Những ngày vừa qua, dư luận xôn xao trước tin một nhóm tác giả người Việt vừa bị gỡ bài báo khoa học đăng trên chuyên san Hệ thống thông minh và mờ (Journal of Intelligent and Fuzzy Systems - JIFS). Đây là tạp chí của Nhà xuất bản Sage, chuyên đăng tải các ứng dụng thực tiễn cùng nghiên cứu tình huống trong lĩnh vực logic mờ, hệ thống thông minh và ứng dụng dựa trên nền tảng web (như Canva - PV).
Thời điểm bài báo khoa học nêu trên được xuất bản, chuyên san JIFS nằm trong cơ sở dữ liệu Science Citation Index Expanded (SCIE) với chỉ số IF là 2.0, được phân loại là Q2 (theo khung từ Q1 tới Q4, với Q1 là các tạp chí có chất lượng tốt nhất).
Sở dĩ vụ việc nhận về nhiều quan tâm là bởi, nhóm tác giả không chỉ có các chuyên gia, sinh viên ở trường đại học, mà còn có sự góp mặt của học sinh trung học phổ thông và giám đốc một công ty du học có trụ sở tại Hà Nội. [1]
Theo thông báo gỡ bài, nhà xuất bản phát hiện bài báo có một hoặc nhiều trong số các dấu hiệu như: Thao túng trích dẫn, bao gồm các trích dẫn không liên quan đến nội dung bài báo; Có những đoạn rối rắm, thừa thãi và các cụm từ bị xuyên tạc; khả năng có sự tham gia trái phép của bên thứ ba trong quá trình nộp bài...
Trước đó, lùm xùm quanh một dự án đạt giải Cuộc thi nghiên cứu khoa học, kỹ thuật cấp quốc gia, sau đó Bộ Giáo dục và Đào tạo đã thu hồi giải nhất của dự án này.
Điều này cho thấy các trường học cần có sự điều chỉnh về nhận thức, quy trình tổ chức và cơ chế kiểm soát nhằm đảm bảo tính trung thực, liêm chính trong nghiên cứu khoa học.
Tính trung thực là nền tảng cốt lõi trong nghiên cứu khoa học
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Lê Sỹ Hiệu - Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở Như Xuân (huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hoá) nhận định, tính trung thực là nền tảng cốt lõi, là “xương sống” không thể thiếu trong bất kỳ công trình khoa học nào, kể cả ở cấp học phổ thông hay bậc đại học, sau đại học. Nghiên cứu khoa học là quá trình tìm kiếm tri thức mới, đóng góp cho cộng đồng những hiểu biết mang tính sáng tạo và có giá trị thực tiễn. Nếu thiếu trung thực, toàn bộ quá trình ấy sẽ trở nên vô nghĩa, thậm chí gây tác hại khi những sản phẩm được sao chép hoặc xuyên tạc lại được vinh danh và phổ biến rộng rãi.
“Ở bậc phổ thông, học sinh còn rất non trẻ về tư duy nghiên cứu, do đó vai trò của giáo viên hướng dẫn là cực kỳ quan trọng. Trong trường tôi, ngay từ đầu năm học, khi triển khai kế hoạch tham gia các cuộc thi nghiên cứu khoa học kỹ thuật, ban giám hiệu luôn yêu cầu giáo viên và học sinh ký cam kết không đạo văn, không sao chép ý tưởng. Chúng tôi coi đây không chỉ là một thủ tục, mà là lời nhắc nhở về đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm trong nghiên cứu.
Tôi cũng nhận thấy rằng, trong một số trường hợp, chính giáo viên hoặc nhà trường đã vô tình tạo áp lực thành tích cho học sinh. Việc coi giải thưởng là tiêu chí để đánh giá chất lượng dạy và học, để ghi điểm với phụ huynh, cấp trên, đã khiến không ít người đặt nặng kết quả hơn là quá trình. Khi đó, một số giáo viên vì muốn ‘lấy thành tích’ đã hướng dẫn học sinh sử dụng các ý tưởng có sẵn trên mạng. Điều này không những vi phạm đạo đức khoa học mà còn làm mất đi ý nghĩa của việc học tập và sáng tạo.
