Ngày 29/8, tại Khu vực Triển lãm ngành Xuất bản, Trung tâm Triển lãm quốc gia - Vietnam Exposition Center (Đông Anh, Hà Nội), Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tổ chức tọa đàm “Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam trong sự nghiệp phát triển văn hóa đọc cho học sinh, sinh viên” nằm trong khuôn khổ Triển lãm thành tựu đất nước với chủ đề “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc”, không gian “Sáng tạo để kiến thiết” của Cục Xuất bản, In và Phát hành.
Sự kiện là cơ hội để các chuyên gia, độc giả cùng nhìn nhận và chia sẻ về một trong những sứ mệnh quan trọng của ngành giáo dục là phát triển văn hóa đọc cho thế hệ trẻ. Bởi lẽ, sách chính là cầu nối tri thức giữa các thế hệ, không chỉ dừng lại ở những trang in, mà còn tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ qua sáng tạo số, từ đó cần khơi dậy thói quen đọc và mở ra hành trình hội nhập với thế giới.
Đến dự buổi tọa đàm, về phía Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, có Tiến sĩ Phạm Vĩnh Thái – Thành viên Hội đồng thành viên, Tổng Biên tập; ông Phạm Văn Thắng, ông Nguyễn Mạnh Hùng – các Thành viên Hội đồng thành viên; Tiến sĩ Ngô Văn Hoan – Phó Tổng Giám đốc cùng nhiều lãnh đạo, chuyên viên các phòng, ban chuyên môn thuộc Nhà xuất bản.
Chủ trì tọa đàm là Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Tùng – Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Tham dự tọa đàm còn có các khách mời là những nhà văn, nhà thơ, nhà giáo, nhà nghiên cứu uy tín như: nhà thơ Trần Đăng Khoa – Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam; Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp – Chủ tịch Hội đồng Lý luận Văn học, Hội Nhà văn Việt Nam, nguyên Viện trưởng Viện Văn học; và cô Nguyễn Thị Thu Hà – Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Trưng Vương.
Nuôi dưỡng thói quen đọc trước những thách thức của thời đại số
Tại tọa đàm, các chuyên gia đã thảo luận về những thách thức trong việc thu hút học sinh đọc sách trong kỷ nguyên số; đồng thời đưa ra những đề xuất, giải pháp nhằm phối hợp giữa nhà trường, gia đình và Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam để xây dựng môi trường đọc sách hiệu quả, biến việc đọc sách thành thói quen tốt cho học sinh; cũng như trao đổi về các mục tiêu và kế hoạch phát triển lâu dài, hướng đến việc xây dựng thế hệ trẻ không chỉ giỏi kiến thức mà còn có tình yêu và kỹ năng đọc sách.
Chia sẻ tại buổi toạ đàm, nhà thơ Trần Đăng Khoa – Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam đánh giá văn hoá đọc của học sinh, sinh viên ở nước ta hiện nay có nhiều chuyển biến tích cực. Điều quan trọng là làm sao để những cuốn sách hay - từ kho tàng văn học cổ điển đến tác phẩm hiện đại, từ trong nước đến quốc tế - được lựa chọn, giới thiệu và lan tỏa rộng rãi đến độc giả. Qua đó, thế hệ trẻ có cơ hội tiếp cận những tinh hoa tri thức của nhân loại, đồng thời, sách trở thành người bạn đồng hành trong học tập và cuộc sống.
Tuy nhiên, nhà thơ Trần Đăng Khoa cũng chỉ ra một số thách thức lớn đối với văn hóa đọc hiện nay là những đối tượng cần đọc nhiều như học sinh, sinh viên, người làm công tác nghiên cứu, quản lý lại thường thiếu thời gian dành cho việc đọc. Trong khi đó, sự bùng nổ của mạng xã hội đang tác động đến thói quen đọc sâu, đọc kỹ, bởi lẽ dòng thông tin trên nền tảng số thường ngắn gọn, nhanh chóng và dễ gây phân tán sự chú ý. Vì vậy, nhà thơ Trần Đăng Khoa kỳ vọng học sinh, sinh viên có thêm nhiều không gian và thời gian để đọc sách, dần dần hình thành thói quen chủ động tích lũy nền tảng tri thức sâu rộng, góp phần nuôi dưỡng nhân cách và mở ra những tầm nhìn mới cho mỗi cá nhân cũng như cho xã hội.
Ngoài ra, nhà thơ Trần Đăng Khoa nhấn mạnh, trong đời sống tinh thần, thơ ca là hình thức văn học dễ chạm đến cảm xúc và tâm hồn con người. Nhưng để thơ trở nên gần gũi và hấp dẫn hơn với học sinh, sinh viên, điều quan trọng trước hết là thơ phải hay, phải đủ sức khơi gợi cảm xúc thì người đọc mới tìm đến. Khi đọc thơ, bạn đọc không chỉ tiếp nhận câu chữ, mà còn cần có sự rung động, đồng cảm, cảm giác như soi chiếu lại kỷ niệm hay trải nghiệm của chính mình. Nhà thơ chỉ là người gieo hạt, còn độc giả mới là người nuôi dưỡng và làm nảy nở, mở rộng ý thơ trong tâm hồn và suy nghĩ của họ. Chính sự gắn kết với ký ức, trải nghiệm cá nhân sẽ giúp thơ ca đi vào lòng bạn đọc trẻ, trở thành một phần của đời sống tinh thần chứ không chỉ dừng lại trên trang giấy.
