Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số (IDK) trực thuộc Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, được thành lập ngày 05 tháng 12 năm 2022 với chức năng hướng tới cung cấp xây dựng, phát triển và quản trị nguồn thông tin tri thức có hiệu quả và bền vững, chia sẻ tri thức, đặc biệt là tri thức số một cách khoa học và bài bản tại các trường đại học và cao đẳng ở Việt Nam. Trong đó có việc hỗ trợ các đơn vị, tổ chức về việc tham gia Trung tâm kết nối Tri thức số (Thư viện số dùng chung).
Nhân dịp kỷ niệm 3 năm thành lập (5/12/2022-5/12/2025), phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trò chuyện với Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số về hoạt động của viện trong thời gian qua cũng như định hướng phát triển của Viện IDK trong thời gian tới.
Hành trình 3 năm xây dựng và phát triển, kết nối thành công 120 đơn vị vào thư viện số dùng chung
Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số cho biết: Thực hiện nhiệm vụ quan trọng được Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam giao phó là tổ chức mạng lưới kết nối thư viện số dùng chung nhằm thu thập, kết nối và chia sẻ tài nguyên thông tin, tri thức dưới dạng số giữa các trường đại học và cao đẳng cả nước, Trung tâm Kết nối Tri thức số thuộc Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số đang tập trung xây dựng mạng lưới liên kết thư viện số dùng chung trong các trường đại học và cao đẳng Việt Nam. Sau đó sẽ kết nối tới các thư viện số đại học quốc tế, đồng thời mở rộng ra mạng lưới thư viện số của hệ thống thư viện công cộng, các cơ quan tổ chức và các cá nhân trong cả nước.
Viện đã tích cực hỗ trợ, tư vấn các trường đại học và cao đẳng về xây dựng, quản trị thư viện số và cung cấp các giải pháp công nghệ để tham gia Trung tâm Kết nối Tri thức số.
Sau 3 năm thành lập, đến nay Trung tâm Kết nối Tri thức số đã có 120 thành viên từ Bắc vào Nam với nguồn tài nguyên số được thu thập, chia sẻ phong phú, chất lượng và đã hỗ trợ rất lớn cho hoạt động giảng dạy, học tập và nghiên cứu của các trường.
Hàng năm, Viện đều tổ chức nhiều khóa tập huấn, hội thảo, tọa đàm… về nghiệp vụ thông tin - thư viện; về tạo lập và quản trị tài nguyên thông tin số; về xây dựng và kết nối thư viện số đại học, cao đẳng dùng chung; về ứng dụng AI và Chat GPT trong hoạt động thông tin – thư viện…
Các nhà nghiên cứu, chuyên gia đang làm việc tại Hội đồng khoa học của Viện đã có những nghiên cứu và đề xuất mang tính chiến lược và định hướng phát triển khoa học thông tin - thư viện cho các cơ quan quản lý nhà nước, cho lãnh đạo nhà trường và thư viện trường. Viện cũng đã tổ chức, đồng tổ chức và tham gia báo cáo chuyên đề trong nhiều hội thảo, seminar, tập huấn… về quản trị thư viện, quản trị tri thức.
Ngoài việc tổ chức các hội nghị, hội thảo, tập huấn về thông tin - thư viện, Viện đã trực tiếp tư vấn, chuyển giao công nghệ cho nhiều trường đại học, cao đẳng trong xây dựng chiến lược và định hướng phát triển thư viện theo hướng chuyển đổi số để đồng hành với quá trình chuyển đổi số của nhà trường.
Viện cũng đã tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn… về tổ chức, quản trị thư viện hiện đại nhằm hỗ trợ các trường trong việc xây dựng và phát triển nguồn nhân lực thư viện trong thời đại số.
Là một đơn vị thành viên của Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương cho biết, Viện có nhiều cơ hội và điều kiện thuận lợi trong hợp tác, đồng hành cùng các đại học, trường đại học, cao đẳng và các tổ chức thành viên của Hiệp hội trong quá trình phát triển chung.
