Chương trình giáo dục phổ thông 2018 định hướng đổi mới giáo dục với trọng tâm chuyển từ chú trọng truyền thụ kiến thức sang giúp học sinh hình thành, phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực. Chính vì vậy, kiến thức trong sách giáo khoa chính là “chất liệu” quan trọng giúp học sinh hình thành, phát triển phẩm chất và năng lực mà các em cần có trong cuộc sống hiện tại và tương lai.
Theo cách tiếp cận đó, kiến thức đưa vào sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam được nhiều giáo viên, chuyên gia giáo dục đánh giá vừa phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý và trải nghiệm của người học, vừa phản ánh những vấn đề của cuộc sống, đồng thời vừa giúp học sinh vận dụng để giải quyết những vấn đề của thực tiễn từ các cấp độ và phương diện khác nhau.
Công cụ hỗ trợ đắc lực để tối ưu hóa việc thiết kế các hoạt động học tập sáng tạo
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, cô Dương Thị Thu Hằng - Tổ trưởng tổ chuyên môn Lịch sử, Trường Trung học phổ thông Chuyên Lê Quý Đôn (tỉnh Lai Châu) cho rằng: Với mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới, sách giáo khoa không còn đơn thuần là phương tiện truyền đạt tri thức, mà đã trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực cho giáo viên tối ưu hóa việc thiết kế các hoạt động học tập sáng tạo, hấp dẫn và hiệu quả để từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy và học một cách toàn diện.
Dù mỗi thầy cô có phong cách sư phạm, cách tổ chức lớp học và áp dụng phương pháp giảng dạy khác nhau, nhưng sách giáo khoa vẫn là sợi dây kết nối chung, giữ vai trò định hướng nội dung, mục tiêu và chuẩn yêu cầu của chương trình. Đặc biệt, trong quá trình triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018, hệ thống sách giáo khoa mới có tính định hướng, đồng thời đảm bảo tính khoa học, thống nhất trong công tác giảng dạy.
Hiện nay, môn Lịch sử tại nhà trường đang triển khai giảng dạy theo bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam. Qua sự đối chiếu với nhiều bộ sách của các nhà xuất bản khác nhau, cô Hằng nhận xét một trong những ưu điểm đáng chú ý của sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống là việc chú trọng đến tính trực quan và gợi mở.
Các bài học được thiết kế sinh động thông qua hệ thống tư liệu đa dạng từ văn bản, hình ảnh, tranh minh họa cho đến các biểu đồ, infographic, trục thời gian. Những câu hỏi gợi mở, yêu cầu hoạt động đi kèm tư liệu không chỉ giúp học sinh chủ động khám phá, mà còn khuyến khích khả năng phân tích, tổng hợp và vận dụng kiến thức vào thực tiễn của các em.
Cụ thể, thay vì yêu cầu học sinh ghi nhớ hàng loạt mốc thời gian khô cứng trong một tiến trình lịch sử, nội dung bài học có thể được thể hiện bằng sơ đồ tư duy, bảng tổng hợp hoặc trục thời gian ngắn gọn, dễ tiếp cận, dễ nhớ, dễ hiểu, giúp người học hình dung được dòng chảy lịch sử một cách có hệ thống. Từ đó, vai trò của thầy cô cũng được chuyển hóa, không còn là người “độc thoại” truyền đạt, mà trở thành người hướng dẫn, đồng hành và khơi gợi hứng thú học tập cho học sinh.
Không truyền tải nội dung qua những con số cần học thuộc khô khan hay thiên về diễn biến đơn thuần, cô Thu Hằng truyền tải kiến thức thông qua những câu chuyện về văn hoá, trận đánh,... đi sâu vào bản chất và liên hệ đánh giá.
Sự thay đổi trong cách biên soạn sách giáo khoa, cùng định hướng mới trong giảng dạy chính là chìa khóa để hiện thực hóa mục tiêu lớn của giáo dục, nhằm hình thành năng lực, phẩm chất toàn diện cho người học, chứ không chỉ dừng lại ở việc “học để biết”.
Cùng giảng dạy môn Lịch sử tại bậc trung học phổ thông, thầy Hồ Như Hiển – giáo viên Trường Tiểu học, Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Đông Bắc Ga (Thanh Hoá) đánh giá, trong quá trình sử dụng bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam, sách giáo khoa không chỉ đáp ứng tốt yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông 2018 mà còn mang đến luồng gió mới phù hợp với cách tiếp cận trong môn học này.
“Nội dung kiến thức được thiết kế rõ ràng, mạch lạc, ngắn gọn, súc tích, tập trung vào những yêu cầu cần đạt. Vì vậy, học sinh có thể dễ dàng tiếp thu, nắm bắt sự kiện lịch sử và hiểu được bản chất vấn đề thay vì học thuộc lòng. Nội dung sách súc tích nhưng vẫn đảm bảo chiều sâu kiến thức giúp phần nào hóa giải nỗi lo lắng của nhiều học sinh đối với môn Lịch sử khi thường bị coi là khó nhớ, khó hiểu bởi quá nhiều sự kiện, mốc thời gian”, thầy Hiển bày tỏ.
