Bỏ biên chế giáo viên, hợp đồng luôn với cả Hiệu trưởng

Chủ trương thí điểm cơ chế tuyển dụng và sử dụng nguồn nhân lực "bỏ biên chế giáo dục" đang gây sự quan tâm lớn của dư luận.

Theo Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo – Phùng Xuân Nhạ, ở các trường tư, giáo viên cũng chỉ là chế độ hợp đồng lao động nhưng "vẫn rất tốt".

"Thị trường lao động đúng nghĩa là giáo viên trường công cũng như trường tư. Khi đã từng bước hòa nhập thì các trường phổ thông công hay tư cũng đều lấy chất lượng và chuẩn mực giáo viên làm tiêu chuẩn", Bộ trưởng nhấn mạnh. 

Bên cạnh đó, Tổng tư lệnh ngành giáo dục cho biết, việc sắp xếp lại đội ngũ không phải giảm biên chế hay tiết kiệm tiền mà mục đích là nâng cao chất lượng giáo dục, trên cơ sở cơ cấu lại, tổ chức lại những gì bất hợp lý; tháo gỡ những tắc nghẽn, thậm chí có nhiều việc không cần đến tiền. Và làm tiền đề quan trọng để đẩy mạnh xã hội hóa giáo dục.

Giải đáp băn khoăn về lộ trình thực hiện, người đứng đầu ngành giáo dục khẳng định, sẽ nghiên cứu từng bước thí điểm để có lộ trình hài hòa chứ không phải cùng một lúc toàn ngành giáo dục chuyển từ công chức, viên chức sang chế độ hợp đồng.

"Những nơi nào có điều kiện thì thí điểm. Chẳng hạn như một số trường phổ thông có thương hiệu, điều kiện thì cho họ thí điểm từng bước một, sau đó rút kinh nghiệm rồi mới nhân rộng ra", Bộ trưởng nói. 

Trước thông tin này nhiều giáo viên tỏ ra lo lắng nhưng theo một số chuyên gia nhìn nhận thì việc bỏ biên chế sẽ là động lực để giáo viên hoàn thiện mình, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. 

Trao đổi với Báo điện tử Giáo dục Việt Nam về vấn đề này, Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ Giáo dục và Đào tạo) cho rằng: 

Có 3 thứ cần gắn bó hữu cơ với nhau trong giáo dục công lập đó là Việc - Tiền - Người. Nhưng ngành Giáo dục thì chỉ chủ động nắm việc còn tiền và người thì không chủ động được.

Bởi lẽ, tiền thì phụ thuộc ngành Tài chính, người (nhân lực) thì phụ ngành Nội vụ. Đây là một trong những nguyên nhân gây cản trở công tác đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục thời gian qua.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh (Ảnh: Thùy Linh)

Trong nền kinh tế kế hoạch tập trung thì quy mô học sinh, sinh viên của các trường phân bổ theo kế hoạch và đi theo đó là tiền và người.

Nhưng chuyển sang kinh tế thị trường, một bên (cầu) biến đổi linh hoạt theo các tín hiệu của thị trường, đòi hỏi nhà trường (bên cung) phải nhanh chóng đáp ứng theo tín hiệu đó, nhưng nhà trường không chủ động được biên chế cũng như tài chính vì phải lòng vòng qua nhiều ngõ ngách, thủ tục...thì cơ hội thị trường sẽ mất đi. Điều này thấy rất rõ đối với các cơ sở giáo dục nghề nghiệp công lập.

Trong trường hợp khác, nhà trường khó có thể xoay sở thêm biên chế giáo viên khi mà tỷ lệ học sinh có khi trên 50 em/giáo viên do phải ngóng trông vào biên chế được phân bổ từ ngành Nội vụ. 

Rõ ràng, nếu có thêm một giáo viên nữa quy mô lớp học sẽ giảm đi một nửa và khi ấy chất lượng giáo dục sẽ cải thiện do thầy cô có điều kiện áp dụng phương pháp dạy tiên tiến, có điều kiện theo sát tiến độ học của các em cũng như chấm điểm hay đánh giá học sinh kỹ lưỡng hơn. Nhưng điều này lại bị chi phối bởi ngân sách công và biên chế... 