Các đơn vị hiểu rõ nhiệm vụ của Viện nhằm giúp tạo lập, quản trị và chia sẻ tài nguyên thông tin dùng chung. Đồng thời lãnh đạo Hiệp hội và các tổ chức trong Hiệp hội cũng thường xuyên nhắc nhở, động viên các đơn vị phối hợp chặt chẽ với Viện để nhanh chóng hình thành những bộ sưu tập số phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học của cả hệ thống đại học và cao đẳng Việt Nam.
Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương kỳ vọng trong thời gian tới, Trung tâm Kết nối Tri thức số nhanh chóng phát triển, kết nạp thêm nhiều thành viên, đồng thời hoàn thiện và nâng cấp các giải pháp công nghệ nhằm tăng cường khả năng chia sẻ, khai thác cơ sở dữ liệu toàn văn để phục vụ tốt hơn nữa cho nhu cầu đào tạo và nghiên cứu khoa học trong các trường.
Thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động thông tin - thư viện
Theo Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số, tài nguyên thông tin số là yếu tố cấu thành đặc biệt quan trọng trong thư viện các trường đại học, cao đẳng. Tài nguyên thông tin số bao gồm: tài nguyên số nội sinh, các tài liệu dạng số mà trường tạo lập và tài liệu mà trường là chủ sở hữu, nắm bản quyền (bao gồm luận án, luận văn, giáo trình, bài giảng, tài liệu tham khảo hay các tài liệu dữ liệu ở định dạng số); tài nguyên dạng số mua của các nhà xuất bản, các nhà cung cấp nội dung trong và ngoài nước; các nguồn tài nguyên giáo dục mở.
Việc tạo lập, phát triển tài nguyên thông tin số nói riêng và tổ chức, vận hành, quản trị thư viện số nói chung, đặc biệt là hoạt động chia sẻ, dùng chung tài nguyên thông tin số còn gặp nhiều khó khăn. Nguyên nhân là bởi ở không ít trường đại học và cao đẳng, hoạt động thư viện vẫn chủ yếu mang tính chất của một thư viện truyền thống.
Với việc xác định rõ thư viện số là thành phần quan trọng hàng đầu trong quá trình chuyển đổi số nhà trường, Viện đã tập trung tư vấn, hỗ trợ các trường từng bước xây dựng, hoàn thiện thư viện số.
Ngoài nhiệm vụ chính là hỗ trợ, hướng dẫn các thư viện trường tạo lập tài nguyên số, quản trị thư viện số tích hợp, Viện đã tư vấn cho một số trường về giải pháp tổng thể chuyển đổi số nhà trường. Hơn nữa, Viện còn phối hợp với một số trường xây dựng đề án, theo đó, trường đại học đóng vai trò đầu mối triển khai hệ thống kết nối, liên thông, chia sẻ tài nguyên thông tin với các trường phổ thông trên địa bàn.
Viện đã tích cực tham gia hội đồng đánh giá, xét chọn giải pháp xây dựng thư viện số cho một số đơn vị cũng như trực tiếp phối hợp với nhà trường hoàn thiện đề án xây dựng thư viện số và chuyển đổi số nhà trường.
Viện cũng phối hợp với Liên Chi hội Thư viện Đại học, Cao đẳng phía Bắc (NALA) và phía Nam (VILASAL); với các bộ, ngành, địa phương… tổ chức nhiều khóa tập huấn, hội nghị, hội thảo… về tổ chức, quản trị thư viện số, về nâng cao năng lực lãnh đạo thư viện trong bối cảnh chuyển đổi số quốc gia.
Kết nối, liên thông, chia sẻ dữ liệu là yêu cầu và cũng là thách thức lớn trong các chương trình chuyển đổi số, trong đó có chuyển đổi số ngành thư viện. Để các thư viện đại học, cao đẳng có thể liên kết và chia sẻ với nhau một cách chủ động, linh hoạt và theo thời gian thực/gần thực, Viện đã đưa ra các khuyến nghị về tiêu chuẩn dữ liệu, tiêu chuẩn kết nối, mô hình kết nối và các cơ chế kết nối theo từng mức độ khác nhau để các loại hình thư viện, nhóm thư viện có thể dựa vào đó xây dựng mạng lưới liên kết, chia sẻ phù hợp theo đặc thù.
