Giáo sư Lâm Quang Thiệp dành trọn cuộc đời cho sự nghiệp đổi mới giáo dục đại học

Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lâm Quang Thiệp sinh năm 1939 tại huyện Hòa Vang, tỉnh Quảng Nam (nay là thành phố Đà Nẵng). Ông đảm nhiệm cương vị Vụ trưởng Vụ Đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo giai đoạn 1988-2000, thời điểm bắt đầu quá trình đổi mới mạnh mẽ kinh tế xã hội của nước ta.

Ông đã đề xuất nhiều chủ trương đổi mới giáo dục đại học như đổi mới hệ thống văn bằng bậc đại học cho phù hợp với nền kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế; chuyển đổi quy trình đào tạo ở đại học theo tín chỉ; đổi mới việc thi tuyển sinh đại học bằng cách áp dụng các công nghệ về đo lường và đánh giá hiện đại trong giáo dục.

Thông tin Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lâm Quang Thiệp - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, thành viên Hội đồng cố vấn của Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam qua đời đã để lại niềm tiếc thương vô hạn cho gia đình, bạn bè, đồng nghiệp và các thế hệ học trò của thầy.

Tham gia đặt nền móng cho đổi mới giáo dục đại học Việt Nam

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Lê Viết Khuyến - nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào, hiện là Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam xúc động chia sẻ, trong giai đoạn khởi đầu công cuộc đổi mới giáo dục đại học, Giáo sư Lâm Quang Thiệp là một trong những người thể hiện tư duy cấp tiến và tinh thần đổi mới mạnh mẽ.

Khi đang giữ cương vị Trưởng Bộ môn Địa vật lý tại Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội), thầy được cố Giáo sư Trần Hồng Quân - Bộ trưởng Bộ Đại học, Trung học chuyên nghiệp và Dạy nghề (sau này là Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo) mời về đảm nhiệm chức vụ Vụ trưởng Vụ Giáo dục đại học.

Sự lựa chọn này thể hiện kỳ vọng về đội ngũ lãnh đạo có khả năng tạo đột phá trong tư duy quản lý giáo dục, từng bước khắc phục ảnh hưởng của mô hình giáo dục bao cấp theo kiểu Liên Xô cũ, hướng tới nền giáo dục đại học năng động và hiện đại hơn.

Thời điểm đó, Giáo sư Lâm Quang Thiệp luôn thể hiện tinh thần ham học hỏi và khát vọng đổi mới mạnh mẽ. Trong bối cảnh tài liệu khan hiếm, mạng Internet chưa phổ biến, việc tiếp cận thông tin về mô hình giáo dục tiên tiến gần như không thể. Ở miền Bắc, phần lớn hiểu biết về giáo dục nước ngoài chỉ dừng lại ở hệ thống của Liên Xô và các nước xã hội chủ nghĩa. Mô hình giáo dục phương Tây gắn với nền kinh tế thị trường và nhiều thành phần hầu như không ai nắm rõ, bởi việc đi học tập hay giao lưu với các nước tư bản là điều vô cùng hiếm hoi.

PGS.TS Đỗ Minh Cương: Người thắp lửa cho dạy và nghiên cứu văn hóa doanh nghiệp

Trước yêu cầu đổi mới giáo dục đại học, thầy Thiệp cùng một số cộng sự đã chủ động tìm đến các chuyên gia, giảng viên có kinh nghiệm, đặc biệt là những người từng giảng dạy ở miền Nam trước năm 1975 để học hỏi mô hình giáo dục ngoài công lập, vốn còn rất xa lạ ở thời điểm ấy.

Những cuộc gặp gỡ này không dễ dàng, bởi nhiều người vẫn mang tâm lý e dè, mặc cảm. Tuy nhiên, nhờ sự kiên trì và cầu thị, thầy đã tiếp nhận được nhiều thông tin quý giá, từ đó điều chỉnh sao cho phù hợp với bối cảnh Việt Nam là vừa tiếp thu tinh thần của giáo dục hiện đại, vừa đảm bảo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Ngoài ra, thầy Thiệp luôn tranh thủ cơ hội gặp gỡ thêm chuyên gia nước ngoài, đặc biệt là trí thức Việt kiều để trao đổi và tìm hiểu mô hình giáo dục đại học phù hợp với nền kinh tế thị trường. Những cuộc trò chuyện đó đã mang lại cho thầy nhiều bài học quý, đặt nền móng cho công cuộc đổi mới giáo dục đại học.

