Tổng Chủ biên Nguyễn Minh Thuyết nêu 3 điểm mới trong dự thảo chương trình 2017

Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa công bố Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể (Chương trình tổng thể) để lấy ý kiến các tầng lớp nhân dân trước khi ban hành chính thức vào tháng 9 tới. 

Trước đó, vào tháng 8 năm 2015, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã công bố dự thảo Chương trình tổng thể để lấy ý kiến nhân dân. Bản dự thảo đã được các tầng lớp nhân dân, trong đó có các chuyên gia giáo dục, đóng góp nhiều ý kiến.

Nói về bản dự thảo vừa được công bố ngày 12/4 vừa qua, Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết - Tổng Chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông cho biết, chương trình này đang được xây dựng có nhiều điểm mới từ phương pháp cho những nội dung cụ thể.

Tuy nhiên, chương trình chỉ là bản thiết kế, để thực hiện được chương trình, cần có những điều kiện đảm bảo kèm theo.|

Chương trình đang được xây dựng có nhiều điểm mới từ phương pháp cho những nội dung cụ thể (Ảnh: Trần Vương)

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết chỉ rõ những điểm mới cơ bản trong dự thảo so với chương trình hiện hành. 

Phóng viên: Dự thảo Chương trình tổng thể vừa được ban hành để xin ý kiến các tầng lớp nhân dân. Là Tổng Chủ biên Chương trình giáo dục phổ thông, ông có thể cho biết những điểm khác hoặc là điểm mới của Dự thảo so với chương trình hiện hành?

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Chương trình giáo dục phổ thông mới có 3 điểm mới cơ bản so với chương trình hiện hành.

Thứ nhất là về phương pháp xây dựng chương trình, chúng tôi áp dụng các phương pháp “Sơ đồ ngược (Back – Mapping) và Đánh giá tác động của chính sách (Regulatory Impact Assessment, viết tắt là RIA).

Thứ hai, chương trình đã xác định 6 phẩm chất chủ yếu và 10 năng lực cốt lõi cần hình thành, phát triển cho học sinh. Đó là mục tiêu cụ thể của chương trình, đồng thời cũng là “chân dung” người học sinh mới.

Thứ ba, chương trình được xây dựng lần này có sự phân biệt rõ giữa giai đoạn giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp. Theo quy định từ Nghị quyết của Quốc hội, chương trình mới chủ trương thực hiện giáo dục toàn diện, tích hợp ở các cấp tiểu học và trung học cơ sở, thực hiện giáo dục phân hóa và tự chọn ở cấp trung học phổ thông.

Xin ông cho biết cụ thể hơn về phương pháp mà Ban xây dựng chương trình áp dụng?

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Trước hết, nói về phương pháp Sơ đồ ngược.

Thông thường, khi xây dựng chương trình giáo dục phổ thông theo định hướng tiếp cận nội dung, người ta xuất phát từ hệ thống kiến thức của môn học, chọn ra từ đó những kiến thức được cho là cần thiết đối với học sinh phổ thông để đưa vào chương trình.

Nhưng với định hướng tiếp cận năng lực thì việc xây dựng chương trình phải xuất phát từ phân tích bối cảnh trong nước và quốc tế, trên cơ sở đó xác định nhu cầu phát triển đất nước, nhu cầu phát triển nhân lực, mục tiêu giáo dục phổ thông, rồi từ mục tiêu đó xác định những phẩm chất và năng lực cần hình thành, phát triển ở học sinh, tức là chuẩn đầu ra của chương trình.

Từ chuẩn đầu ra mới xác định được những nội dung cần dạy, từ đó phân bổ thời lượng dạy học, xác định phương pháp giáo dục và phương pháp đánh giá kết quả giáo dục.

Còn về phương pháp Đánh giá tác động của chính sách (RIA). Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông nhận thức:

Chương trình giáo dục phổ thông là một văn bản có giá trị pháp lý, điều chỉnh hành vi xã hội để giải quyết một vấn đề rộng lớn liên quan đến số đông người dân trong một khoảng thời gian dài, cho nên nó là một chính sách. 

Vì vậy, chương trình giáo dục phổ thông mới phải được xây dựng theo đúng quy trình ban hành chính sách. 

Quy trình này có 5 bước: đánh giá việc thực thi chính sách hiện hành; đề xuất chính sách mới; đánh giá tác động của chính sách mới; điều chỉnh và ban hành chính sách mới; chỉ đạo thực thi chính sách.

