GS Nguyễn Khắc Thuần: Công cuộc phát triển văn hóa Việt Nam có nhiều thuận lợi

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhân dân ta đã kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời sáng tạo ra những giá trị văn hóa mới, chuyển tải tinh thần yêu nước và lý tưởng xã hội chủ nghĩa, phù hợp với thực tiễn đất nước; tiếp thu những tinh hoa văn hóa thế giới, góp phần đưa đất nước vững vàng phát triển trong xu thế chung của nhân loại tiến bộ.

Nhân dịp Xuân Ất Tỵ 2025, Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam có cuộc trò chuyện cùng Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần với những chia sẻ về chủ đề “Văn hóa trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”.

Văn hóa phải trở thành lực lượng mở đường cho thời đại

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần khẳng định vị thế ngày càng quan trọng của văn hóa với cách diễn đạt đơn giản: “Ai cũng có thể khẳng định bản thân nghèo, ít học hoặc thiếu thốn đủ mọi thứ nhưng không ai nói bản thân thiếu văn hóa. Suy rộng ra, không một bộ phận, gia đình nào tự nhận thiếu văn hóa”.

Theo Giáo sư, văn hóa có vị thế ngày càng cao và quan trọng trong đời sống xã hội. Ở thời nào và ở đâu văn hóa cũng đều được đánh giá rất cao. Bởi vậy, ai cũng cần phải trang bị cho bản thân hiểu biết về văn hóa. Có điều, đôi khi người ta hiểu, văn hóa gắn liền với bằng cấp, học vấn và tất nhiên, điều này không sai nhưng chưa chuẩn, bởi văn hóa thể hiện trước hết là thái độ ứng xử với bản thân, thân nhân, tổ tiên, bằng hữu và quê hương đất nước - thái độ ứng xử tốt nhất là biết trân trọng, tỏ rõ tinh thần yêu quý, học tập tất cả mọi người.

Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần khẳng định, đất nước càng phát triển, văn hóa càng phải được đề cao. Song, ngày nay, muốn hiểu đúng về văn hóa đòi hỏi phải học tập để có kiến thức sâu sắc và rộng hơn.

“Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng nói: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc Việt Nam, phát triển văn hóa không chỉ dừng lại ở việc cố gắng phù hợp với thời đại, quan trọng hơn là phải làm cho văn hóa trở thành lực lượng mở đường cho thời đại. Trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, văn hóa thực sự là ngọn đèn pha. Thiếu ngọn đèn pha ấy, quá trình xây dựng đất nước sẽ rất khó có hiệu quả tốt đẹp”.

_Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần chia sẻ_

Bước vào kỷ nguyên mới, công cuộc phát triển văn hóa Việt Nam có những thuận lợi, đồng thời cũng đối mặt với không ít thách thức. Chia sẻ về điều này, Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần cho rằng, những thuận lợi và thách thức trong phát triển văn hóa Việt Nam khi bước vào kỷ nguyên vươn mình là vấn đề đã và đang nhận được nhiều sự quan tâm. Bước vào kỷ nguyên mới nghĩa là Việt Nam đang bừng bừng khí thế tiến lên, phát triển toàn diện. Điều kiện và khả năng để Việt Nam tiếp cận với nước ngoài được mở rộng, nâng cao.

Dự báo chấn hưng văn hóa sẽ hình thành, phát triển mạnh mẽ

“Truyền bá văn hóa Việt Nam phải làm sao để bảo đảm khả năng văn hóa tồn tại xuyên lịch sử, xuyên mọi thế hệ, giai tầng xã hội. Việc đầu tư cho phát triển văn hóa Việt Nam đang nhận được sự quan tâm lớn, báo hiệu rằng một tương lai chấn hưng văn hóa hình thành và phát triển mạnh mẽ, văn hóa Việt Nam sẽ có vị thế quan trọng trên tổng thể chung của văn hóa thế giới”, Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần nhận định.

Tuy nhiên, khó khăn dễ thấy hiện nay là cần nghiên cứu kỹ để kế thừa những giá trị văn hóa và phát triển, quảng bá nét đẹp văn hóa Việt Nam đến bạn bè quốc tế. Do đó, theo Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần, việc biết và lan tỏa nét đẹp văn hóa Việt Nam đến cộng đồng quốc tế nên bắt đầu từ những vấn đề đơn giản nhất, từ cách ăn uống, trang phục và giao tiếp để thể hiện rõ người Việt Nam - một dân tộc có truyền thống văn hóa lâu đời.

“Có nhiều người quan tâm đến văn hóa theo cách nhìn riêng, điều đó khiến nhận thức của mỗi người trở nên phong phú hơn nhưng đừng lấy cách nhìn của bản thân, cá nhân làm chuẩn để đánh giá văn hóa xã hội.”, Giáo sư Thuần chia sẻ.

