Theo nhiều lãnh đạo cơ sở giáo dục đại học, các điều kiện, yêu cầu về chuẩn đầu vào, chuẩn đầu ra cũng chương trình đào tạo trong Chuẩn chương trình đào tạo kỹ sư, thạc sĩ tài năng thuộc các lĩnh vực STEM được Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành là rất phù hợp và cần thiết trong bối cảnh hiện nay. Qua đó, tạo điều kiện và động lực để các trường nâng cao chất lượng đào tạo nhằm đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động và thúc đẩy nền kinh tế đất nước phát triển mạnh mẽ.
Góp phần định vị rõ hơn chất lượng đào tạo nhân lực STEM tại Việt Nam
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Gia Như – Hiệu trưởng Trường Khoa học Máy tính, Đại học Duy Tân bày tỏ, việc Bộ Giáo dục và Đào tạo lần đầu tiên ban hành một chuẩn đào tạo thống nhất cho các chương trình kỹ sư, thạc sĩ tài năng STEM có ý nghĩa rất lớn.
Theo thầy Như, trước đây, các chương trình "chất lượng cao" hay "tài năng" thường do mỗi trường tự định nghĩa, dẫn đến sự thiếu đồng bộ.
Trong khi đó, chuẩn mới này thiết lập một khung yêu cầu tối thiểu, rõ ràng về mọi mặt từ mục tiêu, chuẩn đầu vào - đầu ra, khối lượng học tập, đội ngũ giảng viên cho đến cơ sở vật chất và hợp tác quốc tế đối với chương trình đào tạo kỹ sư, thạc sỹ tài năng lĩnh vực STEM. Điều này đảm bảo chất lượng đào tạo được kiểm soát và giữ ở mức cao trên toàn hệ thống và tạo ra một tiêu chuẩn chất lượng quốc gia.
Đồng thời, chuẩn chương trình đào tạo này còn gắn liền với "Đề án đào tạo nguồn nhân lực phục vụ phát triển công nghệ cao giai đoạn 2025 – 2035” với mục tiêu không chỉ là đào tạo ra kỹ sư, thạc sĩ, mà là để bồi dưỡng nên những nhà khoa học, chuyên gia công nghệ, và nhà lãnh đạo tiên phong, những người sẽ định hình tương lai cho các ngành công nghệ chiến lược của đất nước.
“Chuẩn chương trình đào tạo kỹ sư, thạc sĩ tài năng chắc chắn sẽ nâng cao sức cạnh tranh của nhân lực STEM Việt Nam trong khu vực và trên trường quốc tế.
Bởi, chuẩn đã đưa ra yêu cầu các chương trình phải tiếp cận các chuẩn mực quốc tế, chẳng hạn như xây dựng chuẩn đầu ra theo tiêu chuẩn ABET, yêu cầu sinh viên có công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín (WoS/Scopus), và có sự tham gia của giảng viên quốc tế. Điều này giúp văn bằng của sinh viên tốt nghiệp được công nhận rộng rãi hơn và họ có đủ năng lực để làm việc trong môi trường toàn cầu. Hơn nữa, chương trình được thiết kế để đào tạo ra những con người không chỉ giỏi lý thuyết mà còn có năng lực giải quyết vấn đề thực tế, đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp. Điều này tạo ra một thế hệ nhân lực chất lượng cao mà các doanh nghiệp công nghệ đang tìm kiếm”, thầy Như nhấn mạnh.
Đồng tình với quan điểm trên, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Lương Quang Khang – Trưởng phòng Phòng Đào tạo sau đại học, Trường Đại học Mỏ - Địa chất cho rằng, đây là bước tiến quan trọng, khẳng định quyết tâm đổi mới của ngành giáo dục trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0. Chuẩn chương trình đào tạo này không chỉ tạo ra một “khung tham chiếu” thống nhất để các trường đại học đủ điều kiện triển khai, mà còn góp phần định vị rõ hơn chất lượng đào tạo nhân lực STEM tại Việt Nam.
Có thể nói rằng, với yêu cầu cao hơn về tín chỉ, kiến thức và kỹ năng thực hành, chương trình hướng tới đào tạo những thế hệ kỹ sư, thạc sĩ tài năng không chỉ giỏi chuyên môn mà còn có năng lực hội nhập quốc tế. Đây là nền tảng để nhân lực STEM Việt Nam tăng sức cạnh tranh, đáp ứng nhu cầu ngày càng khắt khe của thị trường lao động khu vực và hội nhập toàn cầu.