Trong lần thay đổi chương trình năm 2001, chúng ta xây dựng chương trình xong mới viết sách giáo khoa thực nghiệm, dạy thực nghiệm sách giáo khoa xong mới quay trở lại điều chỉnh và ban hành chương trình, sách giáo khoa chính thức. 

Theo chúng tôi, dạy thực nghiệm chỉ là một trong những cách đánh giá tác động, ngoài ra còn phải thực hiện nhiều cách đánh giá tác động khác như: khảo sát thực tế, phỏng vấn, điều tra ý kiến cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh học sinh và học sinh,...

Mỗi quyết sách trong chương trình mới có thể ảnh hưởng tới học sinh, giáo viên, việc tổ chức dạy học và kinh phí đều cần được đánh giá tác động. 

Ví dụ: Để giảm tải chương trình và giúp học sinh lớp 11, 12 tập trung học những môn học phù hợp với định hướng nghề nghiệp của mình, chương trình mới dự kiến để học sinh tự chọn 5 môn học, không phân ban “cứng” thành các khối A, B, C. 

Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông phải điều tra để trả lời các câu hỏi sau:

Việc để học sinh tự chọn môn học có dẫn đến tình trạng học sinh đề xuất quá nhiều tổ hợp môn học mà nhà trường không xếp được thời khóa biểu không? 

Liệu có dẫn đến tình trạng giáo viên một số môn học thất nghiệp không? 

Chúng tôi đã điều tra ở 5 trường Trung học phổ thông ở Hà Nội, Hưng Yên, Nam Định với gần 3.000 học sinh.

Với số liệu điều tra đó thì có thể yên tâm phần nào, nhưng sắp tới phải điều tra trên phạm vi toàn quốc để đánh giá tính khả thi của chương trình.

Việc đánh giá tác động diễn ra suốt trong quá trình xây dựng chương trình, như vậy sẽ bảo đảm tính khả thi của chương trình và rút ngắn được thời gian dạy thực nghiệm.

Dựa vào cơ sở nào mà chương trình lần này lại xác định “chân dung” người học sinh mới cần 6 phẩm chất và 10 năng lực cốt lõi, thưa ông?

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Nghị quyết 88 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông xác định mục tiêu đổi mới là:

“Đổi mới toàn diện mục tiêu, nội dung, phương pháp và hình thức tổ chứcgiáo dục, thi, kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục theo yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh”.

Yêu cầu của Quốc hội về phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của người học là sự tiếp nối truyền thống xây dựng con người toàn diện có đức có tài, vừa hồng vừa chuyên của Việt Nam.

Phẩm chất là đức và năng lực là tài. Đức được đo bằng hành vi ứng xử; còn tài được đo bằng hiệu quả hành động.

Tuy nhiên, tham khảo tài liệu của các nước phương Tây (tài liệu nghiên cứu, tuyên bố về giáo dục phổ thông, chương trình giáo dục phổ thông), chúng tôi thấy phần lớn các tài liệu này không phân biệt phẩm chất và năng lực, mà chỉ đề cập đến năng lực. 

Tài liệu của một số nước châu Á như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Thái Lan có nêu ra một số phẩm chất, nhưng mỗi nước cũng chỉ nhấn mạnh một vài điểm. 

Gần đây nhất (2015) tài liệu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) nêu lên 16 kỹ năng của thế kỷ 21 (21st-Century Skills), bao gồm 6 văn hóa nền tảng (Foundational Literacies), 4 năng lực (Competencies) và 6 phẩm chất (Character Qualities).

Sáu phẩm chất ấy là: ham tìm tòi, sáng kiến, kiên trì/dũng cảm, thích ứng, lãnh đạo, hiểu biết về xã hội và văn hóa. 

Có thể thấy hầu hết các phẩm chất kể ra ở đây thực chất là năng lực (sáng kiến, thích ứng, lãnh đạo, hiểu biết về xã hội và văn hóa). Chỉ còn ham tìm tòi, kiên trì/dũng cảm có thể coi là phẩm chất, nhưng cũng chưa phải những phẩm chất hàng đầu của con người.

Để xác định các phẩm chất cần hình thành, phát triển ở học sinh, Ban Phát triển Chương trình giáo dục phổ thông đã nghiên cứu các văn kiện của Đảng và chỉ dẫn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về xây dựng văn hóa, con người Việt Nam (Nghị quyết 5 của Ban Chấp hành Trung ương khóa VIII, Nghị quyết 33 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, Năm điều Bác Hồ dạy học sinh). 

