Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, lĩnh vực công nghệ đang ngày càng có sức hút mạnh mẽ với giới trẻ khi mở ra nhiều cơ hội nghề nghiệp đa dạng.
Tại Việt Nam, ngành Khoa học máy tính được đánh giá là một trong những ngành học của thời đại. Dự báo trong tương lai, nhu cầu nhân lực đối với ngành này sẽ ngày càng tăng trưởng mạnh mẽ.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ - Phó trưởng khoa Khoa học và Kỹ thuật máy tính – Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh cho biết: Với sự tăng trưởng mạnh mẽ của lĩnh vực công nghệ thông tin nói chung và ngành Khoa học máy tính nói riêng đã làm nền tảng cho quá trình chuyển đổi số ở các lĩnh vực khác như tài chính, giáo dục, y tế, sản xuất và logistics. Trên cơ sở đó, nhu cầu nhân lực về lập trình viên, kỹ sư dữ liệu, chuyên gia trí tuệ nhân tạo (AI) và chuyên gia an ninh mạng ngày càng gia tăng.
Hiện nay, nhiều doanh nghiệp đòi hỏi nhân sự có khả năng làm việc với công nghệ tiên tiến để giải quyết các vấn đề phức tạp. Vậy nên, dù số lượng sinh viên tốt nghiệp lĩnh vực công nghệ thông tin có tăng nhưng thị trường lao động vẫn “khát” nhân lực có kỹ năng chuyên môn cao, đặc biệt trong các lĩnh vực như AI, khoa học dữ liệu và blockchain.
Chưa kể, nước ta đang thúc đẩy mạnh mẽ chiến lược chuyển đổi số quốc gia, tạo cơ hội phát triển hệ sinh thái công nghệ thông tin và đổi mới sáng tạo đã thu hút rất nhiều doanh nghiệp nước ngoài làm về công nghệ. Từ đó làm gia tăng nhu cầu tuyển dụng các vị trí liên quan đến công nghệ thông tin và khoa học máy tính.
Đồng tình với quan điểm trên, Tiến sĩ Phạm Xuân Lâm - Trưởng khoa Khoa Công nghệ thông tin (Trường Công nghệ, Đại học Kinh tế quốc dân) cũng cho rằng, với sự bùng nổ của khoa học công nghệ, ngành Khoa học máy tính chính là động lực để thúc đẩy các hoạt động chuyển đổi số khi cung cấp các công cụ, giải pháp công nghệ tiên tiến để giải quyết các thách thức trong nhiều lĩnh vực.
Từ những đòi hỏi trong thực tiễn, khoa Công nghệ thông tin (Trường Công nghệ, Đại học Kinh tế quốc dân) đã thiết kế chương trình đào tạo ngành Khoa học máy tính bao gồm các khối kiến thức cơ bản, chuyên ngành và chuyên sâu, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động trong thời kỳ chuyển đổi số.
Cụ thể, sinh viên được trang bị nền tảng kiến thức vững chắc từ Xác suất thống kê, Phương pháp tính, Cơ sở lập trình đến Cấu trúc dữ liệu và giải thuật. Những kiến thức này sẽ giúp xây dựng tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề hiệu quả.
Bên cạnh đó, các môn học chuyên ngành như Hệ điều hành, Kiến trúc máy tính, Hệ quản trị cơ sở dữ liệu, Đồ họa máy tính và Phân tích thiết kế hệ thống giúp sinh viên hiểu rõ cách máy tính vận hành và cách tổ chức, quản lý thông tin.
Đặc biệt, chương trình đào tạo còn hướng tới các lĩnh vực tiên tiến như Trí tuệ nhân tạo, Học máy, Phân tích dữ liệu lớn, Phát triển ứng dụng di động, An toàn thông tin. Những nội dung này không chỉ giúp sinh viên nắm bắt bản chất công nghệ mà còn có khả năng ứng dụng linh hoạt vào thực tiễn.
Bên cạnh kiến thức chuyên ngành, thầy Lâm cho biết nhà trường còn chú trọng phát triển kỹ năng mềm và ngoại ngữ cho sinh viên thông qua các hoạt động làm việc nhóm, thuyết trình và học tiếng Anh chuyên ngành. Các học phần thực hành, thực tập tại các doanh nghiệp cũng được lồng ghép, tạo cơ hội để sinh viên trải nghiệm môi trường làm việc thực tế và tích lũy kinh nghiệm.
