Sau khi sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã xác định một số môn học chịu tác động trực tiếp và phải chỉnh sửa chương trình, sách giáo khoa, trong đó có môn Lịch sử và Địa lý lớp 4, lớp 5.
Thay đổi chủ yếu ở phần Lịch sử và Địa lý địa phương
Chia sẻ với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Đoàn Thị Ánh Sương - giáo viên Trường Tiểu học Lê Lợi (thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An) cho hay, sau khi sáp nhập tỉnh, nhiều nội dung trong sách giáo khoa môn Lịch sử và Địa lý lớp 4, 5 sẽ không còn phù hợp, đòi hỏi phải điều chỉnh kịp thời để đảm bảo tính chính xác và thực tiễn.
Cụ thể, tên đơn vị hành chính như tỉnh, xã cần được cập nhật theo địa giới mới. Các số liệu thống kê về dân số, diện tích, số lượng đơn vị hành chính, mật độ dân cư cũng cần điều chỉnh cho đúng thực tế. Ngoài ra, danh mục di tích lịch sử – văn hóa, danh nhân tiêu biểu được giới thiệu trong sách giáo khoa cần rà soát, bổ sung phù hợp thực tế mới.
Theo ước tính của cô Sương, khoảng 15–20% nội dung phần chủ đề giáo dục địa phương sẽ cần điều chỉnh, chiếm khoảng 6–8% tổng nội dung toàn sách bộ sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý. Điều này đòi hỏi giáo viên phải chủ động cập nhật dữ liệu từ các nguồn chính thống để kịp thời điều chỉnh bài giảng, tránh việc cung cấp thông tin không chính xác cho học sinh.
Cùng với đó, việc cập nhật thiết bị và học cụ là yêu cầu cấp thiết nhằm bảo đảm chất lượng dạy học sau khi sáp nhập tỉnh. Nhà trường cần trang bị bản đồ hành chính mới, phản ánh đúng địa giới sau sáp nhập, đặc biệt là bản đồ Việt Nam, bản đồ vùng Bắc Trung Bộ và bản đồ hành chính cấp tỉnh.
Đồng thời, lược đồ và tranh minh họa cần được thiết kế lại hoặc bổ sung để thể hiện chính xác các đặc điểm tự nhiên, kinh tế – xã hội, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh theo đơn vị hành chính mới. Trường học cũng cần tận dụng công nghệ thông tin, khai thác phần mềm bản đồ số hoặc học liệu số do Bộ Giáo dục và Đào tạo cung cấp, nhằm tăng tính trực quan, sinh động và giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức.
Cùng bàn về vấn đề này, cô Đặng Thị Kim Nam - giáo viên Trường Tiểu học Lê Thành Duy (thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu) cho biết, thay đổi địa giới hành chính kéo theo việc cập nhật lại thông tin về diện tích, tên gọi đơn vị hành chính, cũng như địa chỉ các di tích, địa điểm lịch sử - văn hóa. Do đó, nhiều nội dung trong sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 4, lớp 5 cần được điều chỉnh để phù hợp với thực tế.
Đặc biệt, đối với phần lịch sử và địa lý địa phương, sự thay đổi được thể hiện rõ nét. Ví dụ, di tích lịch sử nhà Tròn trước đây thuộc phường Phước Hiệp, thành phố Bà Rịa, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu thì sau khi thay đổi địa giới hành chính, địa điểm này thuộc địa bàn phường Bà Rịa, thành phố Hồ Chí Minh.
Không chỉ địa danh, thông tin về kinh tế - xã hội của các tỉnh, thành cũng cần rà soát. Trước đây, ngành du lịch, dầu khí, các nhà máy lọc dầu hay công trình trọng điểm như sân bay quốc tế Long Thành, đường cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu là đặc điểm nổi bật của từng tỉnh. Khi sáp nhập, vùng kinh tế trọng điểm cũng thay đổi, do đó giáo viên cũng cần điều chỉnh nội dung tương ứng với sự thay đổi của từng địa phương.
Tuy học sinh tiểu học chưa học sâu về dân cư, kinh tế Việt Nam, song những thay đổi về tên gọi và địa danh địa phương vốn đã quen thuộc vẫn có thể khiến các em khó ghi nhớ. Đây là một thách thức với giáo viên. Do đó, việc sử dụng học cụ trực quan như bản đồ, lược đồ, hình ảnh minh họa và bài giảng điện tử là rất cần thiết để hỗ trợ học sinh ghi nhớ kiến thức chính xác, phù hợp với thực tế mới.
