Ngày 22/8 vừa qua, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
Một trong những nhiệm vụ, giải pháp đáng chú ý được nêu trong Nghị quyết 71-NQ/TW là: Tăng cường vai trò lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của tổ chức đảng, nhất là vai trò người đứng đầu cấp uỷ trong các cơ sở giáo dục.
Theo đó, các cơ sở giáo dục công lập sẽ không tổ chức Hội đồng trường, ngoại trừ các trường công lập có thỏa thuận quốc tế. Đồng thời, thực hiện chủ trương bí thư cấp uỷ kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục.
Đây là một thay đổi lớn so với mô hình quản trị đại học hiện nay.
Quá trình hình thành thiết chế Hội đồng trường
Thiết chế Hội đồng trường được đề cập trong các văn bản quy phạm pháp luật ở nước ta từ cách đây khoảng hơn 20 năm.
Theo Khoản 1, Điều 30 của Điều lệ trường đại học ban hành kèm theo Quyết định số 153/QĐ-TTg ngày 30/7/2003 của Thủ tướng Chính phủ, “Hội đồng trường là cơ quan quản trị của trường đại học. Hội đồng trường quyết nghị các chủ trương lớn để thực hiện quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của trường đại học”.
Luật Giáo dục năm 2005 (số 38/2005/QH11) tiếp tục khẳng định vai trò Hội đồng trường, nhấn mạnh trách nhiệm quyết định phương hướng hoạt động, giám sát nguồn lực, gắn kết nhà trường với xã hội. Tuy nhiên, thời điểm đó việc thành lập Hội đồng trường là chưa bắt buộc.
Đến Luật Giáo dục đại học 2012 (số 08/2012/QH13), Hội đồng trường được nhắc đến như một tổ chức cấu thành trường đại học nhưng được quy định khá chung chung, chủ yếu nhấn mạnh vai trò quyết định của Hội đồng trường đối với cơ cấu tổ chức và chiến lược phát triển của nhà trường, chưa trao quyền về tài chính, tài sản.
Ở giai đoạn này, một số cơ sở giáo dục đã bắt đầu thành lập Hội đồng trường, song hoạt động còn mờ nhạt. Trong khi đó, phần lớn các trường còn lúng túng, chưa thành lập Hội đồng trường.
Đến năm 2017, Nghị quyết số 19-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương khóa XII về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lý, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập tiếp tục khẳng định vai trò của thiết chế Hội đồng trường:
“Nâng cao hiệu lực, hiệu quả cơ chế Hội đồng trường trong các trường đại học theo hướng, Hội đồng trường là cơ quan thực quyền cao nhất của trường đại học; bí thư đảng ủy kiêm chủ tịch Hội đồng trường”.
Tuy nhiên, phải đến khi Luật 34/2018/QH14 (gọi tắt Luật 34) và Nghị định 99/2019/NĐ-CP của Chính phủ ban hành hướng dẫn thi hành một số điều của Luật 34 ra đời, mô hình quản trị có Hội đồng trường mới được triển khai rộng rãi ở nước ta.
Luật 34 ra đời được xem là một bước tiến về quản trị đại học nhằm cụ thể hoá Nghị quyết 29-NQ/TW (2013) về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và Nghị quyết 19-NQ/TW (2017) về tiếp tục đổi mới hệ thống tổ chức và quản lí, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của các đơn vị công lập.
Theo đó, Luật 34 đã quy định và làm rõ hơn về vai trò hội đồng trường trong các trường đại học. Đồng thời, quy định chi tiết các hoạt động của Hội đồng trường như số lượng, cơ cấu và trách nhiệm của thành viên Hội đồng trường, tổ chức, nguyên tắc hoạt động,...
Căn cứ Điều 16, Luật 34, Hội đồng trường của trường đại học công lập là tổ chức quản trị, thực hiện quyền đại diện của chủ sở hữu và các bên có lợi ích liên quan.
Cũng theo Điều 16, Luật 34, Hội đồng trường của trường đại học công lập có trách nhiệm và quyền hạn quyết định về chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển và quy chế về tổ chức và hoạt động; phương hướng tuyển sinh, mở ngành, đào tạo, liên kết đào tạo, hoạt động khoa học và công nghệ, hợp tác quốc tế; bảo đảm chất lượng giáo dục,...
Mặt khác, khi các trường tự chủ, giảm sự can thiệp của cơ quan quản lý nhà nước thì Hội đồng trường là tổ chức giám sát, chỉ đạo thực hiện nhằm tránh việc lạm quyền của ban giám hiệu hoặc hiệu trưởng.
Việc thành lập Hội đồng trường được xem là một trong những đổi mới mạnh mẽ trong quản trị giáo dục đại học. Trong đó, thành lập Hội đồng trường là một trong những yêu cầu bắt buộc để cơ sở giáo dục đại học được thực hiện quyền tự chủ.
Theo báo cáo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, tính đến tháng 8/2024, cả nước có 171/174 cơ sở giáo dục đại học công lập thành lập Hội đồng trường (đạt tỷ lệ 98,3%).
Khoản 2, Điều 16, Luật 34/2018/QH14 quy định Hội đồng trường của trường đại học công lập có trách nhiệm và quyền hạn sau đây:
a) Quyết định về chiến lược, kế hoạch phát triển, kế hoạch hằng năm của trường đại học; chủ trương phát triển trường đại học thành đại học hoặc việc sáp nhập với trường đại học khác;
b) Ban hành quy chế tổ chức và hoạt động, quy chế tài chính, quy chế dân chủ ở cơ sở của trường đại học phù hợp với quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan;
c) Quyết định phương hướng tuyển sinh, mở ngành, đào tạo, liên kết đào tạo, hoạt động khoa học và công nghệ, hợp tác quốc tế; chính sách bảo đảm chất lượng giáo dục đại học, hợp tác giữa trường đại học với doanh nghiệp, đơn vị sử dụng lao động;
d) Quyết định về cơ cấu tổ chức, cơ cấu lao động, thành lập, sáp nhập, chia, tách, giải thể các đơn vị của trường đại học; ban hành danh mục vị trí việc làm, tiêu chuẩn và điều kiện làm việc của từng vị trí; quy định về tuyển dụng, sử dụng, quản lý cán bộ, giảng viên, viên chức và người lao động phù hợp với quy định của pháp luật;
...
Thiết chế quản trị đại học
Nghị quyết 71-NQ/TW đặt ra chủ trương: không tổ chức Hội đồng trường tại các cơ sở giáo dục công lập, trừ các trường có thỏa thuận quốc tế. Đồng thời, thực hiện nguyên tắc bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục.
Điều này đồng nghĩa với việc, thời gian tới thiết chế quản trị đại học sẽ thay đổi cơ bản so với hiện nay.