Theo cô Nguyễn Thị Thu Hà – Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Trưng Vương, bên cạnh việc khuyến khích học sinh đọc sách, các cơ sở giáo dục cũng cần rèn luyện cho các con kỹ năng chọn sách phù hợp. Để hình thành và duy trì thói quen đọc hiệu quả, mỗi thành viên trong gia đình cần trở thành tấm gương để cùng nhau tạo ra môi trường tích cực, khích lệ các con đọc sách hằng ngày. Song, quá trình tổ chức hoạt động đọc sách còn khó khăn do sự cạnh tranh với các phương tiện giải trí, đặc biệt là mạng xã hội. Áp lực công việc cùng nhiều yếu tố khác trong đời sống hiện đại trở thành rào cản đối với việc nuôi dưỡng thói quen đọc thường xuyên.
Kiến tạo thư viện nhà trường trở thành không gian tri thức sống động
Cùng trao đổi tại toạ đàm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Đăng Điệp – Chủ tịch Hội đồng Lý luận Văn học, Hội Nhà văn Việt Nam cho rằng, thư viện không chỉ đơn thuần là nơi lưu trữ sách, mà còn phải trở thành “không gian tri thức sống động”, nơi thế hệ trẻ có thể tiếp cận, khám phá và nuôi dưỡng tình yêu đọc bền vững. Ở nhiều đại học lớn trên thế giới, thư viện luôn được coi là trung tâm học thuật, nơi quản lý hệ thống đầu sách và tổ chức chủ đề một cách khoa học, tạo nền tảng cho người học, nhà nghiên cứu tìm hiểu.
Để xây dựng một thư viện trường học tốt, cần chú trọng đầu tư đến 5 nhóm sách cơ bản. Trước hết là sách nghiên cứu chuyên sâu, tuy kén chọn đối tượng độc giả, nhưng giúp bạn đọc rèn luyện khả năng lập luận, phân tích, từ đó hình thành nền tảng tri thức vững chắc để bước ra thế giới.
Thứ hai, sách văn học nghệ thuật kinh điển, tinh hoa nhằm bồi dưỡng đời sống tinh thần, giúp học sinh phân biệt giá trị đích thực giữa kiệt tác văn học và thị hiếu nhất thời.
Thứ ba, sách công nghệ số phản ánh bước tiến của đổi mới sáng tạo, bắt nhịp với các ứng dụng tiên tiến và xu hướng phát triển của thời đại.
Thứ tư, sách ngoại ngữ và song ngữ giúp thế hệ trẻ nâng cao khả năng ngoại ngữ, mở rộng hội nhập quốc tế, vừa tiếp cận tri thức của thế giới, vừa có cơ hội nhìn lại, trân trọng bản sắc dân tộc mình.
Cuối cùng là sách giải trí phù hợp với lứa tuổi các em, góp phần cân bằng tâm lý và đáp ứng nhu cầu thư giãn tinh thần của học sinh.
Bàn về giải pháp thu hút học sinh đọc sách, nhà thơ Trần Đăng Khoa nhấn mạnh vai trò quan trọng của đội ngũ cán bộ thư viện trong nhà trường. Một thủ thư giỏi không chỉ đơn thuần cung cấp sách, mà còn cần biết khơi gợi hứng thú, dẫn dắt học sinh đến với thế giới tri thức. Người phụ trách thư viện phải có hiểu biết về sách, về văn hóa đọc để có thể trở thành “người bạn đồng hành” và “người dẫn đường” cho các em. Do đó, cần có cơ chế bồi dưỡng chuyên môn và chế độ đãi ngộ hấp dẫn và tương xứng để thực sự toàn tâm toàn ý với công việc, góp phần lan tỏa văn hóa đọc trong trường học.
Đồng tình với ý kiến trên, cô Nguyễn Thị Thu Hà nhận định, công tác thư viện của các trường đang gặp một số hạn chế. Trên thực tế, nhân viên thư viện mới dừng ở việc trông giữ sách, hướng dẫn học sinh mượn sách và cất sách đúng vị trí, chưa thực sự đáp ứng nhu cầu trong việc phát triển văn hóa đọc cho học sinh. Điều này cần có sự tham mưu, đề xuất với cấp chính quyền nhằm khắc phục.
Đánh giá cao những ý kiến chia sẻ tại tọa đàm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Văn Tùng – Thành viên Hội đồng thành viên, Phó Tổng Biên tập Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam nhận định các vấn đề được nêu ra cũng như những giải pháp đề xuất có ý nghĩa thiết thực đối với nhà trường, giáo viên, phụ huynh, học sinh, sinh viên và cả các đơn vị xuất bản.
Trong đó, Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là đơn vị chủ lực trong việc biên soạn và cung cấp sách giáo khoa, tài liệu giáo dục cho toàn ngành giáo dục, đồng thời đa dạng hóa loại sản phẩm như sách tham khảo, sách văn học, sách văn hoá – chính trị - xã hội, các công trình nghiên cứu, sách thường thức khoa học,… phục vụ đông đảo người đọc. Mặt khác, nhà xuất bản thực hiện các chương trình tặng sách cho trường học ở các vùng khó khăn, góp phần xây dựng và làm phong phú thêm tủ sách trường học; phát triển học liệu điện tử, nền tảng số, giúp việc đọc và học trở nên hấp dẫn hơn, đáp ứng nhu cầu học tập theo xu thế công nghệ.
Sự kiện tại triển lãm không chỉ là nhiệm vụ mà còn là niềm tự hào, cơ hội để khẳng định những đóng góp to lớn của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam vào sự nghiệp “trồng người" trên hành trình xây dựng và phát triển nền giáo dục Việt Nam tiên tiến, nhân văn, vì tương lai rạng rỡ của đất nước.
