Nhằm tôn vinh vai trò của ngành hàng không trong việc kết nối kinh tế, văn hóa và xã hội toàn cầu, năm 1996, Đại hội đồng Liên Hợp Quốc đã chọn ngày 7/12 là Ngày Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAD). [1]
Những năm gần đây, ngành hàng không thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đang phát triển mạnh mẽ kéo theo nhu cầu nhân lực tăng cao. Trước thực tế ấy, cơ sở đào tạo hàng không đang đẩy mạnh tuyển sinh, đổi mới chương trình đào tạo và tăng cường hợp tác với doanh nghiệp để đáp ứng chuẩn nghề nghiệp và tiêu chuẩn quốc tế.
Lĩnh vực hàng không tăng trưởng nhanh, nhu cầu nhân lực tăng mạnh
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hoài An - Chủ tịch Hội đồng Học viện Hàng không Việt Nam cho biết, trong 3 năm gần đây, ngành hàng không dân dụng thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đã phục hồi mạnh mẽ sau đại dịch COVID-19, ghi nhận sự gia tăng đáng kể về số lượng hãng bay, đội tàu bay và hệ thống sân bay.
Ở nước ta, số lượng hãng vận tải hàng không tăng nhanh. Trước đại dịch (năm 2019), thị trường chỉ có 5 hãng hàng không thương mại chính gồm: Vietnam Airlines, Pacific Airlines (trước là Jetstar Pacific), Vietjet Air, VASCO và Bamboo Airways (gia nhập thị trường từ năm 2019).
Sau COVID-19, giai đoạn 2021-2025 ghi nhận sự xuất hiện của 4 hãng mới: Vietravel Airlines, BlueSky Airways, Sun Air và Sun Phu Quoc Airways, chưa kể các hãng chuyên thực hiện những dịch vụ hàng không đặc thù.
Trong giai đoạn 2024-2025, nhu cầu đi lại bằng đường hàng không trên toàn cầu tăng trưởng mạnh mẽ, thậm chí lập kỷ lục tại một số khu vực, theo Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA).
Đà tăng này buộc các hãng hàng không phải nhanh chóng khôi phục và mở rộng đội tàu bay. Cũng theo IATA, tổng doanh thu ngành hàng không toàn cầu dự báo đạt gần 979 tỷ USD trong năm 2025, tăng khoảng 7% so với năm 2024, tạo nguồn lực tài chính để các hãng tiếp tục đầu tư đội bay.
Tại Việt Nam, tổng số tàu bay của sáu hãng hàng không thương mại chính (Vietnam Airlines, Pacific Airlines, VietJet Air, Bamboo Airways, Vietravel Airlines và VASCO) ước đạt khoảng 225 chiếc vào đầu năm 2023. Theo Cục Hàng không Việt Nam (CAAV), quy mô đội bay quốc gia dự kiến tăng lên 521 chiếc vào năm 2030, với tốc độ tăng trưởng kép hàng năm (CAGR) khoảng 9,6% - cao hơn đáng kể so với mức trung bình 3,4% của khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
“Sự tăng trưởng nhanh của ngành hàng không trong thời gian gần đây kéo theo nhu cầu nhân lực tăng mạnh ở hầu hết các vị trí. Nhiều hãng hàng không nước ngoài cũng đẩy mạnh tuyển dụng lao động tại Việt Nam để đáp ứng nhu cầu khai thác trong nước và mở rộng hoạt động ở thị trường quốc tế.
Trước xu thế đó, trong 5 năm qua, Học viện Hàng không Việt Nam đã liên tục điều chỉnh và tăng chỉ tiêu tuyển sinh đối với các ngành hàng không cùng ngành kinh tế - kỹ thuật liên quan. Quy mô tuyển sinh của nhà trường đã được xác định trong chiến lược phát triển học viện từ năm 2020 và được bổ sung năm 2022, 2025, trong đó hàng năm tăng quy mô tuyển sinh 20-30% cho đến năm 2030”, thầy An thông tin.
Trong khi đó, ông Trần Ngọc Anh - Trưởng phòng, Phòng Phát triển nhân lực, Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Kỹ thuật Máy bay (VAECO) nhận định, giai đoạn 2025-2030, nhu cầu nhân lực lĩnh vực hàng không sẽ tăng mạnh.
