Dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Nhà giáo được Bộ Gíáo dục và Đào tạo công bố lấy ý kiến mới đây có nhiều điểm nổi bật thu hút sự quan tâm của các chuyên gia giáo dục và giáo viên.
Theo tờ trình dự thảo Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Nhà giáo, dù các quy định về phân loại, đánh giá viên chức đã được ban hành, tuy nhiên, việc đánh giá vẫn còn khó phân định được các ranh giới giữa các mức độ hoàn thành nhiệm vụ. Đánh giá tác động của dự thảo Nghị định có nêu đề xuất tăng cường kiểm định độc lập trong đánh giá nhà giáo thông qua việc thành lập trung tâm đánh giá nhà giáo, nhằm cung cấp các thông tin đánh giá khách quan, làm căn cứ cho việc xây dựng kế hoạch của cơ sở giáo dục theo quy định hiện hành.
Nhu cầu về đánh giá độc lập ngày càng trở nên phổ biến và là xu thế tất yếu hiện nay
Từ thực tiễn, Luật Nhà giáo đặt ra yêu cầu chuẩn hóa đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục theo chuẩn nghề nghiệp gắn với chức danh nhà giáo. Đây được xác định là cơ sở quan trọng để thực hiện đánh giá, đào tạo, bồi dưỡng cũng như áp dụng các chế độ, chính sách và công tác tôn vinh, khen thưởng đối với đội ngũ.
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Nguyễn Cao Cường - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh (phường Đống Đa, Hà Nội) cho rằng, đề xuất tăng cường kiểm định độc lập trong đánh giá nhà giáo thông qua việc thành lập trung tâm đánh giá nhà giáo là một hướng đi tiến bộ, phù hợp với xu thế phát triển của giáo dục trong bối cảnh hiện nay. Nếu được triển khai, trung tâm đánh giá nhà giáo đóng vai trò như một tổ chức độc lập thực hiện việc đánh giá mức độ đáp ứng chuẩn nghề nghiệp của giáo viên trên cơ sở khách quan, khoa học. Thầy Nguyễn Cao Cường bày tỏ sự ủng hộ bởi đây là một định hướng mới thể hiện tư duy quản lý giáo dục hiện đại.
Thực tế hiện nay cho thấy, công tác đánh giá nhà giáo tại các cơ sở giáo dục hiện nay đã và đang được triển khai khá bài bản, bám sát các chuẩn nghề nghiệp và phát huy hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần thẳng thắn nhìn nhận rằng, yếu tố chủ quan, cảm tính trong đánh giá nội bộ là khó tránh khỏi, thậm chí tâm lý “dĩ hòa vi quý”, nể nang vẫn còn tồn tại ở một số đơn vị. Trong bối cảnh xã hội hiện đại, nhu cầu về đánh giá độc lập ngày càng trở nên phổ biến và là xu thế tất yếu phù hợp với sự phát triển chung.
Do đó, việc thành lập trung tâm đánh giá nhà giáo độc lập có thể góp phần bảo đảm sự công bằng, chính xác và thống nhất trong công tác đánh giá giữa các cơ sở giáo dục để không ngừng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên ở các cấp học. Điều này càng trở nên cần thiết trong bối cảnh giáo dục hiện nay đặt ra ngày càng nhiều tiêu chuẩn mới mang tính toàn diện, thực chất hơn nhằm hướng tới mục tiêu đột phá trong phát triển giáo dục và đào tạo. Hơn nữa, thông tin đánh giá khách quan cũng trở thành cơ sở quan trọng cho việc xây dựng chế độ đãi ngộ tương xứng đối với nhà giáo.
Đánh giá độc lập cần tập trung vào các tiêu chí dựa trên kiến thức chuyên môn, năng lực sư phạm, kỹ năng nghiệp vụ và các minh chứng cụ thể trong quá trình công tác. "Khi yêu cầu công việc được nâng cao thì mức đãi ngộ cũng cần phải tương xứng. Quyền lợi luôn đi kèm với trách nhiệm”, thầy Cao Cường nhấn mạnh. Hiện nay, các quy định về đánh giá viên chức nói chung và đánh giá theo chuẩn nghề nghiệp giáo viên nói riêng đã tương đối đầy đủ. Việc tích hợp, hệ thống hóa các nội dung này để “quy về một mối” là hoàn toàn khả thi. Vấn đề còn lại là cách thức tổ chức thực hiện của cơ quan quản lý.