Viện cũng trực tiếp triển khai mạng lưới kết nối chia sẻ thư viện số dùng chung là Trung tâm Kết nối Tri thức số với 120 thành viên. Thông qua các yêu cầu kỹ thuật phục vụ việc kết nối, Viện đã tư vấn các tiêu chuẩn về mô tả, tạo lập và quản trị tài nguyên số, đồng thời hướng dẫn áp dụng tiêu chuẩn quốc tế về trao đổi dữ liệu mở OAI-PMH.
Với sự phát triển của trí tuệ nhân tạo (AI) và Chat GPT, theo Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương, hoạt động thông tin - thư viện cũng cần thay đổi để thích ứng, góp phần nâng cao hiệu quả trong việc thúc đẩy sự phát triển của tri thức số tại Việt Nam.
“Có một điều khá thuận lợi hiện nay là các trường đại học, cao đẳng cả nước đang đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số nhà trường. Nhiều trường đã chú trọng xây dựng và hoàn thiện thư viện số theo hướng ứng dụng mạnh mẽ AI và Chat GPT. Điều này bắt buộc toàn thể cán bộ, nhân viên thư viện chủ động tự nghiên cứu, đồng thời tích cực tham gia các hội thảo, tập huấn (cả trong nước và quốc tế) về đổi mới hoạt động thông tin – thư viện.
Ngoài các hội thảo, tập huấn… về chuyển đổi số thư viện do Viện IDK tổ chức cho các thành viên Trung tâm Kết nối Tri thức số và Liên Chi hội Thư viện Đại học, Cao đẳng phía Bắc (NALA) thời gian qua, Viện IDK đã có kế hoạch tiếp tục tổ chức và phối hợp tổ chức với các đối tác trong và ngoài nước trong năm 2026 nhằm đẩy mạnh hoạt động tạo lập và chia sẻ, dùng chung tài nguyên thông tin số trong toàn hệ thống đại học, cao đẳng Việt Nam”, Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương thông tin.
Chú trọng hợp tác quốc tế, ứng dụng trí tuệ nhân tạo
Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số cũng chia sẻ về định hướng phát triển của Viện trong thời gian sắp tới, đặc biệt là việc mở rộng hợp tác quốc tế trong các lĩnh vực dữ liệu, AI, chuyển đổi số.
Theo đó, trong khi chuẩn bị các điều kiện để chia sẻ toàn văn nguồn học liệu của các trường thành viên của Hiệp hội, Viện đang phối hợp với Viện Nghiên cứu Phát triển Tài nguyên Giáo dục mở để cung cấp toàn bộ các tài liệu đã được cấp giấy phép CC trên hệ thống Trung tâm Kết nối Tri thức số dùng chung.
Viện cũng đang nghiên cứu, kết nối đến các kho tài nguyên thông tin mở của các đại học lớn trên thế giới. Thời gian qua, Viện đã tiếp xúc, trao đổi với nhiều trung tâm dữ liệu số của một số trường đại học nước ngoài và Tập đoàn EBSCO (được thành lập năm 1944 và nằm trong top 200 công ty hàng đầu Hoa Kỳ với doanh thu hàng năm đạt 3,1 tỷ USD và hơn 2.900 nhân sự trên toàn cầu) để hỗ trợ các trường đại học, cao đẳng Việt Nam truy cập, khai thác kho tài nguyên thông tin rất lớn và quan trọng của EBSCO.
Ngoài ra, Viện đang phối hợp xây dựng các bộ sưu tập số nghệ thuật hội họa, điện ảnh, bảo tàng, kiến trúc… với các tổ chức, các nhân hoạt động trong lĩnh vực này.
Viện cũng sẽ đẩy mạnh hoạt động nhằm sớm đi vào giai đoạn 2 của kết nối tri thức số dùng chung, hỗ trợ hiệu quả cao hoạt động đào tạo, nghiên cứu khoa học của các đại học, trường đại học và cao đẳng cả nước.
Về chiến lược phát triển dài hạn, Tiến sĩ Nguyễn Huy Chương cho biết: Viện xác định rằng Trung tâm Kết nối Tri thức số muốn phát triển một cách thực chất và bền vững thì cần 2 yếu tố chủ đạo.
Thứ nhất là nguồn tài nguyên được chia sẻ phải có chất lượng cao, nhiều về số lượng, bao phủ nhiều lĩnh vực khác nhau để người sử dụng là nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên tất cả các trường đại học và cao đẳng Việt Nam và cộng đồng có thể tìm và truy cập được các tài liệu mình mong muốn.