Có thể nói, Giáo sư Lâm Quang Thiệp là một trong những người tiên phong, dám đi đầu tìm hướng đi mới cho nền giáo dục nước nhà. Khi ấy, khái niệm “đại học đa lĩnh vực” hay “đào tạo giáo viên ngoài các trường sư phạm truyền thống” bị xem là lệch chuẩn, thậm chí là sai lầm. Nhưng chính những tư duy đổi mới ấy đã mở đường cho sự phát triển của giáo dục đại học Việt Nam sau này.

Tiến sĩ Lê Viết Khuyến chia sẻ thêm, sau khi rời Vụ Giáo dục đại học, Giáo sư Lâm Quang Thiệp chủ động xin về công tác tại Đại học Quốc gia Hà Nội để tham gia xây dựng mô hình trường đại học hoàn toàn mới. Đây cũng là mô hình thí điểm đầu tiên ở Việt Nam về đào tạo giáo viên trong trường đại học đa lĩnh vực.

Trước đó, việc đào tạo giáo viên chỉ diễn ra tại trường sư phạm truyền thống. Vì thế, khi ý tưởng thành lập Trường Đại học Giáo dục trực thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội được đưa ra, không ít người còn hoài nghi, thậm chí cho rằng đây là một mô hình “lạ” và khó khả thi.

Tuy nhiên, với tầm nhìn đổi mới và tinh thần tiên phong, Giáo sư Thiệp đã tích cực tham gia cùng các đồng nghiệp và đặt nền móng xây dựng cho Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội. Điểm khác biệt của mô hình này là hướng tới đào tạo những nhà giáo dục có năng lực toàn diện, không chỉ giỏi chuyên môn giảng dạy mà còn am hiểu về khoa học giáo dục và phương pháp dạy học hiện đại.

Nhờ sự đóng góp của thầy Thiệp và cộng sự, Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã trở thành một trong những cơ sở đào tạo có uy tín, góp phần hình thành đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đáp ứng yêu cầu của thời kỳ mới.

Sau đó, ông chuyển công tác về Trường Đại học Thăng Long và dành trọn tâm huyết cho lĩnh vực đo lường và đánh giá trong giáo dục, một hướng nghiên cứu mới nhưng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng.

Từ những công trình nền tảng của ông, lĩnh vực này từng bước được định hình và phát triển mạnh mẽ, trở thành cơ sở cho nhiều hoạt động đổi mới giáo dục hiện nay như các kỳ thi đánh giá năng lực, kiểm định chất lượng hay xây dựng hệ thống đo lường quốc gia.

Nhiều học trò, đồng nghiệp của ông, nay là các chuyên gia đang đảm nhiệm công tác khảo thí và kiểm định tại nhiều cơ quan, trung tâm lớn. Đây là minh chứng rõ nét cho tầm ảnh hưởng sâu rộng và bền bỉ của Giáo sư Lâm Quang Thiệp đối với sự phát triển của khoa học giáo dục Việt Nam.

Sẵn sàng gác lại đam mê nghiên cứu để toàn tâm cống hiến cho công cuộc đổi mới giáo dục đại học

Theo Tiến sĩ Lê Viết Khuyến, Giáo sư Lâm Quang Thiệp là một trong những người hiếm hoi dám gác lại đam mê nghiên cứu để toàn tâm cống hiến cho công cuộc đổi mới giáo dục đại học. Ở ông hội tụ đủ tâm, đức và bản lĩnh của một người thầy tận tụy, kiên định với con đường đã chọn.

Chia sẻ về kỷ niệm đáng nhớ với Giáo sư Lâm Quang Thiệp, Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam cho biết: "Vào khoảng năm 1988, khi tôi đang phục vụ trong quân đội, Giáo sư Lâm Quang Thiệp đến gặp và ngỏ ý muốn tôi chuyển ngành và tham gia phục vụ công cuộc đổi mới giáo dục. Lúc đầu tôi còn lưỡng lự, vì vốn quen với công việc chuyên môn, nghiên cứu.

