Ngày 22 tháng 8 năm 2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 71-NQ/TW về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo. Để triển khai nghị quyết này, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 281/NQ-CP về Chương trình hành động, trong đó nhấn mạnh yêu cầu bảo đảm cung cấp một bộ sách giáo khoa thống nhất áp dụng trên phạm vi toàn quốc từ năm học 2026-2027, đồng thời đặt ra lộ trình đến năm 2030 sẽ cung cấp miễn phí sách giáo khoa cho toàn bộ học sinh.
Để thống nhất một bộ sách giáo khoa trong năm học tới, các chuyên gia cho rằng Bộ Giáo dục và Đào tạo cần kế thừa và chọn lọc từ các bộ sách hiện hành.
Thống nhất sách giáo khoa đảm bảo công bằng cho giáo dục
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó giáo sư, Tiến sĩ Ngô Minh Thủy - Viện Trưởng Viện Nghiên cứu phát triển Văn hóa, Ngôn ngữ và Giáo dục (CLEF), nguyên Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Ngoại ngữ (Đại học Quốc gia Hà Nội) và là Tổng chủ biên kiêm đồng tác giả của 2 bộ sách giáo khoa tiếng Nhật (tiếng Nhật Ngoại ngữ 1 và tiếng Nhật Ngoại ngữ 2) của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam bày tỏ: “Việc một quốc gia lựa chọn chỉ có một bộ sách giáo khoa hay nhiều bộ sách giáo khoa phụ thuộc vào chính sách, điều kiện và đặc điểm riêng của từng nước. Yếu tố này có thể gắn với số lượng dân tộc, số lượng ngôn ngữ được sử dụng, trình độ phát triển của quốc gia cũng như từng vùng miền, cùng với chính sách giáo dục cụ thể như ngôn ngữ giảng dạy trong nhà trường, việc miễn học phí hay miễn phí sách giáo khoa.
Trong trường hợp sử dụng nhiều bộ sách giáo khoa (trên cơ sở một chương trình thống nhất), công tác xây dựng khung chương trình và đề cương chi tiết của mỗi môn học phải được tiến hành kỹ lưỡng, có sự tham gia của những nhà giáo dục, nhà sư phạm và các chuyên gia uy tín. Chỉ khi đó, các bộ sách được biên soạn mới vừa đảm bảo chất lượng, vừa giữ được sự thống nhất và chính xác ở những nội dung bắt buộc, qua đó mới tạo nên một nền giáo dục bình đẳng, đồng đều trên phạm vi toàn quốc. Với những quốc gia đa dân tộc như Việt Nam, yêu cầu này lại càng đòi hỏi sự công phu hơn.
Trước đây, nước ta áp dụng chính sách một bộ sách giáo khoa. Từ năm 2020, chuyển sang mô hình một chương trình với nhiều bộ sách giáo khoa, và nay lại quay về phương án thống nhất một bộ. Tôi cho rằng, trước khi đưa ra quyết định này, Chính phủ chắc chắn đã cân nhắc kỹ lưỡng trên cơ sở đặc điểm thực tiễn của Việt Nam, đồng thời đánh giá những kết quả cũng như quá trình triển khai nhiều bộ sách trong những năm vừa qua. Vì vậy, theo tôi, đây là một quyết định tốt”.
Cùng bàn luận về chủ đề này, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Lâm Đồng chia sẻ: “Tôi hoàn toàn nhất trí với việc chỉ sử dụng một bộ sách giáo khoa duy nhất trên toàn quốc, bởi điều này mang lại nhiều lợi ích thiết thực và rõ ràng. Trước hết, nó bảo đảm sự công bằng trong giáo dục khi mọi học sinh, dù ở thành thị hay nông thôn, đều được tiếp cận cùng một nguồn tài liệu chuẩn, qua đó giảm bớt sự chênh lệch về chất lượng giáo dục giữa các địa phương và giúp học sinh lĩnh hội kiến thức một cách đồng đều”.
Theo Đại biểu, việc thống nhất cung cấp một bộ sách giáo khoa cũng tạo thuận lợi cho phụ huynh và học sinh, giúp phụ huynh không còn băn khoăn trong việc lựa chọn bộ sách cho con, đồng thời tránh tình trạng lo lắng khi con chuyển trường mà không theo kịp chương trình. Cách làm này còn góp phần tiết kiệm chi phí, thời gian và công sức cho các gia đình. Đặc biệt, từ góc độ quản lý, Nhà nước có thể dễ dàng kiểm soát, điều chỉnh và cập nhật chương trình học tập khi cần thiết, giúp việc đổi mới nội dung giáo dục diễn ra nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Tuy nhiên, để mô hình này đạt thành công, việc lựa chọn bộ sách duy nhất phải được tiến hành một cách cẩn trọng, minh bạch và khách quan. Bộ sách được chọn cần đáp ứng những tiêu chuẩn cao nhất về tính khoa học, tính sư phạm và tính thực tiễn, không chỉ dừng lại ở việc truyền đạt kiến thức mà còn phải khơi gợi sự sáng tạo và tư duy phản biện ở học sinh.
