Trong dự thảo Nghị định về phân cấp, phân quyền trong quản lý nhà nước lĩnh vực giáo dục, Bộ Giáo dục và Đào tạo đề xuất chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục phổ thông (trường tiểu học, trung học cơ sở), mầm non và các mô hình giáo dục cộng đồng về ủy ban nhân dân cấp xã.
Thẩm quyền này bao gồm quyền thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ, giải thể, sáp nhập, chuyển đổi loại hình. Xung quanh đề xuất này, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã ghi nhận ý kiến lãnh đạo cơ sở giáo dục.
Nâng cao năng lực cán bộ cấp xã để đảm bảo hiệu quả quản lý giáo dục
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Giang Ngọc Ảnh – Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Mỹ Lộc (huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình) chia sẻ: “Theo tôi, việc chuyển giao quyền thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ, giải thể hay sáp nhập các cơ sở giáo dục về cấp xã là hướng đi hợp lý. Việc này phù hợp với mô hình quản lý của chính quyền hai cấp và quy mô tổ chức hành chính sau sáp nhập. Tuy nhiên, khi giao thêm thẩm quyền cho cấp xã có thể gặp một số khó khăn do cán bộ, chuyên viên ở xã chưa am hiểu sâu về các vấn đề giáo dục, cần có thêm thời gian làm quen.
Trước đây, một phòng giáo dục và đào tạo có khoảng 7–8 cán bộ phụ trách các mảng chuyên môn trong lĩnh vực giáo dục. Nếu chia đều về các xã làm việc, nhân lực có thể vẫn chưa đủ để đảm nhận công việc. Do đó, trong giai đoạn đầu, cần có sự hỗ trợ từ Sở Giáo dục và Đào tạo, đồng thời cần tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ cơ sở, đảm bảo hiệu quả trong công tác quản lý giáo dục”.
Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Mỹ Lộc cho rằng, khi chuyển quyền thành lập, giải thể, chuyển đổi loại hình cơ sở giáo dục về ủy ban nhân dân xã vẫn cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cấp xã và Sở Giáo dục và Đào tạo. Với năng lực chuyên môn và kinh nghiệm quản lý, các phòng, ban chuyên môn trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo có khả năng đưa ra đánh giá chính xác, toàn diện hơn.
Do vậy, khi có kế hoạch giải thể hoặc sáp nhập trường học, cấp xã cần xin ý kiến chỉ đạo từ Sở Giáo dục và Đào tạo. Bởi vì, giữa các xã khó có thể nắm bắt đầy đủ về quy mô trường lớp, số lượng học sinh cũng như các yếu tố chuyên môn như chất lượng giảng dạy, cơ sở vật chất, đội ngũ giáo viên và những yêu cầu khác có liên quan đến việc sáp nhập, giải thể trường học.
Việc tham vấn Sở Giáo dục và Đào tạo không chỉ giúp đảm bảo tính đồng bộ trong quy hoạch mạng lưới trường lớp mà còn hạn chế những sai sót do thiếu thông tin hoặc đánh giá chưa toàn diện ở cấp cơ sở. Sở Giáo dục và Đào tạo, với vai trò là cơ quan chuyên môn cấp tỉnh, có đủ năng lực và cơ sở dữ liệu tổng hợp để đưa ra tư vấn thực tế, phù hợp với định hướng phát triển giáo dục chung của địa phương.
Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh nhiều xã mới hình thành sau sáp nhập, đang trong quá trình hoàn thiện mô hình quản lý và ổn định bộ máy tổ chức. Quy trình này giúp nâng cao tính minh bạch, đồng bộ trong quản lý giáo dục cũng như tạo điều kiện cho việc phối hợp giữa các cấp chính quyền, đảm bảo thay đổi diễn ra thuận lợi, đạt hiệu quả cao.
Cùng bàn về vấn đề này, cô Trần Thị Bích Hạnh – Hiệu trưởng Trường Tiểu học thị trấn Hạ Hoà (huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ) chia sẻ: “Khi chuyển toàn bộ thẩm quyền tổ chức lại cơ sở giáo dục phổ thông (tiểu học, trung học cơ sở) về ủy ban nhân dân cấp xã sẽ mang lại nhiều thuận lợi nhờ sự gần gũi của chính quyền địa phương với các cơ sở giáo dục trên địa bàn.
Việc nắm bắt sát tình hình thực tế, chính quyền cấp xã có thể kịp thời xem xét, giải quyết các đề xuất, kiến nghị từ nhà trường. Sự gắn bó trực tiếp này không chỉ rút ngắn thời gian xử lý công việc mà còn nâng cao hiệu quả trong quá trình triển khai những hoạt động giáo dục.
Mặc dù, việc phân cấp quyền quản lý về cấp xã có nhiều thuận lợi nhưng vẫn có thể xảy ra một số khó khăn nhất định. Chẳng hạn, do mỗi xã có đặc điểm khác nhau về điều kiện kinh tế, cơ sở vật chất, đội ngũ cán bộ và cách tổ chức công việc nên quá trình xử lý vấn đề có thể thiếu sự thống nhất và đồng bộ giữa các địa phương.
Trước đây, phòng giáo dục và đào tạo phụ trách các trường mầm non, tiểu học, trung học cơ sở trên địa bàn huyện, góp phần đảm bảo sự thống nhất trong chủ trương và cách triển khai. Tuy nhiên, khi phân quyền quản lý về từng xã, không phải cán bộ phụ trách giáo dục ở xã nào cũng có chuyên môn hoặc kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Thực tế đó có thể dẫn đến sự khác biệt trong cách tiếp cận và xử lý vấn đề giữa các địa phương.
