Sáng 17/11, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội nghe trình bày Tờ trình về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về những cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện Nghị quyết số 71-NQ/TW ngày 22/8/2025 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo.
Nhiều cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội
Trình bày dự thảo Nghị quyết, Bộ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Hải Ninh cho biết, dự thảo Nghị quyết quy định một số cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo, cho phép áp dụng khác với quy định của luật hiện hành trong phạm vi, đối tượng và thời hạn xác định. Đồng thời quy định cơ chế giám sát, đánh giá, tổng kết để làm cơ sở luật hóa sau này. Dự thảo Nghị quyết gồm 11 Điều.
Trong đó, tại nhóm chính sách về phát triển đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý và nhân lực giáo dục, dự thảo Nghị quyết quy định các chính sách ưu đãi đặc thù, vượt trội cho đội ngũ nhà giáo và nhân viên trong các cơ sở giáo dục; cụ thể, phụ cấp ưu đãi nghề với mức tối thiểu 70% đối với giáo viên, 30% đối với nhân viên.
Dự thảo trao thẩm quyền cho Giám đốc Sở trong tuyển dụng, điều động, biệt phái để bảo đảm thống nhất quản lý nhân lực ngành; đồng thời, ban hành cơ chế thu hút, trọng dụng và phát triển nhân lực chất lượng cao trong giảng dạy, nghiên cứu, quản lý.
Nhóm chính sách về đổi mới cơ chế, chương trình và hệ thống giáo dục, dự thảo nghị quyết quy định cơ chế bảo đảm quyền tự chủ toàn diện cho các cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; đổi mới chương trình giáo dục mầm non, phổ thông, đại học và giáo dục thường xuyên; tổ chức sử dụng thống nhất một bộ sách giáo khoa trên toàn quốc; xây dựng hệ thống giáo dục mở, liên thông, thúc đẩy học tập suốt đời và xã hội học tập.
Đối với nhóm chính sách về tài chính, đầu tư và ưu đãi nguồn lực cho giáo dục, dự thảo nghị quyết quy định tỉ lệ chi ngân sách nhà nước cho giáo dục đạt tối thiểu 20% tổng chi, trong đó bảo đảm tỉ lệ chi đầu tư phát triển và ưu tiên cho giáo dục mầm non, phổ thông, vùng khó khăn; ban hành cơ chế tài chính khuyến khích hợp tác công - tư, xã hội hóa; ưu đãi đặc thù về đất đai, thuế, tín dụng cho cơ sở giáo dục công lập và không vì lợi nhuận, bảo đảm công bằng và bền vững trong đầu tư cho giáo dục...
Tại nhóm chính sách về tổ chức và quản trị hệ thống giáo dục, quy định điều khoản chuyển tiếp về sắp xếp tổ chức hệ thống giáo dục; áp dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất; chấm dứt hoạt động Hội đồng trường trong cơ sở giáo dục công lập (trừ trường có thỏa thuận quốc tế)... thực hiện mô hình Bí thư cấp ủy kiêm người đứng đầu cơ sở giáo dục, bảo đảm thống nhất lãnh đạo, quản trị và nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động.
Bổ sung thêm khoản 5 Điều 7 về miễn phí sách giáo khoa cho học sinh cơ sở giáo dục phổ thông (hoàn thành vào năm 2030) và miễn học phí, giáo trình môn Giáo dục quốc phòng và an ninh tại cơ sở giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp, đồng thời, giao Chính phủ quy định lộ trình, bảo đảm phù hợp với khả năng cân đối ngân sách nhà nước, pháp luật liên quan và yêu cầu bảo đảm công bằng trong tiếp cận giáo dục.
Cùng với đó, dự thảo Nghị quyết quy định những vấn đề đã có quy định nhưng chưa phù hợp. Về thống nhất chương trình, sách giáo khoa và mô hình đào tạo, dự thảo nêu, hiện, pháp luật chưa cho phép Bộ Giáo dục và Đào tạo quyết định sử dụng một bộ sách giáo khoa thống nhất, dẫn đến thiếu ổn định, tốn kém xã hội. Dự thảo nghị quyết đã bổ sung thẩm quyền này để bảo đảm tính thống nhất, tiết kiệm và hiệu quả.