“Với những nền tảng kiến thức và kỹ năng đó, sinh viên tốt nghiệp ngành Khoa học máy tính có thể đảm nhận nhiều vị trí như lập trình viên, chuyên viên phân tích dữ liệu, kỹ sư trí tuệ nhân tạo hoặc chuyên gia an ninh mạng. Một số sinh viên còn có thể chọn con đường học thuật, trở thành giảng viên hoặc nhà nghiên cứu”, thầy Lâm thông tin.
Sinh viên ngành Khoa học máy tính cần có nền tảng tốt về Toán học
Với đặc thù nghiên cứu các công cụ và thuật toán, các kỹ sư Khoa học máy tính cần phải có kiến thức chuyên sâu về công nghệ thông tin cũng như có tư duy logic để dự đoán, xử lý thông tin và giải quyết các vấn đề.
Theo đánh giá của Tiến sĩ Phạm Xuân Lâm, để có thể theo đuổi thành công ngành Khoa học máy tính, người học cần có sự kiên trì, tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề nhanh nhạy. Đặc biệt, người học phải có niềm đam mê với công nghệ, có nền tảng toán học tốt để làm tiền đề tiếp cận và phát triển những kiến thức liên quan đến công nghệ thông tin, từ thuật toán đến trí tuệ nhân tạo.
Bên cạnh đó, thầy Lâm cho rằng sinh viên ngành Khoa học máy tính cần trau dồi và phát triển kỹ năng nghiên cứu để khám phá và hiểu rõ hơn về nền tảng của hệ thống máy tính, qua đó tạo ra các ứng dụng mới mang tính đột phá.
“Để hỗ trợ sinh viên phát triển toàn diện các kỹ năng và học tập thuận lợi, Trường Công nghệ, Đại học Kinh tế quốc dân đã thành lập các phòng lab nghiên cứu để sinh viên được thực hành ứng dụng AI, học máy và xử lý dữ liệu lớn vào các dự án thực tế.
Những phòng lab này không chỉ trang bị kiến thức chuyên sâu mà còn tạo môi trường học tập và nghiên cứu, giúp sinh viên rèn luyện tư duy sáng tạo, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng ứng dụng công nghệ vào thực tiễn. Đây là nền tảng vững chắc để sinh viên ngành Khoa học máy tính phát triển mạnh mẽ trong lĩnh vực nghiên cứu và làm việc chuyên nghiệp”, thầy Lâm chia sẻ.
Trong khi đó, theo quan điểm của Phó giáo sư, Tiến sĩ Quản Thanh Thơ, bên cạnh yêu cầu về tư duy logic và giải quyết vấn đề tốt, sinh viên ngành Khoa học máy tính cần rèn luyện khả năng tự học và sáng tạo. Trên thực tế, kiến thức chuyên sâu của ngành học liên tục thay đổi nên người học cần chủ động nắm bắt kiến thức mới và áp dụng, sáng tạo trong thực tiễn.
Mặt khác, thầy Thơ cũng nhấn mạnh người học cần có tố chất, học tốt các môn khoa học tự nhiên, đặc biệt là Toán học bao gồm kiến thức đại số, giải tích, xác suất thống kê. Đây sẽ là nền tảng quan trọng để sinh viên dễ dàng tiếp cận các kiến thức chuyên ngành ở trình độ đại học.
Chia sẻ với phóng viên, anh Chung Đông Phong (cựu sinh viên khoa Khoa học và Kỹ thuật máy tính, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh), hiện đang là kỹ sư phần mềm tại một công ty nước ngoài cho biết: Việc học tốt các môn khoa học tự nhiên ở bậc trung học phổ thông chính là một trong những điều kiện giúp anh hoàn thành tốt chương trình đào tạo ngành Khoa học máy tính.
Theo đó, các môn khoa học tự nhiên đã giúp anh rèn luyện và hình thành tư duy giải quyết vấn đề - một trong những kỹ năng, tố chất cần có của sinh viên ngành Khoa học máy tính. Khi đặc thù của ngành Khoa học máy tính có thể giải quyết vấn đề ở nhiều lĩnh vực, anh Phong cho rằng người học cần chủ động tìm tòi, tiếp cận đa dạng nguồn kiến thức khác nhau. Bên cạnh đó cần trau dồi năng lực ngoại ngữ để mở rộng cơ hội tiếp cận các nguồn học liệu mới trên thế giới.