Trong khi đó, thầy Hà Văn Quang – giáo viên Trường Tiểu học Mỹ An (thị xã Chũ, tỉnh Bắc Giang) cho biết, tại địa phương, việc sáp nhập hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh thành một đơn vị hành chính cấp tỉnh sẽ kéo theo những điều chỉnh cần thiết trong nội dung sách giáo khoa, đặc biệt ở phần Lịch sử và Địa lý địa phương lớp 4, lớp 5 theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Cụ thể, ở lớp 4, các bài học về đặc điểm địa lý tự nhiên, hành chính, truyền thống lịch sử – văn hóa của từng tỉnh (trước khi sáp nhập) sẽ cần được tích hợp thành một nội dung mới, phản ánh đầy đủ đặc điểm của tỉnh Bắc Ninh sau sáp nhập. Các dữ liệu về dân số, đơn vị hành chính, tên địa danh, di tích lịch sử, nhân vật lịch sử tiêu biểu… cũng phải được cập nhật cho phù hợp thực tế.
Tuy phần nội dung cần điều chỉnh chỉ chiếm khoảng 5–10% trong chương trình (tập trung ở phần giáo dục địa phương), nhưng những thay đổi này có ý nghĩa rất quan trọng. Điều này góp phần đảm bảo tính chính xác của kiến thức và tăng sự gắn kết giữa học sinh với quê hương mới và giúp các em hình thành tình yêu quê hương một cách đúng đắn.
Bên cạnh đó, việc cập nhật bản đồ hành chính mới, lược đồ địa lý tỉnh Bắc Ninh sau sáp nhập là điều kiện tiên quyết để bảo đảm nội dung dạy học phù hợp với thực tế. Nhà trường cần phối hợp với phòng văn hóa các phường, xã (sau sáp nhập) để bổ sung hoặc thay thế các học cụ như bản đồ treo tường, bản đồ giấy, tranh ảnh minh họa di tích lịch sử - văn hóa mới, bản đồ địa hình, lược đồ công nghiệp, giao thông...
Đặc biệt, trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ, nhà trường tận dụng học liệu số như bản đồ số, hình ảnh động, video 3D về di tích lịch sử để giáo viên trình chiếu trên màn hình tương tác. Việc này không chỉ giúp cập nhật kiến thức mới mà còn tăng tính trực quan, sinh động và tạo hứng thú cho học sinh, nhất là với học sinh tiểu học.
Giáo viên mong muốn sớm được tập huấn kiến thức
Thầy Hà Văn Quang nhận định: “Năm học 2025–2026 có thể coi là giai đoạn “chuyển tiếp mềm”, đòi hỏi giáo viên phải chủ động, linh hoạt trong quá trình giảng dạy. Dù sách giáo khoa chưa kịp điều chỉnh, giáo viên cần tự cập nhật kiến thức thực tiễn để lồng ghép, bổ sung vào bài giảng sao cho sát với thực tế mới. Trong quá trình soạn bài, giáo viên nên ghi chú rõ những nội dung không còn phù hợp, chẳng hạn tên gọi tỉnh, số lượng đơn vị hành chính; đồng thời chuẩn bị tư liệu bổ sung như bản đồ hành chính mới, số liệu về dân số, diện tích đã được cập nhật.
Bên cạnh đó, giáo viên cần thiết kế các hoạt động trải nghiệm đa dạng để học sinh tìm hiểu thông qua trò chơi, sơ đồ tư duy, vẽ bản đồ sáng tạo… Với học sinh tiểu học, phương pháp học thông qua hoạt động là cách hiệu quả nhất. Các em có thể tham gia đóng vai hướng dẫn viên du lịch, thiết kế poster, video giới thiệu về tỉnh mới để ghi nhớ kiến thức một cách tự nhiên, thay vì học thuộc lòng một cách máy móc”.
Để công tác dạy học trong bối cảnh mới diễn ra hiệu quả tại địa phương, thầy Quang kiến nghị, thứ nhất, cần sớm ban hành tài liệu giáo dục địa phương sau sáp nhập, trong đó xác định rõ các nội dung tích hợp từ hai tỉnh cũ, bảo đảm tính kế thừa, thống nhất và phát triển.
Thứ hai, tổ chức tập huấn chuyên đề cho giáo viên dạy môn Lịch sử và Địa lý tiểu học, giúp giáo viên nắm vững cách xử lý nội dung liên quan đến sáp nhập địa giới hành chính trong bài giảng, cũng như phương pháp cập nhật kiến thức mới khi chưa có sách giáo khoa mới.