Bàn về những băn khoăn liên quan đến việc triển khai cơ chế đánh giá mới, theo thầy Nguyễn Cao Cường, ban đầu mọi đổi mới đều khó tránh khỏi những ý kiến trái chiều khác nhau. Điều quan trọng là cần xây dựng lộ trình triển khai rõ ràng, khoa học, tổ chức thí điểm và lấy ý kiến một cách rộng rãi, qua đó từng bước hoàn thiện hệ thống quy phạm pháp luật, tạo điều kiện để đội ngũ nhà giáo có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và chủ động thích ứng thì việc triển khai hoàn toàn có thể thực hiện được. Để tránh phát sinh thêm thủ tục hành chính khi thực hiện cơ chế đánh giá độc lập, vấn đề này cần được xem xét trên cơ sở chủ trương cụ thể và cách thức tổ chức triển khai hợp lý. Việc nghiên cứu kỹ lưỡng hệ thống tiêu chí đánh giá cũng như phương án thực hiện phù hợp sẽ có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm tính khả thi.
Trong bối cảnh chuyển đổi số đang phát triển mạnh mẽ, chúng ta hoàn toàn có thể tính đến các giải pháp ứng dụng công nghệ nhằm đơn giản hóa quy trình, thông qua việc liên thông dữ liệu, khai thác hiệu quả các nguồn minh chứng sẵn có và kết nối với hệ thống đánh giá của nhà trường. Cách tiếp cận này không chỉ giúp giảm bớt các khâu trung gian, mà còn góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong công tác đánh giá. Nếu chủ trương được ban hành, việc nghiên cứu, lấy ý kiến và hoàn thiện chính sách theo hướng đồng bộ, khả thi sẽ góp phần tạo thêm động lực cho sự phát triển, bảo đảm hài hòa giữa yêu cầu đổi mới và điều kiện thực tiễn, tránh tạo ra những áp lực không cần thiết trong quá trình triển khai.
Khi hệ thống tiêu chí đánh giá được xây dựng rõ ràng, công khai, đội ngũ giáo viên sẽ có cơ sở để chủ động định hướng trau dồi nghề nghiệp, nhận diện đầy đủ các yêu cầu cần đáp ứng. Đây được xem là yếu tố tạo động lực tích cực, khuyến khích sự tự hoàn thiện, góp phần nâng cao chất lượng ngành giáo dục, tạo hiệu quả trong việc thu hút và giữ chân đội ngũ nhân lực trình độ cao.
Công tác đánh giá cần phản ánh đúng hiệu quả thực chất và tránh tính hình thức
Cùng chia sẻ về vấn đề này, cô Đỗ Minh Tâm - nguyên giáo viên môn Vật lý tại Trường Trung học cơ sở Lý Thường Kiệt (phường Văn Miếu - Quốc Tử Giám, Hà Nội) cho hay, việc hình thành trung tâm đánh giá độc lập giúp nâng cao tính khách quan, bảo đảm sự chuyên nghiệp và thống nhất khi áp dụng các tiêu chuẩn đối với đội ngũ nhà giáo trên phạm vi cả nước, góp phần thúc đẩy sự phát triển bền vững của đội ngũ nhà giáo.
Việc đánh giá nhà giáo thông qua trung tâm độc lập có thể làm căn cứ cho công tác đào tạo, bồi dưỡng, thực hiện chế độ, chính sách, tôn vinh, khen thưởng cũng như làm cơ sở thực hiện các đánh giá cán bộ, công chức, viên chức theo quy định, từ đó nâng cao hiệu quả làm việc của đội ngũ. Điều này là tín hiệu tích cực để thiết lập cơ chế phân loại bảo đảm chế độ đãi ngộ công bằng, người làm nhiều thì được đãi ngộ cao, xây dựng chế độ phân phối tiền lương và cơ hội thăng tiến, tăng lương và đãi ngộ đối với những người có thành tích xuất sắc.
Một trong những hạn chế hiện nay có thể kể đến là kết quả đánh giá mức độ phân loại của mỗi cá nhân trong từng cơ quan, đơn vị có sự liên quan đến trách nhiệm của người đứng đầu, phản ánh đến mức độ hoàn thành nhiệm vụ, thành tích của tập thể tổ chức, cơ quan, đơn vị nói chung. Điều này khiến việc đánh giá ở một số nơi còn mang tính duy tình, “dĩ hòa vi quý”. Các quy định về phân loại, đánh giá viên chức đã được ban hành vẫn còn mang tính định tính, chưa lượng hóa cụ thể những tiêu chí đánh giá và khó áp dụng đồng đều giữa các cơ sở giáo dục.
