hợp vẫn đang giảng dạy, kiểm tra độc lập, cách thực hiện không khác bao nhiêu so với chương trình 2006.
Thứ ba: ngày 21/7/2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Quyết định 2454/QĐ-BGDĐT về Chương trình bồi dưỡng giáo viên môn Khoa học tự nhiên và Quyết định 2455/QĐ-BGDĐT về Chương trình bồi dưỡng giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý nhưng tài liệu học tập cũng không tích hợp mà theo từng phân môn.
Đặc biệt, đa phần những giáo viên đã bồi dưỡng xong về trường vẫn được bố trí dạy theo phân môn với nhiều lý do khác nhau. Điều nhìn thấy rõ nhất là kinh phí mà các địa phương chi cho các lớp bồi dưỡng tích hợp đang tốn rất nhiều tiền.
Thứ tư: khi thi học sinh giỏi ở cấp trung học cơ sở thì thi riêng từng phân môn. Học sinh thi tuyển sinh 10 ở các trường trung học phổ thông chuyên cũng thi theo phân môn, chỉ có một tỉ lệ rất nhỏ kiến thức chung của môn tích hợp.
Thứ năm: năm học 2025-2026 đã chuẩn bị bước vào thực học và việc thực hiện phân công năm học mới vẫn đang được thực hiện như trước đây.
Vừa qua, Bộ đã ban hành Công văn số 4555/BGD&ĐT-GDPT, hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục phổ thông năm học 2025-2026, trong đó yêu cầu cấp trung học cơ sở tiếp tục triển khai hướng dẫn xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp các môn Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý… bảo đảm chất lượng, đạt mục tiêu chương trình, phù hợp với tình hình thực tiễn, năng lực đội ngũ và điều kiện dạy học của từng địa phương theo hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Về cơ bản, vẫn là phân môn của giáo viên nào, giáo viên đó dạy vì như vậy sẽ "phù hợp với tình hình thực tiễn, năng lực đội ngũ". Có trường phân công giáo viên dạy cả môn tích hợp thì giáo viên nói dạy như vậy không hiệu quả.
Thiết nghĩ, ngành giáo dục cần có những đánh giá, phân tích để tìm cách tháo gỡ những khó khăn đối với các môn học tích hợp ở cấp trung học cơ sở nhằm tìm ra giải pháp tối ưu và hiệu quả nhất đối với các môn học này.
(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.