Đầu tiên là sự phục hồi và mở rộng đội bay. Các hãng trong nước đang phục hồi mạnh mẽ sau COVID-19, nhiều kế hoạch tăng tàu bay, mở đường bay quốc tế, đầu tư thêm máy bay thân rộng. Điều này đòi hỏi hàng nghìn nhân sự bổ sung ở nhiều mảng: kỹ thuật, khai thác, dịch vụ mặt đất, logistics hàng không…
Tiếp đó là các dự án hạ tầng lớn đồng loạt vận hành. Đặc biệt là Cảng Hàng không Quốc tế Long Thành, Cảng Hàng không Quốc tế Gia Bình và một số cảng hàng không trong nước đang nâng cấp, kéo theo nhu cầu rất lớn về kỹ thuật, an ninh, điều hành bay, khai thác, IT, kỹ thuật cơ sở hạ tầng hàng không….
Cuối cùng là quá trình chuyển đổi số và tiêu chuẩn quốc tế mới. Ngành hàng không đang bước vào giai đoạn tự động hóa và chuẩn hóa sâu hơn theo các tiêu chuẩn của ICAO, Cơ quan An toàn Hàng không Liên minh Châu Âu (EASA) và Cục Hàng không Liên bang (FAA). Từ đó dẫn đến nhu cầu các vị trí mới như chuyên viên phân tích dữ liệu (data analyst), kỹ sư công nghệ hàng không số, kỹ sư phân tích dữ liệu bảo dưỡng, kỹ sư hệ thống IoT trên máy bay….
“Theo dự báo, từ nay đến năm 2030, ngành hàng không Việt Nam sẽ “khát” nhân lực cả về số lượng lẫn chất lượng, đặc biệt ở các nhóm ngành đòi hỏi thời gian đào tạo dài và kinh nghiệm thực tế lớn như kỹ thuật và công nghệ cao”, ông Ngọc Anh nhấn mạnh.
Theo ông Ngọc Anh, thực tế hiện nay, có 5 nhóm vị trí trong ngành hàng không rất khó tuyển dụng và luôn trong tình trạng thiếu hụt nhân lực.
Thứ nhất, nhóm kỹ thuật máy bay, bao gồm kỹ sư máy bay, kỹ thuật sửa chữa cấu trúc, nội thất, NDT/BSI… Đây là nhóm thiếu hụt nhiều nhất do yêu cầu cần có chứng chỉ quốc tế (EASA/FAA/CAAV) và kinh nghiệm thực tế. Nguồn cung nhân lực đào tạo hiện nay chưa đáp ứng được nhu cầu của doanh nghiệp.
Thứ hai, nhóm khai thác bay, gồm phi công, tiếp viên, kỹ sư điều hành bay…
Thứ ba, nhóm an toàn - an ninh hàng không, gồm nhân viên kiểm soát an ninh và chuyên viên an toàn khai thác.
Thứ tư, nhóm công nghệ - chuyển đổi số hàng không, gồm chuyên gia dữ liệu bay, chuyên viên phân tích dữ liệu bảo dưỡng, kỹ sư IT chuyên ngành hàng không…
Thứ năm, nhóm dịch vụ mặt đất – logistics hàng không, gồm kỹ thuật mặt đất, nhân sự dịch vụ hành lý, nhân lực vận hành kho hàng không, logistics…
Điểm chung của các nhóm vị trí trên là yêu cầu đào tạo đặc thù, nhưng nguồn nhân lực trong nước hiện còn mỏng, chưa theo kịp tốc độ phát triển của ngành.
Đẩy mạnh hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp để nâng cao chất lượng
Theo Chủ tịch Hội đồng trường Học viện Hàng không Việt Nam, về chương trình đào tạo của nhà trường, hàng năm đều được rà soát, cập nhật và nâng cấp để bắt kịp sự phát triển của ngành. Riêng đối với các ngành hàng không, việc điều chỉnh không chỉ tập trung vào kiến thức và kỹ năng chuyên môn mà còn phải đáp ứng những yêu cầu, quy định của Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) và Cục Hàng không Việt Nam (CAAV).
Sự xuất hiện của các dòng máy bay mới, trang thiết bị kiểm soát không lưu hiện đại đòi hỏi chương trình đào tạo thuộc ngành Kỹ thuật hàng không, Quản lý hoạt động bay phải được cập nhật kịp thời. Bên cạnh đó, việc xây mới và nâng cấp hàng loạt sân bay với hệ thống trang thiết bị tiên tiến cũng đặt ra yêu cầu phải thay đổi đối với các ngành Quản trị hàng không, Kinh tế hàng không, Thương mại dịch vụ hàng không và Quản lý khai thác cảng hàng không.
Thầy An cho biết: “Học viện Hàng không Việt Nam duy trì quan hệ hợp tác sâu rộng với các cơ quan, doanh nghiệp trong ngành, đặc biệt là trong lĩnh vực đào tạo, nghiên cứu khoa học và chuyển giao công nghệ.