Bên cạnh đó, một vấn đề được Giáo sư Thuần đưa ra là muốn hiểu cuộc đời, trước hết phải hiểu con người và muốn hiểu con người, trước hết phải chú ý đến hai lĩnh vực, đó là thái độ trước đồng tiền và thái độ trước chức quyền. Thái độ trước đồng tiền chính là thái độ trước cuộc sống. Do đó, cách giáo dục văn hóa của tổ tiên ta thông qua tục lì xì tuy đơn giản nhưng có ý nghĩa thiết thực.

Bàn về tục lì xì mỗi dịp Tết đến Xuân về, Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần tâm sự rằng nếu ai lợi dụng lì xì con nít để hối lộ người lớn, họ sẽ bị xã hội lên án. Vốn dĩ, tục lì xì có ý nghĩa rất tốt đẹp. Tết đến, con cháu chúc thọ cha mẹ, ông bà, sau đó cha mẹ, ông bà tặng cho con cháu phong bao lì xì, trong đó có chút tiền nhỏ và sau đó lặng lẽ quan sát xem con cháu sẽ làm gì. Nhận phong bao lì xì, có cháu nhỏ vội bóc ra, lấy tiền đi mua vài thứ cháu thích dù không phải thiếu thốn gì, có cháu mở phong bao lì xì, đếm từng đồng để xem mình nhận được bao nhiêu, có cháu cầm phong bao lì xì cười toe toét chạy tới nhờ mẹ cất, chẳng quan tâm bên trong phong bì có bao nhiêu tiền.

Liên quan đến việc tháng 11/2024 Quốc hội thông qua “Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2030”, theo Giáo sư Tiến sĩ Thuần, chương trình này sẽ góp phần giải quyết những khó khăn để nước ta xây dựng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, hiện đại và hội nhập trong kỷ nguyên vươn mình. Đặc biệt, trước những tác động mạnh mẽ từ hội nhập văn hóa quốc tế, thế hệ trẻ cần có trách nhiệm trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa Việt.

“Trong thời đại mới, khi cánh cửa giao lưu rộng mở, người Việt Nam đi du lịch, đi học, làm việc ở nước ngoài rất nhiều và được tiếp xúc với đa dạng nền văn hóa khác nhau, do vậy, hãy quan sát những nét đẹp văn hóa của các quốc gia và dân tộc, nếu thấy phù hợp với Việt Nam thì cố gắng truyền tải về, nhằm làm phong phú đời sống văn hóa Việt Nam”, Giáo sư Nguyễn Khắc Thuần bày tỏ.

Những trăn trở thường trực

Muốn văn hóa là lực lượng soi đường cho quốc dân, trước hết, những người làm văn hóa phải có thiện tâm và ý chí mạnh mẽ với mục đích cao thượng là phục vụ quốc gia, dân tộc. Những người làm văn hóa dù ở độ tuổi, trình độ, thành phần dân tộc, địa vị xã hội khác nhau nhưng phải liên kết thành một mặt trận thống nhất trong hành động, chủ trương để đóng góp cho văn hóa đất nước ngày càng lớn mạnh. Những giá trị văn hóa do các nhà nghiên cứu văn hóa tổng kết và đề xuất cần sớm được các chính trị gia nghiên cứu, tìm cách ứng dụng trong quá trình đưa đất nước đi lên theo con đường phù hợp nhất, hiệu quả nhất.

Là một nhà nghiên cứu sâu rộng về văn hóa, Giáo sư Tiến sĩ Nguyễn Khắc Thuần cũng có một vài trăn trở khi đất nước đang bước vào kỷ nguyên vươn mình.

Thứ nhất, cần tổng kết những giá trị văn hóa lớn nhất, có ảnh hưởng lâu dài nhất của các thế hệ tiền bối đã để lại.

Thứ hai, tìm cách chọn lựa những giá trị văn hóa tinh túy nhất của tổ tiên và phù hợp với thời đại hiện nay để kế thừa, phát triển và quảng bá mạnh mẽ, rộng rãi, từ đó mở đường cho văn hóa Việt Nam tiến triển và hậu thế có cơ hội được tiếp nhận.

Thứ ba, vừa ra sức nghiên cứu văn hóa dân tộc, vừa nghiên cứu văn hóa của các nước trên thế giới, tìm ra các giá trị tương đồng, phù hợp để tiếp nhận làm phong phú, phát triển văn hóa Việt Nam.

Thứ tư, củng cố và xây dựng thêm các cơ quan văn hóa như thư viện văn hóa, bảo tàng và nhà văn hóa;… Tổ chức hoạt động phải quảng bá thật nhanh, hiệu quả những giá trị văn hóa đã tổng kết, coi đó là những giá trị rất có ý nghĩa đối với cuộc sống của các tầng lớp xã hội hiện nay.