Nhận xét về chương trình đào tạo ngành Khoa học máy tính, anh Phong cho biết có nhiều ý kiến cho rằng chương trình đào tạo ngành học chủ yếu là kiến thức hàn lâm và chưa nhiều “đất” để người học thực hành, vận dụng.
Tuy nhiên trên thực tế, những kiến thức từ các môn đại cương lại là tiền đề để các kỹ sư khoa học máy tính có thể triển khai, phát triển và cải thiện hiệu suất công việc.
Trên cơ sở đó, anh Phong gửi lời khuyên đến các bạn sinh viên đang theo đuổi ngành Khoa học máy tính hãy xây dựng một phương pháp học tập khoa học, học chắc từ những kiến thức cơ bản nhất cho đến kiến thức vận dụng cao. Đồng thời trao dồi kỹ năng tư duy logic, giải quyết vấn đề và không ngừng cập nhật, tiếp thu tri thức mới để thích nghi và phát triển.
Trường đại học có định hướng gì khi đào tạo ngành Khoa học máy tính?
Không thể phủ nhận rằng, khi sức hot của ngành học càng cao thì áp lực dành cho các đơn vị đào tạo càng lớn vì phải xác định đúng định hướng đào tạo để người học có thể thích nghi, hội nhập thực tiễn.
Theo Phó giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ, sự phát triển nhanh chóng của ngành Khoa học máy tính cùng nhu cầu đào tạo của xã hội đã dẫn đến tình trạng thiếu hụt giảng viên có trình độ cao, đặc biệt là những người có kinh nghiệm thực tế và hiểu biết sâu về các công nghệ mới.
Thứ hai là hạn chế của cơ sở vật chất và tài nguyên đào tạo. Theo đó, nhiều trường đại học không có đủ kinh phí để đầu tư vào các phòng thí nghiệm, máy tính cấu hình cao, hoặc các phần mềm bản quyền phục vụ nghiên cứu và học tập. Chưa kể thực trạng đào tạo hiện nay cho thấy nhiều sinh viên phụ thuộc quá nhiều vào giảng viên, thiếu kỹ năng tự học hoặc tìm kiếm tài liệu bằng tiếng Anh nên còn hạn chế trong việc tiếp cận và nắm bắt được các công nghệ mới.
Ngoài ra, sự liên kết giữa nhà trường và doanh nghiệp vẫn chưa được đẩy mạnh khiến công tác nghiên cứu, chuyển giao công nghệ chưa đạt được nhiều kết quả đột phá. Chương trình đào tạo ngành học thiên kiến thức chuyên ngành và chưa chú trọng vào các kỹ năng mềm nên một số sinh viên vẫn còn gặp khó khi làm việc trong môi trường quốc tế hoặc tại các doanh nghiệp nước ngoài.
Nhận thấy những bất cập, thách thức đó, Trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh đã xác định một số định hướng trong công tác đào tạo ngành Khoa học máy tính.
Theo chia sẻ của Phó giáo sư, Tiến sĩ Quản Thành Thơ, nhà trường xác định mục tiêu cho chương trình đào tạo ngành Khoa học Máy tính là đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có khả năng thiết kế, xây dựng, triển khai và duy trì những hệ thống phần mềm, đáp ứng nhu cầu trong nước và quốc tế.
Cụ thể, chương trình được thiết kế gần gũi với thực tế, tập trung vào kỹ năng giải quyết vấn đề, phát triển phần mềm và ứng dụng công nghệ trong công nghiệp. Phần khung chương trình được xây dựng dựa trên chương trình đào tạo chuẩn của ACM để đảm bảo tính chuẩn và hòa nhập quốc tế. Phần chuyên sâu được xây dựng với các chuyên ngành về công nghệ mới như AI, Công nghệ dữ liệu, Big Data, IoT…
Hiện nay, chương trình đào tạo ngành Khoa học máy tính của trường đã đạt chuẩn kiểm định ABET (Hoa Kỳ), bằng tốt nghiệp được công nhận quốc tế có giá trị tương đương như bằng của các trường đại học tại Mỹ. Bên cạnh đó, nhà trường cũng đa dạng phương thức đào tạo, hướng người học học tập theo dự án để gia tăng trải nghiệm thực tế. Từ năm thứ 2, bên cạnh các môn học lý thuyết với các bài tập lớn chuyên môn, sinh viên sẽ được triển khai các dự án theo mỗi học kỳ, giúp nâng cao kỹ năng thực tế, rèn luyện tư duy sáng tạo, kỹ năng làm việc nhóm và quản lý dự án.