Trong quá trình học tập, sinh viên thường xuyên được tham gia thực hành và trải nghiệm tại các đơn vị như: Cục Hàng không Việt Nam (CAAV), Tổng công ty Cảng hàng không Việt Nam (ACV), Tổng công ty Quản lý bay Việt Nam (VATM), Công ty Cổ phần Dịch vụ Hàng không Sân bay Tân Sơn Nhất (SASCO), Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Kỹ thuật máy bay (VAECO), Vietnam Airlines, Vietjet Air, Bamboo Airways,… Qua đó, sinh viên sớm tiếp cận môi trường làm việc thực tế và có khả năng thích ứng nhanh với công việc sau khi tốt nghiệp.
Ngoài ra, chuyên gia từ những cơ quan, doanh nghiệp này cũng thường xuyên được mời tham gia giảng dạy tại học viện, giúp trang bị cho sinh viên kiến thức và kỹ năng nghề nghiệp thực tiễn ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường”.
Thầy An chia sẻ thêm, từ năm học 2025-2026, học viện bắt đầu triển khai các chương trình đào tạo thuộc lĩnh vực Kinh tế không gian tầm thấp (Low Altitude Economy – LAE) và Trí tuệ nhân tạo (AI), gồm các ngành như Thiết bị bay không người lái (UAV), Trí tuệ nhân tạo và Robotics, Quản trị kinh tế không gian,… Đây là định hướng nhằm đón đầu xu thế phát triển của ngành hàng không hiện đại và mở rộng cơ hội nghề nghiệp cho sinh viên.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Hoài An bày tỏ, bên cạnh những thuận lợi, là đơn vị sự nghiệp công lập tự chủ tài chính 100%, học viện đang đối mặt với khó khăn lớn về cơ sở vật chất - thách thức chung của nhiều cơ sở đào tạo hàng không hiện nay. Việc nâng cao chất lượng đào tạo đòi hỏi phải có nguồn lực đầu tư đáng kể cho hạ tầng, trang thiết bị và đội ngũ giảng viên, nghiên cứu viên.
Theo Thông tư 01/2024/TT-BGDĐT về chuẩn cơ sở giáo dục đại học yêu cầu tỷ lệ diện tích đất/sinh viên đạt 25m2, diện tích sàn xây dựng là 2,8m2. Đồng thời còn có các yêu cầu về phòng học, thư viện, phòng làm việc, phòng thí nghiệm và các không gian chức năng khác.
Riêng đối với khối ngành hàng không, chi phí đào tạo bình quân cho mỗi sinh viên vào khoảng 40-50 triệu đồng/năm, cao hơn mức thu học phí hiện nay của trường.
Trong bối cảnh nguồn thu từ học phí cùng các hoạt động nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ… không đủ để đầu tư và tái đầu tư, cơ sở giáo dục đại học rất cần sự hỗ trợ từ Nhà nước về cơ sở vật chất để có điều kiện phát triển và hội nhập quốc tế. Nếu thiếu nguồn lực này, các trường công lập chỉ có thể duy trì hoạt động ở mức tối thiểu, khó có khả năng bứt phá và theo kịp cơ sở giáo dục hàng đầu trên thế giới.
Trong khi đó, đánh giá về khả năng thích ứng của lao động trẻ, đặc biệt là sinh viên mới ra trường khi tiếp cận các quy trình, tiêu chuẩn và công nghệ mới trong lĩnh vực hàng không dân dụng, Trưởng phòng, Phòng Phát triển nhân lực, Công ty Trách nhiệm hữu hạn một thành viên Kỹ thuật Máy bay (VAECO) cho rằng lực lượng này có 3 ưu điểm rõ nét.
Trước hết, nguồn nhân lực trẻ có khả năng tiếp thu công nghệ nhanh, quen thuộc với môi trường số, dễ dàng thích nghi với các hệ thống quản lý bảo dưỡng như AMOS, Bravo và các hệ thống tài liệu kỹ thuật của máy bay.
Bên cạnh đó, các bạn có tinh thần học hỏi tốt. Nhiều bạn chủ động xin tham gia các ca, kíp khó; sẵn sàng làm ca đêm hoặc theo máy bay để tích lũy kinh nghiệm thực tiễn.
Đồng thời, trình độ ngoại ngữ của sinh viên sau tốt nghiệp đã cải thiện rõ rệt. Đây là lợi thế quan trọng khi hầu hết tài liệu kỹ thuật hàng không đều được biên soạn bằng tiếng Anh.
