Theo đánh giá, Thông tư 04/2025/TT-BGDĐT (gọi tắt là Thông tư 04) không chỉ là sự thay đổi về mặt quy định pháp lý, mà còn đánh dấu một bước chuyển về tư duy trong quản trị chất lượng giáo dục đại học – từ cách tiếp cận kiểm định dựa trên quy tắc và quy trình sang tiếp cận dựa trên nguyên tắc. Những điều chỉnh trong Thông tư mới được các chuyên gia và đại diện cơ sở đào tạo nhận định là bước tiến đáng ghi nhận, tạo nền tảng thúc đẩy văn hóa chất lượng trong toàn hệ thống.
Bước chuyển trong tư duy kiểm định chất lượng giáo dục
Đánh giá về những điểm mới trong Thông tư 04, Nhà giáo ưu tú, Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung – Viện trưởng Viện Khoa học Giáo dục Nam Việt nhận định đây là một bước tiến đáng ghi nhận trong hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục đại học của Việt Nam.
Theo Tiến sĩ Dung, Thông tư mới cho thấy nỗ lực tiệm cận với xu hướng quốc tế thông qua việc chuyển đổi từ cách tiếp cận kiểm định dựa trên quy tắc (rule-based) sang tiếp cận dựa trên nguyên tắc (principle-based). Cách làm này tạo điều kiện linh hoạt hơn cho các chương trình đào tạo, thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong thiết kế và triển khai chương trình.
Một điểm mới quan trọng khác là việc thay đổi thang đánh giá tiêu chí từ mức điểm 1–7 sang hệ thống hai mức: “đạt” và “không đạt”, đồng thời bổ sung thêm các tiêu chí điều kiện bắt buộc để được xem là đạt. Theo Tiến sĩ Dung, sự điều chỉnh này không chỉ phản ánh tính hội nhập với chuẩn mực quốc tế mà còn thể hiện rõ hơn tinh thần trách nhiệm của các cơ sở đào tạo đối với người học và xã hội.
Bên cạnh đó, một thay đổi đáng chú ý là việc kéo dài chu kỳ kiểm định chất lượng ở lần đánh giá tiếp theo lên 7 năm (thay vì 5 năm như trước), đi kèm các điều kiện ràng buộc cụ thể. Theo Tiến sĩ Dung, quy định này thể hiện bước tiến trong việc tăng cường tính tự chủ và tự chịu trách nhiệm của các trường. Thực tế tại nhiều quốc gia trên thế giới, chu kỳ kiểm định ở các lần tiếp theo đã được nới rộng lên 7 hoặc thậm chí 10 năm, tạo điều kiện để các trường tập trung vào hoạt động cải tiến chất lượng thay vì chỉ lo chuẩn bị cho các kỳ kiểm định liên tiếp.
“Đối với các trường đã được công nhận, có hệ thống đảm bảo chất lượng nội bộ hoạt động hiệu quả, việc được ‘thư thả’ hơn trong chu kỳ kiểm định sẽ giúp họ tái phân bổ nguồn lực hợp lý, tập trung nâng cao chất lượng thật sự thay vì chỉ chạy theo các quy trình kiểm định,” Tiến sĩ Dung nói.
Thông tư 04 cũng chính thức bãi bỏ các quy định riêng biệt về tiêu chuẩn kiểm định chất lượng giáo dục đối với một số ngành đặc thù và đào tạo từ xa từng được quy định tại các Thông tư trước đây. Điều này đồng nghĩa với việc từ nay, một chương trình sẽ chỉ cần kiểm định một lần, bất kể được triển khai theo hình thức nào, từ chính quy, từ xa...
“Dù sinh viên học theo hình thức nào, thì khi tốt nghiệp, bằng cấp nhận được phải phản ánh đúng năng lực đạt được thông qua chuẩn đầu ra của chương trình. Hình thức học có thể linh hoạt tùy vào điều kiện, nhưng năng lực đầu ra là yêu cầu bắt buộc chung, thể hiện trách nhiệm của nhà trường đối với người học và thị trường lao động,” Tiến sĩ Dung nhấn mạnh.
Quy định mới giúp các trường giảm thiểu thủ tục, chi phí, tập trung cải tiến chất lượng
Từ góc nhìn của cơ sở giáo dục đại học, Tiến sĩ Đỗ Thế Hưng – Trưởng phòng Đảm bảo chất lượng và Khảo thí, Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên cũng cho rằng quy, định mới về kiểm định chương trình đào tạo trình độ đại học đã tiệm cận hơn với chuẩn quốc tế, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học, đồng thời định hướng các cơ sở đào tạo cải tiến theo xu thế phát triển của giáo dục đại học trong bối cảnh hội nhập.
Theo thầy Hưng, một số thay đổi theo hướng tăng cường tính tự chủ và trách nhiệm giải trình cho các cơ sở đào tạo là hoàn toàn phù hợp. Trong giai đoạn đầu khi hoạt động kiểm định chất lượng mới được triển khai, nhiều trường còn thiếu kinh nghiệm, văn hóa chất lượng chưa hình thành rõ nét, nên cần thực hiện theo quy trình chặt chẽ, có phần cứng nhắc. Tuy nhiên, khi năng lực đảm bảo chất lượng bên trong đã được nâng cao, việc kiểm định cần chuyển sang tiếp cận theo kết quả đầu ra, thay vì chỉ tập trung vào quá trình như trước đây.