Về quản lý, tuyển dụng và sử dụng đội ngũ nhà giáo, thực tiễn cho thấy thẩm quyền quản lý, tuyển dụng, điều động giáo viên hiện phân tán giữa nhiều cấp, gây chồng chéo, cục bộ và thiếu linh hoạt.
Dự thảo nghị quyết quy định giao cho Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo thực hiện tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển giáo viên mầm non, phổ thông công lập trong phạm vi địa phương, khắc phục tình trạng phân mảnh, thừa thiếu giáo viên cục bộ, bảo đảm quản lý thống nhất, sử dụng hiệu quả nguồn nhân lực, phù hợp chuyên môn và nhu cầu thực tế.
Quy định cụ thể cơ chế giám sát, kiểm tra
Thẩm tra, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hoá và Xã hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, Ủy ban tán thành sự cần thiết, mục đích, quan điểm xây dựng dự thảo Nghị quyết.
Về phát triển nguồn nhân lực ngành giáo dục, Ủy ban cơ bản tán thành với nhiều cơ chế, chính sách quy định tại Điều này.
Đồng thời lưu ý Điểm a khoản 1: Quy định về thẩm quyền của Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo trong điều động, thuyên chuyển, biệt phái, bố trí, phân công, thay đổi vị trí việc làm đối với nhà giáo, cán bộ quản lý cơ sở giáo dục và nhân viên trong các cơ sở giáo dục công lập liên quan đến phạm vi từ 2 đơn vị hành chính cấp xã trở lên tại điểm a khoản 1 chưa chặt chẽ, có thể hiểu là “2 xã” cùng địa bàn tỉnh hoặc thuộc 2 tỉnh.
Và Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo của một tỉnh không thể thực hiện thẩm quyền này đối với nhân sự giáo dục của một địa phương thuộc cấp tỉnh khác.
Vì vậy, đề nghị cân nhắc chỉnh lý, quy định rõ theo hướng giữa các đơn vị hành chính cấp xã trong cùng 1 tỉnh.
Đồng thời, đề nghị cân nhắc quy định cụ thể cơ chế giám sát, kiểm tra, báo cáo định kỳ bảo đảm minh bạch, công bằng trong tuyển dụng, điều động, thuyên chuyển nhân sự giáo dục, tránh nguy cơ tiêu cực, cục bộ.
Tiếp tục nghiên cứu, quy định phân cấp, ủy quyền cho cơ sở giáo dục công lập trên địa bàn tỉnh đáp ứng đủ điều kiện, năng lực thực hiện theo quy định được thực hiện tuyển dụng, tiếp nhận nhân sự giáo dục.
Điểm c khoản 1: Đề nghị làm rõ sự khác biệt của cơ chế phối hợp, chia sẻ sử dụng nhân lực quy định tại điểm c khoản 1 với cơ chế đồng cơ hữu trong các dự án Luật thuộc lĩnh vực giáo dục đang trình Quốc hội xem xét, sửa đổi, bổ sung cũng như quy định về nhà giáo dạy liên trường, liên cấp tại Điều 20 Luật Nhà giáo; làm rõ việc chia sẻ nhân lực giữa các cơ sở giáo dục đại học, cơ sở giáo dục nghề nghiệp với tổ chức khoa học - công nghệ, vì cơ sở giáo dục đại học đã được coi là một tổ chức khoa học - công nghệ và dự án Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) dự kiến quy định giảng viên của một cơ sở giáo dục đại học không được làm việc theo chế độ đồng cơ hữu tại một cơ sở giáo dục đại học khác.