Vì vậy, việc xây dựng cơ chế phối hợp và giám sát chung giữa các xã là hết sức cần thiết nhằm đảm bảo tính đồng bộ trong công tác quản lý giáo dục. Khi đội ngũ phụ trách giáo dục tại địa phương duy trì trao đổi thường xuyên và thống nhất phương pháp thực hiện, các hoạt động sẽ được triển khai hiệu quả, nhất quán hơn, đồng thời hạn chế những bất cập có thể phát sinh trong quá trình phân cấp, phân quyền.
Lo ngại áp lực và quá tải khi giao thẩm quyền quản lý giáo dục về cấp xã
Bên cạnh đó, cũng có ý kiến băn khoăn về đề xuất này. Thầy Nguyễn Hồng Phương – Hiệu trưởng Trường Tiểu học – Trung học cơ sở Đắk Xú (huyện Ngọc Hồi, tỉnh Kon Tum) cho rằng, một số quyền như thành lập, cho phép hoạt động, đình chỉ, giải thể, sáp nhập, chuyển đổi loại hình nên để Sở Giáo dục và Đào tạo đảm nhiệm, thay vì giao cho ủy ban nhân dân cấp xã. Việc giao thẩm quyền cho sở sẽ tạo điều kiện thuận lợi hơn trong việc rà soát, sắp xếp đội ngũ giáo viên một cách hợp lý, đồng thời đảm bảo tính thống nhất trong quy hoạch mạng lưới trường lớp trên địa bàn toàn tỉnh.
Cấp sở cũng có đủ năng lực chuyên môn và nguồn lực quản lý để đảm bảo các quyết định về thành lập, sáp nhập hay giải thể cơ sở giáo dục được thực hiện đúng quy định, phù hợp với điều kiện thực tế của từng địa phương. Điều này giúp hạn chế tình trạng thiếu thống nhất, chồng chéo có thể xảy ra nếu phân quyền về cấp xã.
Trước đây, phòng Giáo dục và Đào tạo cấp huyện, dù có nguồn lực và kinh nghiệm trong công tác quản lý chuyên môn, tổ chức tham mưu và xây dựng chiến lược phát triển giáo dục, cũng phải đối mặt với không ít áp lực.
Việc quản lý, giám sát các cơ sở giáo dục trên địa bàn đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ và hiệu quả giữa nhiều bộ phận chuyên môn. Sắp tới, sau khi sáp nhập, tại cấp xã, đội ngũ cán bộ chuyên môn còn thiếu, hạn chế. Nếu giao thêm quyền thành lập, sáp nhập, đình chỉ hoạt động hay giải thể trường học về xã, áp lực công việc sẽ tăng lên đáng kể, dễ dẫn đến quá tải. Việc này không chỉ làm giảm chất lượng quản lý giáo dục mà còn gây ra tình trạng xử lý chậm trễ, thiếu đồng bộ và không đảm bảo tiêu chuẩn chuyên môn.
Vì vậy, với chức năng và nhiệm vụ hiện nay, việc quyết định thành lập, sáp nhập hoặc giải thể các trường học sẽ hợp lý hơn nếu do Sở Giáo dục và Đào tạo phê duyệt. Còn ủy ban nhân dân cấp xã, với vai trò quản lý ở địa phương có thể chủ động lập kế hoạch, đề xuất dựa trên sự thống nhất, quyết định của Đảng ủy, hội đồng nhân dân và ủy ban nhân dân xã.
Sau đó, nội dung này sẽ được gửi lên Sở Giáo dục và Đào tạo để xem xét và ra quyết định cuối cùng. Cách làm này vừa giúp địa phương chủ động trong việc đề xuất kế hoạch phát triển giáo dục, đồng thời vẫn giữ được sự đồng bộ, thống nhất trong quản lý chuyên môn và kiểm soát từ cấp trên để đảm bảo chất lượng và sự thống nhất trong quản lý.
Thầy Phương đề xuất thêm, khi thực hiện mô hình chính quyền hai cấp, để quản lý giáo dục hiệu quả hơn, cần tổ chức lại hệ thống trường học ở mỗi xã.
Những trường ở xa trung tâm sẽ trở thành điểm trường nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh học tập gần nhà; nhà trường thuận lợi cho việc điều tiết sắp xếp chuyên môn, tránh thiếu, thừa giáo viên cục bộ. Thay vì mỗi trường đều có hiệu trưởng và các phó hiệu trưởng, thì cả một cấp học trong một địa bàn xã sẽ chỉ cần một hiệu trưởng quản lý chung, các điểm trường giao cho một phó hiệu trưởng phụ trách.
Cách làm này không chỉ giúp giảm bớt số lượng cán bộ, tinh gọn bộ máy quản lý và giảm áp lực công việc cho nhân sự mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho công tác quản lý tài chính, đầu tư cơ sở vật chất, điều phối giáo viên, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và chất lượng giáo dục tại địa phương.
Trong khi đó, Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Mỹ Lộc đề xuất, để chuẩn bị cho năm học 2025-2026, Sở Giáo dục và Đào tạo cần khẩn trương triển khai công tác điều động, biệt phái cán bộ, giáo viên, đặc biệt là giữa các đơn vị có tình trạng thừa và thiếu giáo viên. Việc này phải được thực hiện ngay sau khi sáp nhập tỉnh và sáp nhập sở, bởi đây là thời điểm quan trọng để nắm bắt thực tế đội ngũ giáo viên.
Sở Giáo dục và Đào tạo sau khi sáp nhập tỉnh cũng cần nhanh chóng rà soát, đánh giá cụ thể tình trạng thừa, thiếu giáo viên giữa các trường, từ đó chủ động điều động, biệt phái phù hợp. Nếu vẫn còn thiếu, cần tuyển dụng bổ sung kịp thời để đảm bảo các trường có đủ giáo viên, giúp năm học mới diễn ra suôn sẻ.