Trong quá trình học, sinh viên được khuyến khích tham gia nghiên cứu khoa học và phát triển sản phẩm công nghệ tại các phòng thí nghiệm của khoa, bao gồm các phòng thí nghiệm về AI, Robotic, dữ liệu lớn và an ninh mạng.
Là ngành học đòi hỏi tư duy và kỹ năng thực hành, thầy Thơ cho biết các môn học chuyên ngành của chương trình đào tạo ngành Khoa học Máy tính đều được xây dựng với hàm lượng thực hành lớn, đảm bảo sinh viên nắm vững kỹ năng thực hành sau khi hoàn tất môn học.
“Bắt đầu từ năm thứ 3, sinh viên sẽ được học tập theo đồ án. Các đồ án được tiến hành theo nhóm và giải quyết một vấn đề thực tế lớn để phát triển kỹ năng làm việc nhóm cũng như tư duy phân tích, giải quyết vấn đề.
Hiện nay, nhà trường đang thí nghiệm mô hình “học kỳ doanh nghiệp”, gia tăng thời gian thực tập cho người học trong cả 1 học kỳ thay vì là thời gian 2 tháng như trước đây.
Bên cạnh đó, nhà trường cũng tích cực tổ chức nhiều hoạt động kết nối sinh viên và doanh nghiệp, tích cực ghi nhận ý kiến đóng góp của đối tác để cải tiến và cập nhật chương trình đào tạo ngày một tốt hơn”, Phó giáo sư, Tiến sĩ Quản Thanh Thơ chia sẻ.
Trong khi đó tại Trường Công nghệ, Đại học Kinh tế quốc dân, nhà trường thiết kế chương trình đào tạo ngành Khoa học máy tính để sinh viên có thể tiếp cận với thực tiễn ngay từ những năm đầu.
Theo chia sẻ của Tiến sĩ Phạm Xuân Lâm, các môn học như Cơ sở lập trình, Cấu trúc dữ liệu và lập trình hướng đối tượng đều được lồng ghép các bài tập thực hành để sinh viên có cơ hội vận dụng lý thuyết vào các vấn đề thực tế.
Đến năm 2 và năm 3, sinh viên sẽ thực tập tại các doanh nghiệp đối tác hoặc thực hiện khóa luận tốt nghiệp. Với học phần “Chuyên đề thực tế”, sinh viên có cơ hội cọ xát trực tiếp với môi trường doanh nghiệp, được hướng dẫn bởi cả giảng viên lẫn chuyên gia từ các công ty đối tác. Điều này không chỉ giúp sinh viên nắm bắt được xu hướng công nghệ mà còn chuẩn bị sẵn sàng để thích nghi và phát triển trong môi trường làm việc cạnh tranh.
“Qua quá trình thực tập, sinh viên sẽ hiểu rõ hơn về nhu cầu thực tế của thị trường và xây dựng mạng lưới quan hệ cần thiết cho sự nghiệp sau này. Đây là cách nhà trường giúp các em chuẩn bị tốt hơn cho thị trường lao động”, thầy Lâm nhấn mạnh.
Bên cạnh đó thầy Lâm còn cho biết Trường Công nghệ, Đại học Kinh tế quốc dân đã xây dựng nhiều chính sách và tổ chức đa dạng các chương trình, hoạt động để hỗ trợ người học rèn luyện kỹ năng và phát triển bản thân.
Hàng năm, trường tổ chức các hội thảo chuyên đề, workshop và các sự kiện định hướng nghề nghiệp và các buổi seminar nghiên cứu khoa học tại các phòng lab. Theo đánh giá của thầy Lâm, những chương trình này không chỉ giúp sinh viên cập nhật kiến thức chuyên môn mà còn trau dồi kỹ năng mềm như giao tiếp, làm việc nhóm, và quản lý dự án.
Mặt khác, trường cũng tổ chức nhiều cuộc thi học thuật và các cuộc thi lập trình để khuyến khích sinh viên thử thách bản thân và phát triển tư duy sáng tạo. Các câu lạc bộ IT và câu lạc bộ nghiên cứu khoa học là môi trường lý tưởng để sinh viên giao lưu, học hỏi, và thực hành những kiến thức đã học vào các dự án thực tế.