Điểm d khoản 1: Đề nghị làm rõ nguồn tài chính chi trả khi cơ sở giáo dục nghề nghiệp, cơ sở giáo dục đại học tuyển dụng, ký hợp đồng lao động theo thỏa thuận đối với chuyên gia, nhà khoa học có trình độ tiến sĩ là người nước ngoài, người Việt Nam định cư ở nước ngoài theo quy chế nội bộ của đơn vị. Cân nhắc, rà soát để loại trừ lĩnh vực ngành nghề không được tuyển dụng, ký hợp đồng lao động với người nước ngoài. Giải trình rõ sự cần thiết kéo dài thời hạn xác nhận đối tượng miễn giấy phép lao động không quá 03 năm đối với chuyên gia, nhà khoa học người nước ngoài và nghiên cứu quy định về việc gia hạn giấy xác nhận này (nếu có).
Một tích cực được nhiều người quan tâm là Dự thảo xuất bản miễn phí sách giáo khoa từ năm 2030, miễn học phí Giáo dục quốc gia phòng - an ninh ở đại học, và hỗ trợ kinh phí sinh hoạt cho nghiên cứu sinh trong chương trình đào tạo tiến sĩ quan trọng.
Tuy nhiên, Cơ quan thẩm định đề nghị làm rõ một số nội dung như: Cách thức thực hiện chính sách miễn phí sách giáo khoa ở các địa phương có điều kiện để tránh hiểu sai là ưu tiên trước cho vùng giàu có; Mối quan hệ giữa chương trình học bổng tiến sĩ mới với các chương trình hiện hành như Đề án 89, tránh lặp lặp gây lãng phí nguồn năng lượng; Làm rõ nhiệm vụ của người hưởng học bổng để tránh tình trạng “chảy máu chất xám” sau đào tạo.
Có thể thấy, Dự thảo Quyết định đã thể hiện tinh thần đổi mới mạnh mẽ, đặc biệt là trong phân cấp, tăng quyền tự chủ, cung cấp chuyển đổi số và mở rộng hội nhập quốc tế. Tuy nhiên, như Ủy ban Văn hóa và Xã hội nhấn mạnh, mọi cơ chế thù địch đều phải đảm bảo: Không tạo xung đột với luật sửa đổi; Không phát ra khoảng trống pháp lý; Không gây rủi ro trong quản lý nhân sự, tài chính và đất đai. Nếu những điểm còn vấn đề tiếp tục được làm rõ, Nghị quyết quyết định có thể trở thành tiền đề quan trọng để kiến tạo môi trường giáo dục khóa mở, hiện đại và minh bạch - đúng như mục tiêu “đột phá thể chế để phát triển giáo dục” mà Nghị quyết số 71 của Bộ Chính trị đã xác định.
Thiếu hụt nghiêm trọng giáo viên
Tại Tờ trình Dự thảo Nghị quyết, Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng cho biết sau hơn 10 năm thực hiện Nghị quyết số 29, giáo dục Việt Nam đạt nhiều thành tựu quan trọng, song đang đối mặt với khủng hoảng mang tính hệ thống. Các “điểm nghẽn” về thể chế, nhân lực, tài chính và hội nhập quốc tế đang cản trở sự phát triển đột phá, bộc lộ sự bất tương thích giữa tầm quan trọng chiến lược của giáo dục với cơ chế quản lý hành chính hiện nay.
Các điểm nghẽn được chỉ ra như: Bất cập, chồng chéo về thể chế, chính sách; hạn chế về nguồn lực tài chính và đầu tư; Chi ngân sách Nhà nước cho giáo dục chưa đạt mức tối thiểu 20% tổng chi theo chủ trương; rào cản về hội nhập quốc tế và xã hội hóa giáo dục;
Cùng với đó là thực trạng đáng báo động về đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý. Thiếu hụt nghiêm trọng giáo viên mầm non và phổ thông với quy mô trên 100.000 người, trong khi chính sách đãi ngộ, tiền lương, phụ cấp chưa đủ hấp dẫn, dẫn tới tình trạng giáo viên nghỉ việc, chuyển việc, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng dạy học và triển khai chương trình mới.