Chúng ta ở trong tư duy thời bao cấp quá lâu rồi nên vẫn có tâm lý nghĩ  vào biên chế là việc làm ổn định và đặc biệt không ít người lại coi làm ở trường công thì có "giá" hơn, đẳng cấp hơn làm ở trường tư. 

Nhưng suy cho cùng một cách thực tế hơn thì đối với người giáo viên biên chế hay không biên chế cuối cùng vẫn là công việc ổn định, thu nhập tốt, môi trường làm việc dân chủ, giáo viên được thể hiện tài năng của mình, được học sinh và đồng nghiệp tôn trọng.

Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh cho rằng, thang bảng lương trong biên chế viên chức hiện nay được trả theo công thức chung, không gắn với mặt bằng giá cả sinh hoạt nơi đô thị đắt đỏ. 

Giáo viên làm việc ở đô thị và nông thôn có chung một mặt bằng trả lương, trong khi cuộc sống nơi đô thị cái gì cũng đắt đỏ. Vì phải lo toan cuộc sống, nhiều giáo viên trong biên chế cũng phải xoay sở bằng hàng trăm nghìn cách để tồn tại. 

Điều đó đã dẫn đến tình trạng có giáo viên dạy thêm, có nhà trường thu các khoản phụ thêm ngoài quy định. 

Thực tế cho thấy, học phí của trường công lập nhìn chung là thấp nhưng phụ huynh phải đóng góp nhiều khoản.

Và như vậy, nếu hạch toán tỉ mỉ thì tổng số tiền phải chi cho con học ở trường công lập nơi thành phố thì chưa chắc học phí kia đã phải là thấp. Ông Vinh ví von: "Trăm cái cấu còn quá một cái bẹo". 

Hiệu trưởng cũng có thể ký hợp đồng

Ngoài ra, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp nhìn nhận: Hiện nay, nhu cầu việc làm sinh viên tốt nghiệp ngành sư phạm lớn, nhưng để xin và tuyển vào theo biên chế không ít chuyện tiêu cực nhũng nhiễu xảy ra trong quá trình tuyển dụng, phải qua quá nhiều "cửa".

Quá trình ấy khiến cho việc tuyển dụng chưa chắc đã chọn được người giỏi tâm huyết với nghề như mong muốn..

Do đó, nhu cầu cấp bách đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục cũng đặt ra trách nhiệm lớn đối với ngành giáo dục, cán bộ quản lý và thầy cô giáo...nếu nhà trường không có quyền đủ lớn trong việc tuyển dụng, ký hợp đồng với giáo viên và trả lương, thì rất khó khăn cho đổi mới nâng cao chất lượng giáo dục.

Không ít giáo viên sau khi "vượt vũ môn" từ hợp đồng được tuyển vào được biên chế rồi thì đủng đỉnh, thiếu động lực học tập và giảng dạy.

Nhưng nếu tuyển dụng một cách khoa học, minh bạch, nhà trường sẽ tuyển được nhân sự giỏi, người học sẽ có lợi và đặc biệt sẽ tạo ra tâm lý cạnh tranh căng thẳng giữa các giáo viên để giữ việc làm. 

Tuy nhiên, muốn thực hiện thành công thì theo ông Vinh, Bộ cần phải có lộ trình cẩn thận từ việc xây dựng khung pháp lý, thí điểm và phải có các giải pháp đồng bộ về tài chính giáo dục, quản lý, truyền thông, đặc biệt phải thiết lập cơ chế dân chủ hóa và minh bạch hóa hiệu quả để mọi người giám sát hiệu trưởng và cán bộ quản lý cũng như giáo viên. Hiệu trưởng cũng có thể ký hợp đồng bình thường như giáo viên...

Đặc biệt là cơ quan quản lý phải nghiêm, trong sáng khi xử lý các vi phạm của lãnh đạo nhà trường. Kinh nghiệm cho hay có sự chỉ đạo đúng của Đảng, xã hội giám sát, báo chí vào cuộc, giáo viên và học sinh được cất lên tiếng nói của mình một cách xây dựng thì tiêu cực, mất dân chủ trong trường học sẽ khó có đất sống.

Nhà nước có thể quản lý giáo viên bằng chứng chỉ hành nghề. Ở đâu cung giáo viên vượt quá cầu thì có thể trả lương thấp, ở đâu cầu vượt quá cung thì mức lương có thể cao và nhà nước sẽ tính toán chỗ này. 