Thứ ba, phát triển kho học liệu số dùng chung cho toàn tỉnh, tích hợp vào hệ thống quản lý học tập (LMS) hoặc phần mềm dạy học hiện có của nhà trường. Kho học liệu này cần bao gồm bản đồ số, video minh họa, tài liệu thực hành, câu hỏi tương tác… nhằm tăng tính trực quan, sinh động cho bài giảng.
Thứ tư, khuyến khích giáo viên chia sẻ bài giảng, sáng kiến kinh nghiệm, hình thành cộng đồng chuyên môn giữa giáo viên hai tỉnh cũ Bắc Giang và Bắc Ninh, nhằm thống nhất nội dung và phương pháp giảng dạy trong toàn tỉnh mới.
Trong khi đó, cô Đặng Thị Kim Nam chia sẻ: “Kiến thức Lịch sử và Địa lý lớp 5 trong năm học 2025–2026, sẽ có nhiều thay đổi. Để chuẩn bị kiến thức tốt nhất cho học sinh trong năm học mới, trong thời gian nghỉ hè này, tôi đã chủ động rà soát lại nội dung giảng dạy trong sách giáo khoa và điều chỉnh lại kế hoạch bài dạy. Với những phần kiến thức khó hiểu hoặc đã thay đổi, tôi sẽ gạch chân, ghi chú trực tiếp trong sách để dễ theo dõi khi giảng dạy, tôi nhấn mạnh, khắc sâu để giúp học sinh ghi nhớ hiệu quả.
Về học cụ, như bản đồ hay tranh minh họa, giáo viên chủ yếu sử dụng tài liệu do bộ cung cấp về thư viện nhà trường. Tuy nhiên, với những nội dung mới chưa kịp cập nhật, giáo viên sẽ chủ động tìm kiếm trên các nguồn chính thống, sử dụng công cụ AI để thiết kế bài giảng điện tử bằng PowerPoint phục vụ giảng dạy”.
Theo cô Kim Nam, khi có thay đổi trong chương trình hoặc sách giáo khoa thì Sở sẽ tổ chức các buổi tập huấn chuyên đề cho giáo viên. Sau khi tập huấn, tổ khối giáo viên của trường sẽ họp, đánh giá lại nội dung từng bài và xây dựng kế hoạch dạy học phù hợp. Sau khi tổ khối lên kế hoạch chung thì mỗi giáo viên sẽ thiết kế kế hoạch bài dạy riêng phù hợp với năng lực học sinh của lớp mình. Tại nhà trường, mỗi năm giáo viên đều điều chỉnh, cập nhật lại kế hoạch bài dạy sao cho sát với thực tế dạy học và trình độ của học sinh trong năm học.
Với sự thay đổi trong kiến thức của sách giáo khoa Lịch sử và Địa lý lớp 5 trong năm học tới, giáo viên mong muốn sớm có buổi tập huấn kiến thức cho thầy cô giáo để kiến thức đến với học sinh được đồng bộ, chính xác nhất.
Đồng tình với các quan điểm trên, theo cô Đoàn Thị Ánh Sương, trong năm học 2025 – 2026, giáo viên và nhà trường cần chủ động và linh hoạt trong giảng dạy để học sinh tiểu học tiếp cận với sự thay đổi một cách dễ hiểu, chính xác. Giáo viên cần chủ động thiết kế slide, tranh ảnh minh họa mới, đồng thời lược bỏ hoặc điều chỉnh những nội dung trong sách giáo khoa không còn phù hợp sau khi sáp nhập đơn vị hành chính.
Cô Sương bày tỏ: “Tôi mong muốn cơ quan có thẩm quyền sớm ban hành tài liệu hướng dẫn chính thức, cụ thể hóa các nội dung cần điều chỉnh trong chương trình và sách giáo khoa để giáo viên có căn cứ giảng dạy thống nhất, tránh tình trạng mỗi nơi áp dụng một cách khác nhau.
Bên cạnh đó, các cấp quản lý giáo dục nên tổ chức tập huấn, chuyên đề bồi dưỡng trực tiếp hoặc trực tuyến cho giáo viên dạy môn Lịch sử – Địa lý, tập trung vào việc cập nhật địa giới hành chính mới và kỹ năng sử dụng học liệu số. Đặc biệt, cần phát triển ngân hàng học liệu số mở, bao gồm bản đồ số, lược đồ tương tác, bài giảng mẫu, video minh họa… nhằm hỗ trợ giáo viên thiết kế bài học sinh động, chính xác, giúp học sinh dễ tiếp thu kiến thức mới”.