Sách thiết kế theo hướng mở thuận lợi cho học sinh khơi dậy tư duy logic
Theo thầy Hồ Như Hiển, bộ sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam còn mở ra một hướng tiếp cận mới trong phương pháp giảng dạy. Thay vì truyền thụ kiến thức một chiều, sách giáo khoa khuyến khích giáo viên tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận, phản biện và trải nghiệm thực tế cho học sinh tham gia.
Chính những phương pháp học tập tích cực này giúp các em không chỉ ghi nhớ nhanh hơn mà còn khơi dậy tư duy logic, khả năng liên hệ và cảm thụ sâu sắc hơn về những bài học lịch sử. Đó cũng chính là giá trị ý nghĩa cốt lõi mà mục tiêu môn học hướng đến.
Chia sẻ về điều khiến bản thân tâm đắc nhất, thầy Hiển cho rằng, bộ sách giáo khoa góp phần khơi nguồn đam mê và tình yêu lịch sử trong mỗi học sinh. Từ sự hiểu biết, các em bắt đầu cảm nhận được niềm tự hào về truyền thống dân tộc, từ đó hình thành ý thức trân trọng và gìn giữ giá trị lịch sử của quê hương, đất nước. Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng bản lĩnh công dân trong thời đại mới, bối cảnh mới hội nhập toàn cầu.
Cùng chia sẻ về vấn đề này, đại diện Trường Tiểu học Sài Đồng (quận Long Biên, Hà Nội) cho hay, nhà trường thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn sử dụng bộ sách giáo khoa Kết nối tri thức với cuộc sống gồm nhiều môn học và đầy đủ các hoạt động giáo dục nhằm đảm bảo tính sáng tạo và thực tiễn cho giáo viên trong quá trình sử dụng.
Đội ngũ cán bộ, giáo viên của nhà trường được các chuyên gia của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam tập trung hướng dẫn, tập huấn về cấu trúc sách giáo khoa, học liệu bổ trợ của bộ sách; hướng dẫn sự đổi mới, cách triển khai phương pháp giảng dạy, kiểm tra đánh giá học sinh thông qua các kỹ năng sư phạm tích cực, phát triển năng lực học sinh; hướng dẫn sử dụng học liệu điện tử, sách số hoá trong quá trình giảng dạy;… Đồng thời, cán bộ, giáo viên còn được thảo luận, trao đổi những đổi mới trong nội dung, cách thức giảng dạy, phương pháp giáo dục theo định hướng của bộ sách giáo khoa mới.
Về cấu trúc và nội dung, bộ sách giáo khoa này có những điểm đổi mới căn bản khi thiết kế các nội dung kiến thức theo chủ đề, mỗi chủ đề được biên soạn theo từng bài thay vì tiết học. Cách tiếp cận này sẽ giúp đội ngũ giáo viên linh hoạt hơn trong việc giảng dạy tuỳ theo tình hình thực tế của lớp học. Từ đó, các thầy cô có thêm kiến thức và kinh nghiệm quý báu, xác định tầm quan trọng của việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
Người dạy giờ đây không chỉ hoàn thiện việc truyền đạt kiến thức mà còn phải hướng đến việc tăng cường tổ chức cho người học trải nghiệm, hình thành năng lực, phẩm chất của học sinh. Đó cũng chính là nội dung mà các cuốn sách trong bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống theo chương trình giáo dục phổ thông mới hướng tới.
Bộ sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có nhiều điểm mới về tính mở, trao quyền chủ động cho giáo viên trong quá trình tổ chức, hướng dẫn học sinh học tập cũng như tạo cơ hội cho giáo viên tham gia, tổ chức các hoạt động đa dạng. Điều này tạo điều kiện để địa phương, các cơ sở giáo dục chủ động, linh hoạt trong việc xây dựng và thực hiện kế hoạch giảng dạy; tạo cơ hội để các trường, tổ/nhóm chuyên môn, giáo viên bổ sung những nội dung và hoạt động đặc thù thích hợp, sát với thực tế địa phương.
Bên cạnh đó, sách được Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam cung cấp đầy đủ học liệu điện tử kèm theo trên nền tảng taphuan.nxbgd.vn, sách mềm, để qua đó hỗ trợ tích cực và truyền cảm hứng sáng tạo cho việc học tập của học sinh và công tác dạy học của giáo viên. Các thầy cô sẽ thuận lợi hơn trong việc lập kế hoạch dạy học và triển khai kế hoạch trên thực tế.
Về hình thức, tranh ảnh được đầu tư công phu, có tính thẩm mĩ cao, đặc biệt là có nhiều tranh tràn trang, gây hứng thú cho các em và hỗ trợ hiệu quả hoạt động luyện tập. Bộ sách thiết kế hệ thống câu hỏi đa dạng, gồm câu hỏi tự luận, câu hỏi trắc nghiệm với nhiều hình thức như trắc nghiệm 3 hoặc 4 lựa chọn, trắc nghiệm ghép nối cặp đôi,...
Các hoạt động khởi động, luyện tập, vận dụng được thiết kế sinh động, hấp dẫn, kết hợp hài hòa với kênh hình, phát huy được nhiều kỹ năng toàn diện giúp học sinh phát triển tốt các năng lực và phẩm chất theo yêu cầu của chương trình.