Do đó, nếu có một trung tâm đánh giá nhà giáo hoạt động hiệu quả, các sở, ngành quản lý sẽ có dữ liệu chung để minh bạch so sánh, xây dựng kế hoạch và hoạch định chính sách phát triển đội ngũ nhà giáo tại địa phương hiệu quả. Đối với trường học, điều này cũng tạo điều kiện để giáo viên phấn đấu, hoàn thiện năng lực chuyên môn, dễ dàng quản lý nhân sự và có cơ chế đãi ngộ, khen thưởng giáo viên tương xứng. Về lâu dài, việc đó trở thành "đòn bẩy" thúc đẩy tinh thần thi đua, khuyến khích thầy cô cống hiến cho sự nghiệp giáo dục.
Song, hoạt động nghề nghiệp của nhà giáo luôn gắn chặt với bối cảnh nhà trường, học sinh và điều kiện tổ chức dạy học. Vì vậy, nếu việc đánh giá chỉ dựa trên hồ sơ hành chính, báo cáo định kỳ hoặc các nguồn thông tin gián tiếp, sẽ khó phản ánh đầy đủ năng lực chuyên môn, mức độ cống hiến cũng như hiệu quả giáo dục thực chất của giáo viên. Để mô hình có thể vận hành hiệu quả trong thực tế, cần tránh cách thức triển khai rời rạc giữa hoạt động đánh giá với cơ sở giáo dục.
Việc xây dựng cơ chế thực hiện cần được nghiên cứu một cách toàn diện, bảo đảm sự kết nối thường xuyên và thực chất với các cơ sở giáo dục. Yếu tố then chốt không chỉ nằm ở việc xây dựng bộ tiêu chí, mà còn ở hệ thống dữ liệu, phương pháp thu thập thông tin và cách thức đánh giá phải bám sát hoạt động giảng dạy, đào tạo hằng ngày. Khi các khía cạnh này được thực hiện đồng bộ và khoa học, việc đánh giá mới thực sự trở thành công cụ phản ánh đúng chất lượng đội ngũ và góp phần nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục, tránh nguy cơ hình thức hoá.
Trong khi đó, cô Nguyễn Thị Vân Hồng - Hiệu trưởng Trường Trung học cơ sở Chương Dương (Hà Nội) bày tỏ sự thận trọng trước đề xuất thành lập trung tâm đánh giá nhà giáo, cho rằng cần cân nhắc kỹ lưỡng về tính cần thiết và khả năng triển khai trong bối cảnh thực tiễn hiện nay, bởi điều này có thể đặt ra bài toán về nhân lực, tổ chức và khối lượng công việc phát sinh.
Công tác đánh giá, thi đua, khen thưởng đối với giáo viên hiện đã được thực hiện thông qua nhiều cấp và nhiều khâu khác nhau - từ đánh giá, xếp loại hằng tháng đối với cán bộ, viên chức, lao động hợp đồng theo quy định của Ban Thường vụ Thành ủy Hà Nội đến quy trình đánh giá cuối năm ở cấp trường, cấp Sở. Mặt khác, để đảm bảo tối đa tính minh bạch, khách quan và có sự đối chiếu, công tác đánh giá tại nhà trường luôn được thực hiện từ tổ chuyên môn, sau đó chuyển đến Ban Giám hiệu tiếp tục rà soát, đánh giá trên cơ sở các tiêu chí, thang điểm rõ ràng gắn với mức độ cống hiến và hiệu quả công việc cụ thể của từng giáo viên. Vì vậy, việc đánh giá không phụ thuộc vào duy nhất ý chí cá nhân của người đứng đầu, mà là kết quả của quá trình xem xét qua nhiều cấp đánh giá.
Theo cô Vân Hồng, vấn đề cốt lõi cần được quan tâm là bồi dưỡng năng lực quản lý, nâng cao chất lượng công tác đánh giá của đội ngũ quản lý cơ sở giáo dục. Khi người đứng đầu có đủ chuyên môn, trách nhiệm và bản lĩnh nghề nghiệp, công tác đánh giá trong nhà trường sẽ được thực hiện nghiêm túc và minh bạch. Nếu một cơ sở giáo dục thực sự làm việc có tâm, có trách nhiệm, thì công tác đánh giá dù theo mô hình nào cũng hướng tới sự công bằng. Ngược lại, nếu thiếu tinh thần trách nhiệm hoặc xảy ra lạm dụng quyền lực, thì ngay cả khi có thêm nhiều công cụ hay thang đo, việc bảo đảm tính khách quan cũng khó đạt được.
