Bắt đầu từ năm học 2023-2024, các nhà trường thực hiện xét viên chức theo hướng dẫn của Nghị định 48/2023/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 90/2020/NĐ-CP ngày 13/8/2020 về đánh giá, xếp loại chất lượng cán bộ, công chức, viên chức và xét thi đua theo hướng dẫn của Luật Thi đua, khen thưởng 2022.
Theo đó, tỷ lệ được đánh giá Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ như sau: “Tỷ lệ cán bộ, công chức, viên chức xếp loại “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” trong tổng số cán bộ, công chức, viên chức tại cùng cơ quan, tổ chức, đơn vị và đối với từng nhóm đối tượng có nhiệm vụ tương đồng không quá tỷ lệ đảng viên được xếp loại “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” theo quy định của Đảng...”.
Trong khi, Hướng dẫn số 21-HD/BTCTW năm 2019 về kiểm điểm, đánh giá, xếp loại chất lượng hằng năm đối với tổ chức đảng, đảng viên và tập thể, cá nhân cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp do Ban Tổ chức Trung ương ban hành đã hướng dẫn: “Cấp có thẩm quyền xem xét, quyết định số lượng đảng viên được xếp loại “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” không vượt quá 20% số đảng viên được xếp loại “Hoàn thành tốt nhiệm vụ” trong từng tổ chức cơ sở đảng”.
Điều này cho thấy kể từ năm học 2023-2024 trở đi, việc đánh giá, xếp loại viên chức ở các trường học sẽ khó khăn hơn rất nhiều so với những năm trước đây.
Thực tế, đánh giá quá trình công tác của cán bộ, giáo viên, nhân viên ở các nhà trường bao giờ cũng là một công việc khó khăn, nhạy cảm vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi của từng viên chức trong từng đơn vị.
Giáo viên vẫn còn giữ tâm lý “dĩ hòa vi quý”
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Nguyễn Đức Vinh - Giáo viên môn Tiếng Anh, Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Lý Tự Trọng (thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái) nhận định, trong ngành giáo dục hiện nay, việc xếp loại giáo viên và công tác thi đua khen thưởng được xem là một trong những căn cứ quan trọng để ghi nhận, động viên và tạo động lực cho đội ngũ nhà giáo. Tuy nhiên, thực tiễn triển khai hoạt động này vẫn còn nhiều bất cập, khiến cho nhiều giáo viên cảm thấy ngần ngại.
“Tôi cho rằng tâm lý ‘dĩ hòa vi quý’ đặt trong hoàn cảnh thi đua, khen thưởng thực chất là một rào cản khiến quá trình phấn đấu không phát huy đúng bản chất. Do đó, các trường học cần tạo niềm tin cho giáo viên dựa trên những tiêu chí rõ ràng, công khai để thầy cô nắm được và có kế hoạch thi đua phù hợp.
Một trong những nguyên nhân dẫn đến việc nhiều giáo viên mong muốn đạt danh hiệu ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’ không chỉ vì sự ghi nhận danh dự, mà còn vì đây là một trong những tiêu chí quan trọng để được xét nâng lương trước thời hạn. Đây là quyền lợi hợp pháp, chính đáng của giáo viên. Tuy nhiên, quy định hiện hành chỉ cho phép 20% cán bộ, giáo viên trong một đơn vị được xét ‘Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ’, khiến việc đánh giá đôi khi chưa thực sự bao quát.
Đơn cử nhiều người rất xứng đáng, nỗ lực nhưng vì chỉ tiêu hạn chế nên đành ngậm ngùi. Có trường hợp mỗi tổ có 2-3 người xuất sắc, nhưng chỉ chọn được 1 người, trong khi ai cũng có thành tích rõ ràng”, thầy Vinh nêu quan điểm.
Thầy Vinh bày tỏ, việc giới hạn cứng tỷ lệ 20% giáo viên được xét “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” nên được xem xét lại. Trước tiên, cần xác định lại mục tiêu của việc khen thưởng là nhằm động viên người giỏi, khuyến khích đổi mới hay chỉ mang tính hình thức. Nếu đã xác định là để tạo động lực, thì các tiêu chí cần rõ ràng, định lượng cụ thể và phản ánh đúng năng lực thực tế của từng cá nhân.