Tuy nhiên, thầy Thiệp chân thành chia sẻ rằng ông cũng xuất thân từ nghiên cứu, say mê làm công tác chuyên môn, nhưng trong giai đoạn triển khai chủ trương đổi mới giáo dục đại học, rất cần những người tâm huyết cùng góp sức. Nếu tôi đồng ý, chúng tôi sẽ cùng sắp xếp công việc, một nửa thời gian dành cho công tác quản lý, một nửa vẫn tiếp tục giảng dạy và nghiên cứu khoa học.

Bằng sự chân thành và tâm huyết của thầy Thiệp, tôi đã đồng ý chuyển sang công tác trong ngành giáo dục. Sau đó, Giáo sư Trần Hồng Quân, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo có văn bản gửi Đại tướng Đoàn Khuê, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, đề nghị điều tôi là cán bộ tăng cường về công tác tại Vụ Giáo dục đại học.

Sau khi chuyển về Vụ Giáo dục đại học làm việc được một thời gian, cả tôi và thầy Thiệp đều nhận ra, làm công tác quản lý đồng nghĩa với việc phải từ bỏ đam mê nghiên cứu, điều mà cả hai đều gắn bó và trân trọng. Sau nhiều trăn trở, chúng tôi thống nhất, dù rất yêu công việc chuyên môn, nhưng vì sự nghiệp đổi mới giáo dục đại học, phải gác lại niềm đam mê ấy để toàn tâm toàn ý dành cho công tác quản lý. Đó là một sự hy sinh thực sự, xuất phát từ tinh thần trách nhiệm và lòng tận tụy với ngành.

Thời điểm đó Giáo sư Lâm Quang Thiệp đã là Tiến sĩ khoa học về Vật lý, ông hoàn toàn có thể tiếp tục con đường nghiên cứu chuyên sâu mà ông đam mê. Thế nhưng, ông quyết định chuyển sang công tác quản lý và dành cả tâm huyết cho lĩnh vực khoa học giáo dục. Quyết định ấy thể hiện sự hy sinh lớn lao của một người làm khoa học, dám gác lại niềm đam mê chuyên môn để cống hiến cho mục tiêu cao hơn là đổi mới và phát triển nền giáo dục đại học Việt Nam".

Theo Tiến sĩ Lê Viết Khuyến, những đóng góp của Giáo sư Lâm Quang Thiệp để lại nhiều bài học quý giá cho thế hệ trẻ hôm nay.

Trước hết, đó là cái tâm và cái đức của một người thầy, một nhà giáo thực sự. Ở bất kỳ cương vị nào, thầy Thiệp cũng luôn giữ vững nguyên tắc sống và làm việc vì sự tiến bộ của học trò, vì sự phát triển của nền giáo dục nước nhà. Với thầy, trách nhiệm nghề nghiệp không chỉ là bổn phận, mà còn là lẽ sống và niềm tin trọn đời.

Thứ hai là tinh thần học hỏi không ngừng, luôn tìm tòi những hướng đi mới và dám dấn thân cho các ý tưởng mang lại lợi ích cho đất nước. Dù ở bất kỳ hoàn cảnh nào, Giáo sư Thiệp vẫn giữ trọn niềm say mê nghiên cứu và khát vọng đổi mới, góp phần thúc đẩy sự phát triển của nền giáo dục.

Cuối cùng là bản lĩnh kiên định và sự bền bỉ đến cùng với con đường đã chọn. Khi đã xác định được hướng đi đúng, Giáo sư Thiệp không bao giờ dao động trước khó khăn hay những tác động bên ngoài. Chính sự kiên định ấy khiến thầy trở thành tấm gương truyền cảm hứng cho đồng nghiệp và học trò, những ai từng làm việc với thầy đều cảm nhận được sự gắn bó và đồng lòng trong hành động của thầy.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam bày tỏ nỗi tiếc thương sâu sắc trước sự ra đi của Giáo sư Lâm Quang Thiệp: "Với những đóng góp xuất sắc và dấu ấn sâu đậm mà Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Lâm Quang Thiệp đã dành cho sự nghiệp đổi mới giáo dục đại học Việt Nam, sự ra đi của ông là mất mát lớn đối với ngành giáo dục, với đồng nghiệp, học trò và những ai từng được truyền cảm hứng từ tâm huyết và nhân cách của ông.

Ông ra đi, nhưng những tư tưởng đổi mới, tinh thần tận tụy và khát vọng cống hiến của ông vẫn sẽ tiếp tục soi đường cho các thế hệ làm giáo dục hôm nay và mai sau".