Thứ hai là phải xây dựng và phát triển các ứng dụng tiên tiến trong đó có các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data) và Chat GPT để hỗ trợ cho việc tìm kiếm, khai thác, sử dụng các nguồn tài nguyên, tri thức được dễ dàng và đầy đủ nhất.
Trong năm 2026, Viện đã xác định một số nhiệm vụ cần thực hiện. Cụ thể:
Chủ động đề xuất, góp ý cho các cơ quan quản lý nhà nước của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch các vấn đề liên quan đến phát triển thư viện, thông tin, tri thức và văn hóa đọc.
Tiếp tục trao đổi và có các chương trình hợp tác cụ thể với các đối tác ký thỏa thuận hợp tác là Thư viện Quốc gia Việt Nam, Thư viện Quân đội, Thư viện Công an Nhân dân, Hội Thư viện Việt Nam, Hội Thông tin Khoa học và Công nghệ Việt Nam, Trung tâm Thư viện và Tri thức số - Đại học Quốc gia Hà Nội và Viện Nghiên cứu, đào tạo và phát triển Tài nguyên giáo dục mở.
Hoàn thiện và phát triển Trung tâm Kết nối Tri thức số. Trong đó, tiếp tục kết nối các thư viện đại học và cao đẳng vào Trung tâm Kết nối Tri thức số thuộc Viện IDK. Dự kiến sẽ có 150 đơn vị tham gia kết nối vào cuối năm 2026.
Tiếp tục mở rộng mạng lưới kết nối, đặc biệt là nhóm các thư viện công cộng và thư viện trong các tổ chức khoa học – công nghệ (trong nước và nước ngoài).
Tạo lập và sớm đưa vào kho tài nguyên của Trung tâm Kết nối Tri thức số các bộ sưu tập số toàn văn (dưới dạng văn bản, hình ảnh và media) một số bộ sưu tập đầu tiên.
Nghiên cứu và phát triển các tính năng, dịch vụ mới cho Trung tâm Kết nối Tri thức số để việc kết nối, liên thông, chia sẻ được thuận lợi, đem lại lợi ích cho xã hội và cộng đồng
Tiếp tục tổ chức, đồng tổ chức và tham gia các buổi hội thảo, hội nghị tập huấn về thông tin - thư viện, quản trị tri thức, xuất bản, bản quyền và sở hữu trí tuệ.
Tổ chức tập huấn cho lãnh đạo thư viện đại học, cao đẳng về ứng dụng AI và Chat GPT trong hoạt động thu thập, xử lý và quản trị tài nguyên thông tin.
Phối hợp với Cục Văn hóa Cơ sở, Gia đình và Thư viện (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch), Hội Thư viện Việt Nam tổ chức hội thảo phát triển thư viện số.
Phối hợp với một số thư viện đại học, cao đẳng tổ chức hội nghị, hội thảo, tập huấn… về nghiệp vụ thông tin – thư viện.
Đối với hoạt động hợp tác quốc tế, Viện sẽ phối hợp với các tổ chức quốc tế, các đơn vị đào tạo và nghiên cứu khoa học nước ngoài tổ chức hội thảo, tập huấn… về thu thập, xử lý, truyền thông… tài nguyên thông tin.
Phối hợp với Tập đoàn EBSCO và các nhà cung cấp cơ sở dữ liệu nước ngoài cung cấp các giải pháp mua chung cơ sở dữ liệu cho các thư viện đại học và cao đẳng Việt Nam.
Nghiên cứu và phát triển các tính năng, dịch vụ mới cho Trung tâm Kết nối Tri thức số để việc kết nối, liên thông, chia sẻ được thuận lợi, đem lại lợi ích cho xã hội và cộng đồng
Tiếp tục hỗ trợ các đơn vị thành viên của mạng lưới tạo lập và quản trị, kết nối, chia sẻ tri thức số trong toàn Trung tâm kết nối tri thức số.
Hỗ trợ cung cấp dịch vụ quản trị tri thức số cho các đơn vị có điều kiện tài chính và nhân lực còn khó khăn.