Ngoài ra, quy trình xét thi đua cũng cần được minh bạch, công khai, đảm bảo sự tham gia đánh giá từ nhiều phía, thay vì chỉ dựa trên nhận xét từ tổ chuyên môn hay lãnh đạo nhà trường. Có như vậy, kết quả xét thi đua mới thuyết phục, tạo sự đồng thuận cao trong tập thể sư phạm, đồng thời khuyến khích giáo viên mạnh dạn đổi mới, sáng tạo và phát triển bản thân.
“Theo tôi, nếu các tiêu chí thi đua được xây dựng bài bản hơn, có tính định lượng rõ ràng và xét linh hoạt tùy đặc điểm từng trường, từng địa phương, thì chắc chắn giáo viên sẽ hứng khởi hơn nhiều. Khi đó, thi đua sẽ là động lực thực chất,” thầy Vinh nhấn mạnh.
Cùng bàn vấn đề này, thầy Lành Văn Tướng - Tổ trưởng tổ Khoa học tự nhiên, Trường Phổ thông dân tộc bán trú Trung học cơ sở Tri Lễ (xã Tri Lễ, huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn) cho biết, trước đây, việc xếp loại viên chức “Hoàn thành tốt nhiệm vụ” hay “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” chủ yếu mang tính hình thức. Các danh hiệu thi đua hầu như không gắn liền với quyền lợi vật chất cụ thể dẫn đến giáo viên không mặn mà, thiếu động lực phấn đấu. Dù vẫn có các phong trào thi đua được phát động hàng năm, nhưng trong thực tế, việc đánh giá thường dựa trên cảm tính hoặc quy trình hành chính đơn thuần, chưa thực sự phản ánh đúng năng lực và sự cống hiến của từng cá nhân trong nhà trường.
Tuy nhiên, khoảng hai năm trở lại đây, đặc biệt là từ khi Nghị định 48/2023/NĐ-CP có hiệu lực, việc xếp loại viên chức đã trở nên thực chất hơn. Một trong những điểm mới là quy định khống chế tỷ lệ giáo viên được xếp loại “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” chỉ chiếm 20% trong tổng số viên chức. Như vậy, việc xếp loại không chỉ mang ý nghĩa về danh hiệu, tinh thần mà còn trực tiếp gắn với quyền lợi của giáo viên. Điều này tạo ra sự thay đổi rõ rệt trong tâm thế, động lực và tinh thần thi đua trong nhà trường.
Theo thầy Tướng, bên cạnh những tiêu chí rõ ràng, quy định mới cũng phần nào mở rộng và linh hoạt hơn so với trước. Điều đó giúp giáo viên dễ tiếp cận hơn với các danh hiệu thi đua, đặc biệt là những người thực sự có năng lực, có tinh thần trách nhiệm và đóng góp cho nhà trường. Đối với nhà trường, việc thi đua và xét loại viên chức giờ đây không còn là hình thức hay áp lực, mà đã trở thành động lực để giáo viên phấn đấu và khẳng định bản thân.
“Đơn cử năm học vừa qua, giáo viên được xếp loại ‘Hoàn thành tốt nhiệm vụ’ nhận thưởng hơn 4.000.000 đồng, trong khi giáo viên ‘Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ’ nhận hơn 5.000.000 đồng.
Thực tế nhà trường không tồn tại sự ganh đua tiêu cực. Các thầy cô đều nhận thức được việc chỉ những người thực sự có thành tích, năng lực, tinh thần trách nhiệm và hoàn thành tốt nhiệm vụ mới được xét chọn. Vì vậy, cạnh tranh ở đây là lành mạnh, dựa trên năng lực cá nhân và tinh thần cống hiến. Ngoài ra, nhà trường không có hiện tượng chạy theo thành tích hay gây áp lực cho nhau”, thầy Tướng nêu quan điểm.