Trong khi đó, Tiến sĩ Quách Thanh Hải – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Kỹ thuật Thành phố Hồ Chí Minh bày tỏ niềm tin lớn vào chuẩn đào tạo kỹ sư, thạc sĩ tài năng STEM lần đầu tiên được ban hành. Bởi, đây sẽ là “cú hích” giúp các trường có căn cứ để nâng cao, phát triển chất lượng đào tạo, đồng thời cũng là động lực để nền kinh tế đất nước phát triển mạnh mẽ.
“Việc ban hành chuẩn này là bước tiến quan trọng, giúp các trường đào tạo lĩnh vực STEM xác định rõ mục tiêu để phấn đấu, nâng cao chất lượng, đồng thời bảo đảm tính minh bạch trong đào tạo. Có thể nói, chuẩn đào tạo kỹ sư, thạc sĩ tài năng đã tạo ra sự đột phá, buộc trường đại học phải chuẩn hóa chất lượng, đáp ứng nhu cầu lớn của xã hội về nguồn nhân lực STEM chất lượng cao cũng như tạo nên sự cạnh tranh giữa các cơ sở đào tạo”, thầy Hải nhấn mạnh.
Sàng lọc đầu vào là tất yếu để đảm bảo chất lượng
Về yêu cầu chuẩn đầu vào thạc sĩ tài năng STEM phải có điểm GPA đạt tối thiểu 3.2/4 và trình độ tiếng Anh tối thiểu bậc 4/6 trở lên, thầy Như cho rằng, đây là chương trình đào tạo dành cho "tài năng", vì vậy việc sàng lọc đầu vào là tất yếu để đảm bảo chất lượng.
Trên thực tế, điểm trung bình tốt nghiệp đạt loại giỏi trở lên là minh chứng cho thấy người học đã có nền tảng kiến thức chuyên môn rất vững chắc ở bậc đại học, đủ khả năng để tiếp thu khối lượng kiến thức nâng cao và chuyên sâu của chương trình thạc sĩ tài năng. Bên cạnh đó, đối với người học “tài năng” không chỉ cần đọc hiểu tài liệu quốc tế mà còn phải tham gia seminar, viết báo cáo khoa học, và hợp tác nghiên cứu với chuyên gia nước ngoài. Nếu không có năng lực ngoại ngữ tốt, họ không thể khai thác hết tiềm năng của chương trình và khó có thể hội nhập quốc tế.
Có thể nói rằng, chuẩn đầu vào này nhằm đảm bảo cho các học viên được tuyển chọn thực sự là những người ưu tú, sẵn sàng cho một chương trình đào tạo cường độ cao.
Cũng theo thầy Như, chương trình kỹ sư tài năng yêu cầu phải có khối lượng học tập tối thiểu 180 tín chỉ (nhiều hơn khoảng 30 tín chỉ so với chương trình kỹ sư thông thường) là một sự đầu tư cần thiết và có giá trị. Điều này đòi hỏi sinh viên phải nỗ lực và cam kết nhiều hơn.
Tuy nhiên, cần phải lưu ý rằng, 30 tín chỉ tăng thêm này không phải dùng để học thêm các môn đại cương, mà để trang bị những kiến thức và kỹ năng vượt trội. Sinh viên được học các học phần chuyên ngành nâng cao, các chuyên đề mới về công nghệ, chương trình tích hợp các học phần về phương pháp nghiên cứu, học tập dựa trên dự án và nghiên cứu (Project-Based/Research-Based Learning) sẽ giúp các em sớm hình thành tư duy của một nhà khoa học.
Hoàn thành chương trình này, người học được cấp bằng kỹ sư bậc 7, tương đương trình độ thạc sĩ. Đây là một lợi thế cạnh tranh rất lớn khi ra trường, giúp người học sau khi tốt nghiệp có thể đảm nhận những vị trí công việc đòi hỏi chuyên môn cao hoặc tiếp tục học thẳng lên tiến sĩ.