Chẳng hạn ở vùng cao thiếu giáo viên bộ môn, nhạc họa, ngoại ngữ thì Nhà nước có thể "mua" sức lao động của giáo viên này cao hơn bằng cách bù phần nào đó vào lương. Điều này cũng có ý nghĩa trong mục tiêu cải thiện cơ hội tiếp cận giáo dục có chất lượng cho mọi người.

Khi nhiều người băn khoăn khi “2 năm giáo viên không hoàn thành nhiệm vụ sẽ phải nghỉ việc”, có nghĩa là Hiệu trưởng có nhiều quyền, có thể sa thải giáo viên yếu kém bất cứ lúc nào nhất là trong bối cảnh thừa giáo viên, thiếu dân chủ trong nhà trường như hiện nay.

Nhưng theo quan điểm của ông Vinh, hoàn thành hay không hoàn thành cần có bảng mô tả việc tại mỗi vị trí việc làm, trách nhiệm cụ thể, dân chủ, minh bạch trong đánh giá, giáo viên và học sinh cũng được đánh giá Hiệu trưởng.

Những đánh giá này cần công khai lên các phương tiện truyền thông để xã hội giám sát chứ không phải đánh giá chỉ diễn ra trong các cuộc họp mà không khí dân chủ chưa đáp ứng. 

Ông Vinh phân tích: “Cần phải có cơ chế giám sát giáo viên qua đồng nghiệp, phụ huynh, học sinh bởi lẽ học trò rất công bằng, thầy cô nào tận tâm, tình cảm, nghiêm túc hoặc ngược lại thì các em là người biết rõ nhất và sớm nhất”. 

Bởi theo vị này, chỉ có sự cạnh tranh bằng năng lực mới giảm bớt được các đầu mối phân bổ biên chế từ Bộ Nội vụ, sở Nội vụ, phòng Nội vụ, Ủy ban nhân dân, nhà trường làm cho hệ thống vòng vo, khó giám sát và dễ nảy sinh tiêu cực. 

Có thể tiêu cực sẽ chuyển từ chỗ này sang chỗ khác cùng với quá trình tự chủ chuyển giao quyền lực cho người khác.

Nhiều người cũng lo lắng về quyền của Hiệu trưởng nhưng nếu có cơ chế kiểm soát quyền lực, dân chủ thực sự, minh bạch cùng ứng dụng công nghệ, trên nền tảng pháp luật chặt chẽ xử lý nghiêm nếu hiệu trưởng vi phạm và thông tin công khai cho báo chí, tiêu cực trong tuyển dụng sẽ hạn chế được.

Riêng đối với lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp, ông Vinh cho rằng, khi nhu cầu kỹ năng, ngành nghề trên thị trường lao động thay đổi từng giờ như hiện nay, nếu cứ khư khư giữ biên chế, chờ đợi xin - cho biên chế và tài chính mới có điều kiện đáp ứng nhu cầu thị trường thì cơ hội thị trường sẽ vuột mất. 

Chính vì vậy, theo Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh, tiến tới việc tăng quyền tự chủ cho nhà trường, chuyển hướng biên chế sang hợp đồng là dấu hiệu tích cực của đổi mới. 

Tuy nhiên, cần làm thận trọng, có thí điểm rút ra bài học kinh nghiệm và tránh áp dụng một cách cứng nhắc cho mọi vùng miền và mọi lứa tuổi của các thầy cô giáo. 

Cuộc đổi mới nào cũng đều gặp phải thách thức giữa cái mới và cái cũ là chuyện bình thường vì sẽ có người được và kẻ mất. Nhưng nếu nhìn vào mục đích tối thượng là mọi chính sách và cơ chế giáo dục đều vì lợi ích của học sinh sinh viên và người lao động trong ngành thì phải kiên trì và bài bản.
 
Mọi ý tưởng đổi mới có hay ho đến đâu đi nữa nếu không được thực hiện hiệu quả trên thực tế là sự lãng phí ý tưởng như một nhà nghiên cứu giáo dục nào đã nói.

Chỉ có cạnh tranh mới có chế độ đãi ngộ tương xứng và khi đó chất lượng giáo dục mới đi lên. Nếu ngành giáo dục thực hiện thí điểm thành công thì những lĩnh vực khác như Y tế, Văn hóa có thể rút ra bài học cho mình.