Cạnh tranh trong thi đua là tất yếu, nhưng cần có cơ chế đánh giá công tâm, khách quan
Theo cô Phan Thị Lệ Hường - Giáo viên Tiếng Anh Trường Tiểu học Yên Thịnh (thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái), trong hai năm trở lại đây, việc xếp loại viên chức trong ngành giáo dục đã có sự thay đổi đáng kể sau khi Nghị định số 48/2023/NĐ-CP được ban hành và đưa vào thực hiện. Nếu như trước đây, các mức xếp loại “Hoàn thành tốt nhiệm vụ” hay “Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ” chủ yếu mang tính hình thức, thì nay, việc đánh giá này đã gắn liền với những quyền lợi cụ thể. Điều này khiến cho giáo viên ngày càng quan tâm hơn đến quá trình thi đua, cố gắng nâng cao hiệu quả công việc, đóng góp nhiều hơn cho nhà trường để được ghi nhận.
Theo cô Hường, trước đây, việc được xếp loại xuất sắc hay tốt đôi khi chỉ mang tính động viên, không gắn với quyền lợi cụ thể, nên nhiều giáo viên cũng không thực sự chú trọng. Do đó, khi đánh giá xếp loại viên chức có liên quan trực tiếp đến quyền lợi thì rõ ràng tạo ra sự thay đổi trong tâm lý và hành động của giáo viên. Họ quan tâm đến việc mình được xếp loại như thế nào, cố gắng hoàn thành nhiệm vụ một cách chất lượng hơn, đồng thời tham gia tích cực vào các hoạt động của nhà trường. Điều này được xem là một tín hiệu tích cực nếu việc đánh giá, xếp loại được thực hiện công tâm, khách quan, dựa trên năng lực và mức độ đóng góp thực chất.
“Tuy nhiên, trong một tập thể có nhiều giáo viên đều cố gắng, đều hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thì việc giới hạn tỷ lệ đồng nghĩa với việc phải chọn lọc và loại trừ. Có trường hợp nhiều thầy cô đều có thành tích tốt, nhưng chỉ một vài người trong số đó được công nhận là ‘Chiến sĩ thi đua cơ sở’, còn những người khác dù không kém cạnh vẫn chỉ dừng lại ở mức ‘Hoàn thành tốt nhiệm vụ’.
Điều này có thể gây ra những so sánh, suy nghĩ thiệt hơn giữa các cá nhân trong cùng một đơn vị. Bởi ai cũng mong muốn những sự nỗ lực của bản thân được ghi nhận tương xứng, nhưng vì chỉ có giới hạn 20% viên chức được xét hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ nên tính chất cạnh tranh càng lớn. Theo tôi, đây là điều bình thường vì thi đua thì phải có sự cạnh tranh và cạnh tranh sẽ giúp tạo động lực. Điều quan trọng hơn hết là kết quả đánh giá phải thực sự công bằng, ghi nhận được công sức của giáo viên trong năm học.
Do vậy, ngoài các tiêu chí đánh giá theo quy định, nhà trường còn tổ chức lấy phiếu tín nhiệm từ các tổ chuyên môn và hội đồng sư phạm. Việc lấy ý kiến tập thể là một cách để việc đánh giá được minh bạch hơn, giảm bớt những băn khoăn về sự thiên lệch hay không công bằng. Khi một người được đánh giá xuất sắc không chỉ do hiệu trưởng đề xuất mà còn được đồng nghiệp tín nhiệm, thì kết quả xếp loại cũng thuyết phục hơn”, cô Hường nêu quan điểm.
Cô Hường bày tỏ, để việc thi đua thực sự có ý nghĩa, cần tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí đánh giá theo hướng toàn diện, không chỉ dựa vào những thành tích nổi bật trong ngắn hạn mà phải phản ánh được sự nỗ lực bền bỉ, trách nhiệm và chất lượng công việc trong suốt cả năm học. Bởi thực tế cho thấy có những giáo viên không tham gia hội giảng hay thi giáo viên dạy giỏi, nhưng lại là người luôn tận tâm, dạy tốt, hỗ trợ đồng nghiệp và đóng góp thầm lặng cho nhà trường.
“Tôi cho rằng, một trong những điểm tích cực trong việc thực hiện Nghị định 48/2023/NĐ-CP là đã giúp giảm bớt tính hình thức, khuyến khích giáo viên chủ động hơn trong công việc, đồng thời cũng tạo điều kiện để những người thực sự xứng đáng được ghi nhận.
Bởi thi đua thì phải có cạnh tranh, nhưng nếu cạnh tranh lành mạnh và có cơ chế đánh giá công tâm, thì đó là động lực chứ không phải áp lực”, cô Hường nhấn mạnh.