Về hạn chế, nhóm nhân lực này thiếu trải nghiệm thực tế. Trong môi trường hàng không, nơi quy trình kỹ thuật yêu cầu độ chính xác cao và không cho phép sai sót dù là nhỏ nhất, lao động trẻ thường cần 1-2 năm đầu để va chạm và thích nghi.
Tiếp đó, kỷ luật nghề nghiệp cũng cần củng cố. Hàng không là lĩnh vực đòi hỏi tính kỷ luật tuyệt đối, trong khi một bộ phận lao động trẻ còn thiếu sự cẩn trọng và kỷ luật trong công việc.
“Theo đánh giá tổng thể, lực lượng lao động trẻ đang dần trở thành nguồn nhân lực trụ cột mới của ngành hàng không. Với chương trình đào tạo bài bản và sự hướng dẫn, kèm cặp nghiêm túc, nhóm lao động này có khả năng phát triển nhanh và đáp ứng yêu cầu công việc”, ông Ngọc Anh nói.
Ông Trần Ngọc Anh cho hay, xu hướng hợp tác chiến lược giữa doanh nghiệp và các trường đại học đang phát triển mạnh mẽ hơn. Những mô hình phối hợp đào tạo - thực hành, liên kết xây dựng chương trình theo chuẩn doanh nghiệp kỳ vọng sẽ giúp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong thời gian tới.
Tuy nhiên, trong quá trình hợp tác với các cơ sở đào tạo hàng không, ông Ngọc Anh cho rằng hoạt động thực tập của sinh viên chủ yếu diễn ra trong thời gian ngắn, chưa tạo điều kiện để các em trải nghiệm đầy đủ môi trường nghề nghiệp thực tế.
Mặt khác, chương trình đào tạo còn nặng lý thuyết, thiếu mô phỏng thực tế. Nhiều sinh viên tốt nghiệp nhưng chưa được tiếp cận môi trường ứng dụng thực tiễn của ngành hàng không.
Ông Ngọc Anh chia sẻ thêm: “Từ góc độ doanh nghiệp kỹ thuật hàng không, chúng tôi kỳ vọng cơ sở đào tạo có thể cải thiện 5 nhóm nội dung chính để tăng tính kết nối giữa đào tạo và thực tiễn.
Trước tiên là tăng thời gian thực hành để sinh viên được tham gia trực tiếp trong môi trường mô phỏng đạt chuẩn, tại các phòng thí nghiệm, xưởng thực hành với hệ thống dụng cụ, thiết bị tương đương thực tế bảo dưỡng máy bay.
Tiếp đó là cập nhật chương trình theo chuẩn EASA/ICAO, đặc biệt là các module B1/B2, giúp sinh viên bắt nhịp ngay với môi trường làm việc thực tế tại các doanh nghiệp sau khi tốt nghiệp.
Song song với đó, mở rộng hợp tác OJT - thực tập dài hạn. Doanh nghiệp sẵn sàng tiếp nhận sinh viên thực tập 6-12 tháng nhằm giúp các em làm quen với quy trình, văn hóa và áp lực thực tế của nghề.
Ngoài ra, cần tăng cường kỹ năng nền tảng cho sinh viên. Ngoại ngữ, tư duy an toàn, kỷ luật và khả năng làm việc trong môi trường áp lực cao là những kỹ năng then chốt cần được chú trọng.
Đặc biệt, cơ sở đào tạo cần ưu tiên đào tạo nhóm ngành mới phục vụ chuyển đổi số. Nhân lực chuyên về phân tích dữ liệu, bảo dưỡng dự đoán, tích hợp hệ thống, an ninh mạng hàng không… sẽ đóng vai trò quan trọng trong quá trình tự động hóa và số hóa ngành hàng không.
Nếu thực hiện tốt nội dung trên, sinh viên tốt nghiệp có thể hòa nhập nhanh vào môi trường làm việc, đồng thời giảm đáng kể chi phí đào tạo lại cho doanh nghiệp”.
Cuối cùng, ông Ngọc Anh bày tỏ, có thể khẳng định rằng ngành hàng không Việt Nam đang đứng trước giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất. Nguồn nhân lực sẽ là yếu tố quyết định để Việt Nam vươn tầm khu vực và thế giới. Với vai trò đơn vị phát triển nhân lực kỹ thuật hàng không, VAECO luôn sẵn sàng đồng hành cùng các trường đại học, học viện và giới trẻ để xây dựng thế hệ nhân lực hàng không chất lượng cao cho đất nước.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://caa.gov.vn/tin-tuc-quoc-te/lich-su-hinh-thanh-to-chuc-hang-khong-dan-dung-quoc-te-icao-va-ngay-quoc-te-hang-khong-dan-dung-07-12-1102.htm