Việc yêu cầu sinh viên phải hoàn thành tối thiểu 8 tín chỉ thực tập tại doanh nghiệp là một điểm nhấn vô cùng giá trị, giúp gắn kết chặt chẽ đào tạo với thực tiễn. 8 tín chỉ tương đương với khoảng 240 giờ làm việc thực tế, tức là gần một kỳ thực tập toàn thời gian. Điều này khác biệt hoàn toàn với các đợt thực tập ngắn ngày mang tính hình thức. Học kỳ doanh nghiệp giúp sinh viên áp dụng lý thuyết đã học vào giải quyết các bài toán kỹ thuật thực tế của doanh nghiệp, rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm, giao tiếp, và thích ứng với văn hóa doanh nghiệp, có cái nhìn sâu sắc về ngành nghề mình theo đuổi, xây dựng mạng lưới quan hệ và mở ra cơ hội việc làm ngay sau khi tốt nghiệp.
Đây là một yêu cầu bắt buộc để đảm bảo sinh viên tài năng không chỉ xuất sắc về học thuật mà còn sẵn sàng đóng góp cho ngành công nghiệp ngay lập tức.
Để chuẩn này phát huy hiệu quả, Phó Giáo sư Nguyễn Gia Như đã đưa ra một số khuyến nghị.
Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo, các chương trình đào tạo tài năng đòi hỏi đầu tư lớn về phòng thí nghiệm hiện đại, đội ngũ giảng viên có trình độ cao cùng quy mô lớp học nhỏ (không quá 30 sinh viên/lớp chuyên ngành). Để làm được việc này, Bộ cần đảm bảo cơ chế tài chính đủ mạnh và bền vững để các trường triển khai. Đồng thời, cần có cơ chế giám sát, đánh giá định kỳ để đảm bảo các trường tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chí của chuẩn, tránh việc "tài năng" chỉ là một cái tên.
Đối với các trường đại học được lựa chọn đào tạo chương trình tài năng trên cần xem đây là nhiệm vụ chiến lược, chú trọng đầu tư một cách toàn diện vào việc nâng cấp cơ sở vật chất, phát triển đội ngũ và đổi mới phương pháp giảng dạy theo các hình thức tích cực như học tập qua dự án, qua vấn đề, qua nghiên cứu. Song song với đó, cần xây dựng mối liên kết sâu rộng và thực chất với các doanh nghiệp, viện nghiên cứu để không chỉ gửi sinh viên đi thực tập mà còn mời chuyên gia tham gia giảng dạy, hướng dẫn đồ án và cập nhật chương trình đào tạo.
Đối với người học, cần nhận thức rằng đây là một chương trình đòi hỏi sự nỗ lực vượt trội. Các em phải thực sự chủ động trong học tập, tích cực tham gia các dự án nghiên cứu, và tận dụng tối đa cơ hội để phát triển bản thân. Ngoài kiến thức chuyên môn, cần tập trung rèn luyện tư duy phản biện, kỹ năng lãnh đạo, và khả năng giao tiếp, bởi mục tiêu của chương trình là đào tạo ra những nhà lãnh đạo tương lai trong lĩnh vực khoa học, công nghệ.
Theo thầy Hải, nhân lực được đào tạo theo chương trình tài năng tất yếu phải là những người nổi bật về năng lực và chuyên môn. Hơn nữa, khi chất lượng đầu vào được nâng cao, Nhà nước tất yếu sẽ có thêm cơ chế hỗ trợ kinh phí, học bổng để đào tạo đội ngũ nhân lực STEM chất lượng cao.
Đối với chương trình đào tạo kỹ sư tài năng, việc yêu cầu về số lượng tín chỉ lớn hơn 30 tín so với chương trình đào tạo kỹ sư thông thường sẽ giúp sinh viên được tập trung hơn nghiên cứu, được triển khai nhiều dự án thực tế, nhờ đó sau khi tốt nghiệp có thể làm việc được ngay, đặc biệt là làm ở những vị trí quan trọng.
Nhìn chung, tính cụ thể, lượng hóa của chuẩn đào tạo chương trình kỹ sư, thạc sĩ tài năng thuộc các lĩnh vực STEM sẽ tạo điều kiện cho nhiều cơ sở giáo dục đại học đào tạo lĩnh vực này có định hướng, động lực nâng cao chất lượng để tham gia đào tạo, thay vì chỉ bó hẹp trong các trường đại học trọng điểm đang nằm trong diện được ưu tiên đầu tư hiện nay.
Cần sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía
Còn theo thầy Khang, đối với yêu cầu về đầu vào của thí sinh xét tuyển chương trình đào tạo thạc sĩ tài năng đã thể hiện sự lựa chọn khắt khe, nhưng từ đó cũng đảm bảo rằng người học tài năng của lĩnh vực STEM có nền tảng học thuật vững chắc, sẵn sàng tiếp thu khối lượng kiến thức chuyên sâu.