Cần kế thừa và chọn lọc từ các bộ sách hiện hành
Phó giáo sư, Tiến sĩ Ngô Minh Thủy cho biết, biên soạn học liệu nói chung và sách giáo khoa dành cho học sinh phổ thông nói riêng là một công việc không chỉ đòi hỏi chuyên môn sâu, sự chuẩn mực, cẩn thận, tỉ mỉ mà còn vất vả, tốn kém cả về thời gian, công sức. Đội ngũ tác giả sách cũng cần được chọn lọc một cách phù hợp.
Bàn về giải pháp thống nhất một bộ sách giáo khoa, cô Thủy cho hay: “Tôi cho rằng đây là một vấn đề lớn, chắc chắn đã và đang được các cấp lãnh đạo cùng đội ngũ chuyên môn cân nhắc kỹ lưỡng để đưa ra quyết định phù hợp. Hiện nay, chúng ta có ba bộ sách giáo khoa chính thức, trong đó một số môn có nhiều cuốn cùng tồn tại; riêng môn Tiếng Anh có tới khoảng mười cuốn sách giáo khoa khác nhau.
Trước khi được đưa vào sử dụng, tất cả các sách giáo khoa đều được biên soạn dựa trên Khung chương trình giáo dục phổ thông tổng thể ban hành năm 2018, đồng thời phải trải qua ít nhất hai vòng thẩm định bởi Hội đồng Quốc gia thẩm định sách giáo khoa của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Vì thế, tôi cho rằng các sách cơ bản đã đáp ứng tiêu chuẩn và đúng với yêu cầu của Khung chương trình, dù vẫn còn một số cuốn nhận được ý kiến trái chiều sau khi xuất bản.
Các bộ sách hiện hành vốn đã được biên soạn và thẩm định chặt chẽ, lại qua một đến hai vòng sử dụng thực tế nên hoàn toàn có thể đánh giá, rút kinh nghiệm và chỉnh sửa nếu cần. Chính vì vậy, tôi cho rằng giải pháp tốt nhất là Bộ Giáo dục và Đào tạo nên lựa chọn một bộ sách trong số các bộ đã có, có thể chọn trọn vẹn một bộ hoặc kết hợp những cuốn phù hợp nhất của từng bộ để tạo thành một bộ sách giáo khoa hoàn chỉnh.
Cách làm này, theo tôi, vừa tiết kiệm thời gian, kinh phí, vừa tránh gây gián đoạn hoạt động dạy và học trong nhà trường, đồng thời cũng phát huy và kế thừa được thành quả lao động trí tuệ của đội ngũ tác giả trong những năm qua. Tất nhiên, sau khi lựa chọn, vẫn sẽ có những cuốn cần được chỉnh sửa, hiệu đính và bổ sung, đặc biệt là ở các môn liên quan đến cải cách hành chính và thay đổi địa giới hành chính của các địa phương trong thời gian gần đây”.
Về ý kiến cho rằng, nếu thống nhất sử dụng một bộ sách giáo khoa theo hướng kế thừa các bộ hiện hành thì chọn bộ sách Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam sẽ có nhiều thuận lợi. Bởi đơn vị là doanh nghiệp Nhà nước, đến năm 2030, tiến tới cung cấp miễn phí sách giáo khoa sẽ có nhiều điểm thuận.
Trao đổi về quan điểm trên, Đại biểu Quốc hội Trịnh Thị Tú Anh bày tỏ: “Việc ưu tiên sử dụng sách của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam có thể là một quan điểm đáng xem xét, dù vẫn cần sự bàn bạc, nghiên cứu thêm. Theo tôi, quá trình lựa chọn sách giáo khoa duy nhất cần có sự tham gia đánh giá độc lập của các nhà giáo dục, các nhà khoa học và các chuyên gia để bảo đảm tính khách quan.
Tiêu chí quan trọng nhất vẫn phải là chất lượng, tính khoa học và tính sư phạm chứ không phải là đơn vị xuất bản. Ngoài ra, sách giáo khoa cần được thường xuyên biên soạn và cập nhật, bổ sung những nội dung mới như trí tuệ nhân tạo, chuyển đổi số hay sự thay đổi về địa giới hành chính, để phản ánh đúng sự phát triển của thời đại và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nền giáo dục”.
