Ngày 21/7/2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH Hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở trường phổ thông nhằm đánh giá chính xác năng lực học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc sao chép nội dung tài liệu có sẵn.
Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH yêu cầu “tránh dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết”.
Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã công bố định dạng và cấu trúc đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông minh họa, trong đó có đề thi môn Ngữ văn đang thu hút rất nhiều sự quan tâm của thầy cô và học sinh.
Cô giáo Hà Lưu Dung, giáo viên Trường Trung học cơ sở Bưng Riềng (Bà Rịa – Vũng Tàu) cho rằng: “Vấn đề sử dụng ngữ liệu ngoài sách giáo khoa để ra đề kiểm tra rất hay, tránh được học tủ, học vẹt, ôn tập theo lối mòn của cả giáo viên và học sinh.
Tuy nhiên, làm sao chọn được ngữ liệu phù hợp lại là một vấn đề. Vì vậy, nếu có được "ngân hàng ngữ liệu", giáo viên sẽ yên tâm hơn khi thực hiện chỉ đạo của Bộ về đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn.
Theo tôi, mỗi giáo viên, tổ chuyên môn cấp trường, cấp phòng, cấp tỉnh nên có một “ngân hàng ngữ liệu”; đặc biệt là Bộ Giáo dục và Đào tạo nên có một “ngân hàng ngữ liệu” mở, là tài nguyên mở cho giáo viên các cơ sở giáo dục sử dụng”.
 |
Cô giáo Hà Lưu Dung (áo đỏ), giáo viên Trường Trung học cơ sở Bưng Riềng. |
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống, Chủ biên chương trình giáo dục phổ thông mới môn Ngữ văn đồng thời là tác giả viết sách giáo khoa chia sẻ: “Việc công bố định dạng và cấu trúc đề thi tốt nghiệp của Bộ vừa qua đã gợi ra nhiều vấn đề cần giải quyết trong dạy học, ôn luyện và kiểm tra, đánh giá ở nhà trường phổ thông, nhất là vấn đề xây dựng ngân hàng ngữ liệu mới.
Cần nói ngay đây là ngân hàng ngữ liệu chứ không phải ngân hàng đề. Đó là kho ngữ liệu về các loại văn bản, các thể loại văn học hay, tiêu biểu, phù hợp...để người ra đề tham khảo, lựa chọn đưa vào đề văn cho mỗi kì thi.
Trong môn học Ngữ văn, với cách kiểm tra, đánh giá mới, ngữ liệu văn bản đóng một vai trò hết sức quan trọng, góp phần quyết định cho chất lượng đề thi.
Do yêu cầu bảo mật và đảm bảo tính khách quan, công bằng, người ra đề không thể mang theo tài liệu hoặc ấn định sẵn văn bản ngữ liệu mình sẽ ra đề.
Đề thi lại yêu cầu hết sức nghiêm ngặt các quy định về nội dung tư tưởng, thể loại và nguồn trích dẫn; vì thế cần xây dựng ngân hàng ngữ liệu trước; không thể vào nơi cách li ra đề mới đi tìm ngữ liệu.
Vậy, tìm ngữ liệu ở đâu khi phải tuân thủ rất nhiều quy định bảo mật hết sức chặt chẽ. Đây là vấn đề và vì thế cần phải có ngân hàng văn bản ngữ liệu mới có chất lượng và số lượng càng nhiều càng tốt.
Ngân hàng ấy bảo đảm đầy đủ tất cả các loại văn bản (văn học, nghị luận, thông tin), tất cả các thể loại văn học quy định trong Chương trình Ngữ văn 2018. Yêu cầu này hết sức khẩn thiết, nhất là với các kì thi lớn, nếu muốn có những đề thi hay, chất lượng.
Việc xây dựng ngân hàng ngữ liệu mới có nhiều cấp độ: ngân hàng của giáo viên, của tổ bộ môn, của quận/ huyện, của tỉnh/thành và của Bộ.
Càng cấp lớn hơn thì ngân hàng càng cần phong phú hơn. Về nguyên tắc các văn bản ngữ liệu trong ngân hàng đề ở các cấp độc lập với nhau, nếu có trùng, số lượng cũng không đáng kể.
Với giáo viên, việc tự mình sưu tầm ngân hàng ngữ liệu để có văn bản rèn luyện cho học sinh cách đọc, cách viết trong quá trình dạy học.
Với cấp trường, cấp huyện/ thị trở lên, ngân hàng này là để phục vụ việc ra đề kiểm tra, nên cần có chế độ bảo mật nhằm bảo đảm công bằng khách quan trong đánh giá”.
|
PGS.TS Đỗ Ngọc Thống (thứ 7 từ trái sang). Ảnh: NVCCPGS.TS Đỗ Ngọc Thống cho biết: “Để đánh giá đúng năng lực đọc hiểu và viết của học sinh, giáo viên cần chuyển đổi việc dạy và học, đổi mới cách ôn luyện, kiểm tra.