Do đó, chúng ta cần thay đổi nhận thức từ gốc. Đừng vì điểm số hay thành tích mà đánh đổi sự trung thực. Bên cạnh đó, các thầy cô cũng cần thường xuyên được bồi dưỡng về phương pháp nghiên cứu khoa học, đặc biệt là kỹ năng kiểm tra, đánh giá và phát hiện đạo văn, nhằm hướng dẫn học sinh một cách bài bản, đúng đắn”, thầy Hiệu nêu quan điểm.
Cùng bàn vấn đề này, thầy Lê Xuân Quang - Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Nguyễn Trãi (thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên) cho biết, mặc dù nhà trường hiện chỉ có học sinh tham dự và đạt giải ở cấp tỉnh, chưa có đề tài nào dự thi cấp quốc gia, nhưng vấn đề này không chỉ dành riêng cho những trường “có thành tích”, mà cần được quan tâm ở mọi cấp học, mọi địa phương. Vì nếu không xây dựng nền tảng đạo đức nghiên cứu từ sớm, học sinh sẽ rất dễ đi vào con đường làm khoa học vì hình thức.
Trên thực tế, có những trường hợp vì muốn đạt giải hoặc được đánh giá cao mà cả học sinh và giáo viên có thể bị cuốn theo xu hướng "làm cho đẹp", "làm cho được giải", thay vì làm một cách chân thật, phù hợp với năng lực và hoàn cảnh. Đây là điều rất nguy hiểm, bởi một khi học sinh quen với việc gian dối để đạt mục tiêu, hậu quả sẽ không chỉ dừng lại ở môi trường học đường, mà có thể ảnh hưởng đến thái độ và hành vi của các em sau này khi bước vào xã hội.
“Do đó, tôi cho rằng, các trường học cần tăng cường giáo dục học sinh về đạo đức nghiên cứu, kết hợp giữa tuyên truyền, hướng dẫn cụ thể và giám sát trong quá trình thực hiện đề tài. Đồng thời, giáo viên cũng cần đóng vai trò người định hướng đúng đắn, không chỉ giúp học sinh về mặt chuyên môn, mà còn truyền cho các em nhận thức rõ ràng rằng: nghiên cứu khoa học là hành trình khám phá và sáng tạo, chứ không phải là một cuộc chạy đua giải thưởng. Chỉ khi nào học sinh được tạo điều kiện để thử sai và học hỏi trong một môi trường trung thực và khích lệ, các em mới có thể hình thành được tư duy khoa học đúng nghĩa’, thầy Quang nêu quan điểm.
Thường xuyên chú trọng giáo dục tư tưởng đạo đức cho đội ngũ cán bộ, giáo viên và học sinh
Tiến sĩ Hà Văn Hải, Hiệu trưởng Trường Trung học phổ thông Mỹ Tho (Ý Yên, Nam Định) bày tỏ: “Tính trung thực trong nghiên cứu khoa học là một nguyên tắc cốt lõi, đóng vai trò nền tảng để xây dựng một môi trường học thuật lành mạnh, đồng thời cũng là thước đo đạo đức và trách nhiệm của cả người làm nghiên cứu lẫn người làm giáo dục.
Theo tôi, bên cạnh việc nâng cao chất lượng chuyên môn, các trường phổ thông phải đặc biệt chú trọng giáo dục tư tưởng đạo đức cho đội ngũ cán bộ, giáo viên và học sinh, trong đó có đạo đức nghiên cứu khoa học. Không thể vì mục tiêu thành tích mà làm lu mờ giá trị cốt lõi của hoạt động khoa học là tính trung thực và sáng tạo. Tinh thần nghiên cứu phải xuất phát từ đam mê, từ sự tìm tòi khám phá, chứ không thể bị ảnh hưởng bởi những kỳ vọng về giải thưởng hay danh tiếng cho cá nhân hoặc tập thể. Khi sản phẩm khoa học được xây dựng không dựa trên tri thức thật sự của người học mà là sự sao chép hoặc thậm chí là làm thay thì không chỉ bản thân học sinh chịu thiệt, mà cả hệ thống giáo dục cũng bị ảnh hưởng niềm tin từ xã hội”.