Dựa trên các tài liệu này, đồng thời cân nhắc để phản ánh được các giá trị phổ quát của thời đại và phù hợp với hệ thống phẩm chất, năng lực nói chung trong Chương trình giáo dục phổ thông mới, dự thảo chương trình nêu lên 6 phẩm chất chủ yếu cần hình thành, phát triển ở học sinh là: yêu đất nước, yêu con người, chăm học, chăm làm, trung thực, trách nhiệm.

Về năng lực, các tài liệu chính mà chúng tôi dựa vào là tài liệu của OECD (năm 2005), EU (năm 2006) và WEF (2015). 

Hệ thống hóa nội dung các tài liệu này, đồng thời chắt lọc cho phù hợp với điều kiện nước ta, dự thảo chương trình nêu lên 10 năng lực cốt lõi (những năng lực mà ai cũng cần có để sống và làm việc trong xã hội hiện đại), bao gồm: 

Những năng lực chung được tất cả các môn học và hoạt động giáo dục góp phần hình thành, phát triển: năng lực tự chủ và tự học, năng lực giao tiếp và hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; 

Và những năng lực chuyên môn được hình thành, phát triển chủ yếu thông qua một số môn học nhất định: năng lực ngôn ngữ, năng lực tính toán, năng lực tìm hiểu tự nhiên và xã hội, năng lực công nghệ, năng lực tin học, năng lực thẩm mỹ, năng lực thể chất.

Dự thảo lần này có sự phân biệt rõ giữa giai đoạn giáo dục cơ bản và giáo dục định hướng nghề nghiệp. Thưa ông, tại sao chúng ta phải phân biệt thành hai giai đoạn như vậy?

Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết: Nghị quyết 88 của Quốc hội đã quy định:

“Giáo dục phổ thông 12 năm, gồm hai giai đoạn giáo dục: giai đoạn giáo dục cơ bản (gồm cấp tiểu học 5 năm và cấp trung học cơ sở 4 năm) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (cấp trung học phổ thông 3 năm). 

Giáo dục cơ bản bảo đảm trang bị cho học sinh trí thức phổ thông nền tảng, đáp ứng yêu cầu phân luồng mạnh sau trung học cơ sở. Giáo dục định hướng nghề nghiệp bảo đảm học sinh tiếp cận nghề nghiệp, chuẩn bị cho giai đoạn học sau phổ thông có chất lượng [...]

Ở cấp tiểu học và cấp trung học cơ sở, thực hiện lồng ghép những nội dung liên quan với nhau của một số lĩnh vực giáo dục, một số môn học trong chương trình hiện hành để tạo thành môn học tích hợp; thực hiện tinh giản, tránh chồng chéo nội dung giáo dục, giảm hợp lý số môn học. 

Ở cấp trung học phổ thông, yêu cầu học sinh học một số môn học bắt buộc, đồng thời được tự chọn các môn học và chuyên đề học tập theo hình thức tích lũy tín chỉ.”

Theo quy định này, dự thảo chương trình mới chủ trương thực hiện giáo dục toàn diện, tích hợp ở các cấp tiểu học và trung học cơ sở, thực hiện giáo dục phân hóa và tự chọn ở cấp trung học phổ thông.

Ở cấp trung học phổ thông, dự thảo chương trình mới xác định lớp 10 là lớp dự hướng nghề nghiệp với các môn học phân hóa (môn Khoa học tự nhiên ở trung học cơ sở tách thành các môn Vật lý, Hóa học, Sinh học; môn Lịch sử và Địa lý ở trung học cơ sở tách thành các môn Lịch sử, Địa lý,…). 

Nội dung các môn học này giúp học sinh có cái nhìn tổng quát về lĩnh vực khoa học tương ứng với mỗi môn học, vai trò và ứng dụng của mỗi ngành khoa học trong đời sống thực tế, những ngành nghề có liên quan, nhằm củng cố vững chắc học vấn phổ thông cốt lõi, hoàn thiện thêm một bước các phẩm chất, năng lực đã được định hình trong giai đoạn giáo dục cơ bản.

Điều này, tạo điều kiện để học sinh nhận thức rõ hơn năng lực, sở trường của bản thân, từ đó giúp học sinh lựa chọn các môn học ở lớp 11 và lớp 12 một cách phù hợp.

Ở các lớp 11, 12, ngoài một số môn học và hoạt động giáo dục bắt buộc (Ngữ văn, Toán, Ngoại ngữ 1, Giáo dục thể chất, Giáo dục quốc phòng và an ninh, Hoạt động trải nghiệm sáng tạo), học sinh chỉ cần chọn 3/12 môn còn lại phù hợp với định hướng nghề nghiệp.

Xin cảm ơn Giáo sư.