Trước hết cần chuyển từ dạy học theo nội dung sang dạy học theo yêu cầu phát triển năng lực (đọc, viết, nói và nghe). Dạy cho học sinh cách thức đọc các thể loại văn học; các kiểu văn bản (nghị luận và thông tin); cách viết các kiểu bài mà chương trình đã quy định.
Vì thế việc ôn luyện cũng không phải chạy theo nội dung mà luyện tập cách đọc hiểu; cách phân tích đánh giá một văn bản theo một thể loại với ngữ liệu mới... để sau đó gặp ngữ liệu nào học sinh cũng biết vận dụng để đọc hiểu và tạo lập văn bản theo yêu cầu của đề.
Thứ hai, cần tích lũy, tuyển lựa các loại văn bản làm ngữ liệu mới cho việc dạy học, để rèn luyện và ra đề kiểm tra, đánh giá.
Đây là công việc đòi hỏi giáo viên làm thường xuyên và cần có ý thức tìm tòi, đọc thêm, sưu tầm và tuyển lựa.
Văn bản ngữ liệu mới cần đúng thể loại, kiểu văn bản đã học trong chương trình; bảo đảm độ tin cậy (nguồn dẫn chính thức), bảo đảm các yêu cầu như Chương trình 2018 đã nêu lên.
Độ dài văn bản cần phù hợp với thời gian làm bài. Nếu đề trích văn bản từ một tác phẩm lớn thì cần có tóm tắt ngắn gọn, bảo đảm học sinh biết được bối cảnh để hiểu đúng văn bản trong tính chỉnh thể của tác phẩm.
Thứ ba, đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông hoặc vào lớp 10 thường tập trung chủ yếu vào chương trình lớp cuối cấp. Như thế khi ôn tập và rèn luyện cho học sinh, giáo viên cần tập trung vào cách đọc hiểu các thể loại văn học ở lớp 9 và lớp 12.
Ngoài ra, yêu cầu đọc hiểu còn có văn bản thông tin và văn bản nghị luận (xã hội và văn học). Yêu cầu viết với lớp 12 chủ yếu là viết văn nghị luận với các hình thức khác nhau... Tuy nhiên đề vẫn có thể kiểm tra một số yêu cầu thuộc lớp 11, thậm chí lớp 10 cả về nội dung kiến thức và kĩ năng.
Thứ tư, yêu cầu đánh giá và cấu trúc đề với kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông vừa công bố là mô hình tham khảo tốt, giáo viên khi ôn tập, rèn luyện ra đề ở các kì thi, kiểm tra, đánh giá khác (như kiểm tra cuối năm, thi vào lớp 10, thi học sinh giỏi các cấp) có thể theo cách thức và yêu cầu ấy.
Tất cả các em đều học chung một Chương trình 2018, đều hướng tới một mục tiêu dạy và học; học sinh chỉ có thể làm tốt kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông ... khi các lớp dưới đã được rèn luyện, làm quen với cách thức đề thi trước đó.
Nói cách khác, mục tiêu, yêu cầu của kì thi tốt nghiệp trung học phổ thông chi phối và tác động đến việc thi, kiểm tra, đánh giá của tất cả các lớp và các cấp. Các kì thi, kiểm tra, đánh giá (kể cả thi học sinh giỏi) chỉ khác nhau về mức độ yêu cầu (độ khó), hình thức đánh giá và nội dung cụ thể theo quy định của chương trình.
Điểm mới nhất của yêu cầu và định dạng đề thi tốt nghiệp trung học phổ thông từ 2025 chủ yếu tập trung vào yêu cầu viết nghị luận văn học với ngữ liệu mới (văn bản không có trong các sách giáo khoa).
Đó là một bước tiến lớn trong việc thi, kiểm tra ở môn Ngữ văn nhằm đánh giá theo năng lực, khuyến khích sự sáng tạo, động viên học sinh bày tỏ ý kiến riêng và góp phần khắc phục hiện tượng dạy tủ, học thuộc, chép văn mẫu... Kéo theo sự thay đổi này là cách dạy học, cách ôn luyện mới: cần dạy cách đọc, cách viết.
Việc lựa chọn ngữ liệu mới (đúng, hay, phù hợp...) là một trong hai yếu tố quyết định chất lượng của một đề thi. Sự thay đổi ấy cần được tuyên truyền, lan tỏa trong nhà trường và xã hội. Nó sẽ mang lại một quan niệm đúng và tinh thần dạy học Ngữ văn mới".