Theo thầy Hải, học sinh phổ thông vốn chưa đủ kinh nghiệm và bản lĩnh để tự mình làm nghiên cứu một cách độc lập. Do đó, vai trò của giáo viên hướng dẫn rất lớn. Nếu người lớn không làm gương, thậm chí vì áp lực mà dẫn dắt các em đi sai hướng, thì rất khó mong đợi một thế hệ trung thực, sáng tạo. Giáo viên không thể chỉ truyền đạt kiến thức, mà còn phải là người truyền cảm hứng, hướng dẫn học sinh tiếp cận khoa học một cách đúng đắn, dũng cảm thử nghiệm, dám sai và dám sửa. Từ đó, học sinh mới hiểu rằng giá trị thực sự của một sản phẩm khoa học không nằm ở giải thưởng, mà nằm ở quá trình học tập, trải nghiệm và khám phá mà các em trải qua.
“Ở góc độ quản lý, tôi cho rằng các nhà trường cần thường xuyên quán triệt tinh thần trung thực trong nghiên cứu khoa học, thông qua các buổi tập huấn, sinh hoạt chuyên môn, lồng ghép trong thi đua và đánh giá cán bộ, giáo viên. Song song với đó, các trường cần xây dựng các quy định chặt chẽ hơn trong việc tổ chức, hướng dẫn và xét duyệt các đề tài dự thi, đảm bảo tính minh bạch và công bằng. Nếu phát hiện dấu hiệu gian lận hoặc đạo nhái, cần xử lý nghiêm để làm gương, đồng thời có chính sách động viên, khích lệ những đề tài trung thực, dù chưa hoàn thiện hay chưa có tính ứng dụng cao, nhưng thể hiện rõ nỗ lực và tư duy khoa học của học sinh.
Trung thực trong nghiên cứu không phải là khái niệm trừu tượng, mà phải được hiện thực hóa bằng hành động, bằng cơ chế kiểm tra giám sát và bằng nhận thức đúng đắn của người làm giáo dục. Chúng ta cần chuyển trọng tâm từ ‘thi cho có giải’ sang ‘thi để học’, để mỗi cuộc thi khoa học kỹ thuật thực sự là sân chơi bổ ích, nơi khơi dậy đam mê cho học sinh. Khi xã hội đánh giá cao những sản phẩm khoa học có tính thực tiễn, có tính sáng tạo thực sự, thì chính điều đó cũng sẽ là động lực để học sinh, giáo viên và nhà trường nghiêm túc hơn trong việc làm khoa học.
Tôi tin rằng, nếu chúng ta đồng lòng kiên quyết bảo vệ giá trị của sự trung thực, từ trong nhà trường đến cơ quan quản lý và xã hội, thì những hiện tượng sai phạm sẽ dần được hạn chế và môi trường giáo dục, đặc biệt trong nghiên cứu khoa học sẽ ngày càng trong sạch, lành mạnh, góp phần hình thành một thế hệ công dân trung thực, sáng tạo và có trách nhiệm”, thầy Hải nêu quan điểm.
Đồng quan điểm trên, Hiệu trưởng Trường Phổ thông Dân tộc nội trú Trung học cơ sở Như Xuân (huyện Như Xuân, tỉnh Thanh Hoá) cho biết, trong thực tế, nhà trường luôn khuyến khích giáo viên đưa học sinh đi tham quan thực tế, từ đó giúp các em phát hiện vấn đề và xây dựng ý tưởng nghiên cứu từ cuộc sống xung quanh. Những sản phẩm xuất phát từ thực tiễn thường mang tính sáng tạo, độc đáo và có khả năng ứng dụng cao. Ngoài ra, trường cũng tạo điều kiện cho giáo viên tham gia các buổi tập huấn, chia sẻ kinh nghiệm với các đơn vị khác để nâng cao năng lực chuyên môn trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học.
“Tôi tin rằng, nếu chúng ta giữ vững tinh thần trung thực, kiên định với những giá trị cốt lõi của giáo dục, thì dù sản phẩm của học sinh không đoạt giải thưởng cao, các em vẫn được rèn luyện tư duy, học được cách tìm tòi, phát hiện và giải quyết vấn đề. Và điều đó mới là thành quả lớn nhất mà giáo dục cần hướng đến. Tôi mong những sự cố vừa qua sẽ trở thành bài học quý giá để tất cả các trường cùng nhìn lại và điều chỉnh, nhằm xây dựng một môi trường học thuật lành mạnh, trong sạch và thực chất hơn cho thế hệ học sinh hôm nay và mai sau”, thầy Hiệu bày tỏ.
Tài liệu tham khảo:
[1] https://thanhnien.vn/nghi-ngo-tinh-xac-thuc-chuyen-san-quoc-te-go-bai-bao-co-hoc-sinh-dung-ten-185250520120934099.htm