Đối với việc bãi bỏ các quy định riêng biệt về tiêu chuẩn kiểm định chất lượng đối với một số ngành đặc thù và đào tạo từ xa – vốn từng được quy định trong các Thông tư trước, Tiến sĩ Hưng đánh giá đây là bước đi phù hợp với thực tiễn và xu thế quốc tế. Chủ trương sử dụng một bộ tiêu chuẩn duy nhất để đánh giá tất cả các hình thức đào tạo của một chương trình trong cùng trình độ đào tạo là hợp lý, nhất là khi bằng cấp hiện nay không còn phân biệt theo hình thức học.
Một điểm tích cực khác được Tiến sĩ Hưng đánh giá cao là việc Thông tư mới đã rút gọn nhiều quy trình, giảm bớt thủ tục hành chính trong kiểm định chương trình đào tạo, như bãi bỏ yêu cầu xin ý kiến Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đối với báo cáo tự đánh giá chương trình, hay việc cải tiến, đơn giản hóa các biểu mẫu đánh giá.
“Văn hóa kiểm định không nên nặng về thủ tục hành chính. Đây cũng là tinh thần tất yếu mà văn hóa kiểm định chất lượng cần hướng tới,” Tiến sĩ Đỗ Thế Hưng chia sẻ.
Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Hưng Yên bắt đầu triển khai kiểm định chất lượng cơ sở giáo dục từ khoảng năm 2018. Theo Tiến sĩ Đỗ Thế Hưng, sau nhiều năm thực hành kiểm định chất lượng giáo dục, hoạt động này đã tạo ra những chuyển biến tích cực toàn diện trong nhà trường – từ nâng cao nhận thức, thay đổi hành vi của đội ngũ, đến cải tiến quy trình quản trị, hoàn thiện chương trình đào tạo, tăng cường kết nối với người học và xã hội. Kiểm định chất lượng không chỉ là công cụ đánh giá mà đã trở thành một động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững, góp phần hình thành văn hóa chất lượng trong toàn hệ thống.
Với các trường đang từng bước làm quen và lên kế hoạch kiểm định chương trình đào tạo theo quy định mới, Thông tư 04 cũng được nhìn nhận là tạo điều kiện thuận lợi, khả thi trong thực hiện. Tại Trường Đại học Đông Á, theo Phó Hiệu trưởng Đỗ Trọng Tuấn, hiện nay nhà trường đang lên kế hoạch triển khai kiểm định 5 chương trình đào tạo theo quy định của Thông tư 04/2025/TT-BGDĐT trong năm nay. Đến thời điểm hiện tại, toàn bộ quá trình chuẩn bị đều diễn ra đúng kế hoạch, chưa phát sinh khó khăn đáng kể.
Đánh giá cao những điều chỉnh trong Thông tư mới, lãnh đạo Trường Đại học Đông Á cho rằng các quy định cập nhật đã tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các cơ sở giáo dục đại học. Việc cụ thể hóa các bước trong quy trình tự đánh giá, đánh giá ngoài, thẩm định và công nhận giúp hoạt động kiểm định được triển khai chặt chẽ, thống nhất và khoa học hơn, đồng thời góp phần nâng cao tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của các cơ sở giáo dục trong đảm bảo chất lượng.
Một điểm được nhà trường đặc biệt ghi nhận là quy định kiểm định được thực hiện một lần cho tất cả các hình thức đào tạo của một chương trình. Tiến sĩ Đỗ Trọng Tuấn nhìn nhận, điều này phù hợp với thực tế vận hành tại Trường Đại học Đông Á, khi các hệ đào tạo chính quy, liên thông hay vừa làm vừa học đều sử dụng chung một chương trình đào tạo thống nhất. Quy định mới không chỉ giúp giảm thiểu thủ tục, chi phí mà còn tạo điều kiện để nhà trường tập trung nâng cao chất lượng chương trình một cách đồng bộ, toàn diện.
Kiểm định vì người học: Tư duy dài hạn cho phát triển bền vững
Từ kinh nghiệm thực tiễn trong lĩnh vực kiểm định chất lượng giáo dục đại học, Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung cho biết, trước đây, có trường coi thực hiện kiểm định để đối phó vì đây là yêu cầu bắt buộc.
Tuy nhiên, qua thời gian và quá trình triển khai kiểm định chất lượng giáo dục, nhiều cơ sở giáo dục đại học đã dần hình thành tư duy quản trị chất lượng: từ cách xây dựng đội ngũ, đầu tư cơ sở vật chất, đến tổ chức chương trình đào tạo và đánh giá người học. Các trường cũng từng bước chuyên nghiệp hóa đội ngũ quản lý và giảng viên, nâng cao năng lực nội tại.
Theo Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung, về lâu dài, việc tuân thủ các tiêu chí kiểm định cần được nâng lên thành nhu cầu nội tại của mỗi cơ sở đào tạo. Chất lượng giáo dục cần được nâng lên từ bên trong, không chỉ để đáp ứng yêu cầu kiểm định, mà quan trọng hơn là để phục vụ thực chất cho người học, đối tác và cộng đồng. Trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ, việc ứng dụng dữ liệu trong quản trị và ra quyết định cũng cần được đẩy mạnh, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, đảm bảo tính minh bạch, tăng cường trách nhiệm giải trình và đáp ứng tốt hơn yêu cầu từ các bên liên quan.
“Đó là hướng đi phù hợp, giúp nâng cao hiệu quả kiểm định một cách bền vững mà các trường nên theo đuổi,” Tiến sĩ Nguyễn Kim Dung khẳng định.