Yêu cầu phải có trình độ tiếng Anh tối thiểu bậc 4/6 cũng sẽ tạo động lực để người học trau dồi ngoại ngữ, từ đó tự tin tiếp cận các nguồn tri thức quốc tế, tham gia hội thảo, nghiên cứu và hợp tác toàn cầu. Đây là tín hiệu tích cực, vừa thúc đẩy nâng cao chất lượng đào tạo, vừa mở ra cơ hội để người học hội nhập sâu hơn với thế giới.
Mặt khác, đối với chương trình đào tạo kỹ sư tài năng, việc tăng thêm 30 tín chỉ so với chương trình đào tạo kỹ sư thông thường được thầy Khang đánh giá là không chỉ nhằm gia tăng khối lượng kiến thức mà còn mở rộng cơ hội cho sinh viên diện tài năng tiếp cận chuyên môn sâu, phát triển tư duy nghiên cứu và sáng tạo. Điều này tất nhiên có thể tạo áp lực nhất định, nhưng song song với đó sẽ giúp sinh viên rèn luyện được tính kiên trì, khả năng quản lý thời gian và nâng cao năng lực toàn diện.
Đặc biệt, yêu cầu ít nhất 8 tín chỉ tại doanh nghiệp trong chương trình đào tạo kỹ sư tài năng cũng là điểm nhấn đáng chú ý. Đây là cơ chế gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường và thực tiễn, giúp sinh viên không chỉ học lý thuyết mà còn được trải nghiệm, cọ xát với môi trường làm việc thực tế. Qua đó, kỹ năng nghề nghiệp được phát triển, khả năng thích ứng sau khi tốt nghiệp được nâng cao, đồng thời tạo nguồn nhân lực thực sự chất lượng cho thị trường lao động.
Vì vậy, thầy Khang cho rằng, để chuẩn này được triển khai một cách thuận lợi, cần có sự phối hợp đồng bộ từ nhiều phía, cụ thể:
Với Nhà nước, cần có cơ chế chính sách đãi ngộ hợp lý để thu hút cán bộ, nhà khoa học giỏi, chuyên gia nước ngoài, Việt kiều trong công tác đào tạo lĩnh vực STEM; có chính sách học bổng, hỗ trợ kinh phí cho người học; tăng cường nguồn lực để đầu tư cơ sở vật chất cho các cơ sở giáo dục đại học, hiện đại hóa các phòng thí nghiệm, các trung tâm phân tích,…
Với Bộ Giáo dục và Đào tạo, cần tiếp tục xây dựng hệ thống kiểm định, giám sát chất lượng, đồng thời tạo cơ chế khuyến khích các trường đầu tư mạnh vào giảng dạy, nghiên cứu và hợp tác quốc tế.
Về phía trường đại học đủ điều kiện đào tạo chương trình kỹ sư, thạc sĩ tài năng, cần chủ động đổi mới phương pháp đào tạo, tăng cường liên kết với doanh nghiệp, chú trọng trang bị kỹ năng mềm và tư duy sáng tạo cho sinh viên. Bên cạnh đó, cần chuẩn hóa đội ngũ giảng viên, viên chức quản lý; xây dựng tiêu chí và thực hiện đánh giá giảng viên thường xuyên; xây dựng kế hoạch để bồi dưỡng giảng viên bậc cao; đổi mới nội dung chương trình đào tạo, giáo trình, sách chuyên khảo, tham khảo và mở các ngành đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế, gắn liền đào tạo với nghiên cứu khoa học, với nhu cầu xã hội và với các tổ chức kinh tế, doanh nghiệp,
Về phía người học, phải coi đây không chỉ là cơ hội được học trong một chương trình ưu tú, mà còn là thách thức để bản thân nỗ lực rèn luyện, mở rộng năng lực ngoại ngữ, kỹ năng thực hành và nghiên cứu khoa học.
Như vậy, nếu thực hiện tốt, chuẩn đào tạo này sẽ trở thành “bệ phóng” để Việt Nam đào tạo ra đội ngũ kỹ sư, thạc sĩ tài năng, góp phần khẳng định vị thế quốc gia trên bản đồ nhân lực STEM toàn cầu.
