Dự thảo Luật GDĐH bổ sung "giảng viên đồng cơ hữu", trường ĐH đánh giá phù hợp xu thế

Dự thảo Luật Giáo dục đại học sửa đổi do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố đã bổ sung quy định về vị trí, chức danh giảng viên đại học để phân biệt giữa chức danh nghề nghiệp và chức danh học thuật. Bên cạnh đó, dự thảo cũng quy định chính sách thu hút, bồi dưỡng, phát triển đội ngũ giảng viên.

Những nội dung này đang nhận được sự quan tâm lớn của cơ sở giáo dục đại học.

Phân biệt chức danh học thuật và loại hình giảng viên phù hợp với thực tiễn và xu thế quốc tế

Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển - Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp khẳng định việc dự thảo Luật Giáo dục đại học (sửa đổi) lần đầu tiên phân biệt rành mạch giữa chức danh học thuật (giáo sư, phó giáo sư) và loại hình giảng viên (cơ hữu, đồng cơ hữu, thỉnh giảng, sau nghỉ hưu) là một bước đi cần thiết, phù hợp với thực tiễn và xu thế quốc tế.

Mặc dù không sử dụng trực tiếp cụm từ "chức danh nghề nghiệp", nhưng dự thảo đã tạo ra nền tảng để tách bạch giữa vị trí hành chính - pháp lý và danh vị học thuật - chuyên môn.

“Từ thực tiễn tại các cơ sở giáo dục đại học, trong đó có Trường Đại học Lâm nghiệp cho thấy có người được bổ nhiệm học hàm nhưng không còn làm việc toàn thời gian tại trường hoặc không giữ chức danh “viên chức quản lý”; ngược lại có giảng viên trẻ tuy chưa có học hàm nhưng đóng góp lớn vào giảng dạy, nghiên cứu.

Việc tách rõ hai phạm trù này là cần thiết để không nhầm lẫn trong đánh giá nhân lực cũng như phân định quyền, trách nhiệm và cơ chế sử dụng. Từ đó, hướng tới minh bạch trong kiểm định và xác định năng lực đào tạo của nhà trường.

Cách tiếp cận này tương đồng với thông lệ quốc tế như ở Đức, Anh, Úc, chức danh “giáo sư” là học thuật, còn vị trí nghề nghiệp sẽ gắn với hợp đồng lao động và nhiệm vụ cụ thể.

Việt Nam nên đi theo hướng đó để chuyên nghiệp hóa hệ thống giáo dục đại học, đồng thời vẫn cần làm rõ chế độ sử dụng, đánh giá và thăng hạng theo vị trí việc làm - điều hiện chưa được đề cập trong dự thảo và cần được bổ sung”, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển nêu quan điểm.

Cũng theo Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp, nhà trường hiện đang sử dụng các loại hình giảng viên: cơ hữu, thỉnh giảng và cộng tác viên là chuyên gia. Đây là mô hình phổ biến tại nhiều trường đại học.

Việc quy định rõ các loại hình giảng viên trong luật là phù hợp với thực tiễn. Điều này giúp các cơ sở giáo dục đại học có căn cứ pháp lý rõ ràng để tổ chức đội ngũ, phân công nhiệm vụ, chi trả, và phục vụ kiểm định, cũng như có thể thu hút các chuyên gia, nhà khoa học bên ngoài trường cùng tham gia đóng góp vào sự nghiệp giáo dục đào tạo.

Tuy nhiên, cần có hướng dẫn chi tiết về quyền, trách nhiệm, mức độ tham gia của từng loại hình giảng viên, nếu không sẽ dẫn tới cách hiểu và áp dụng không thống nhất giữa các trường, gây khó khăn trong thanh tra và kiểm định.

“Tôi đề xuất cần bổ sung thêm vào Điều 13 (quyền hạn của cơ sở giáo dục) một nội dung về “quyền xác định cơ cấu sử dụng các loại hình giảng viên, trong khuôn khổ tiêu chuẩn tối thiểu do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành” để bảo đảm nguyên tắc tự chủ đi đôi với trách nhiệm giải trình”, thầy Điển bày tỏ.

Đồng quan điểm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đậu Bá Thìn - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hồng Đức cho rằng sự phân định rõ ràng này sẽ giúp các trường đại học có cơ sở để bố trí và sử dụng đội ngũ giảng viên một cách hợp lý và hiệu quả, tối ưu hóa vai trò của từng cá nhân.

Hiện tại, Trường Đại học Hồng Đức đang sử dụng hai hình thức chính là giảng viên cơ hữu và giảng viên thỉnh giảng. Đội ngũ giảng viên cơ hữu là những người làm việc toàn thời gian, gắn bó và chịu trách nhiệm chính trong các hoạt động của trường.

Trong khi đó, giảng viên thỉnh giảng là các chuyên gia, nhà khoa học hoặc những người có kinh nghiệm thực tiễn được mời tham gia giảng dạy một số chuyên đề hoặc môn học nhất định, nhằm bổ sung kiến thức chuyên sâu và cập nhật thực tiễn cho sinh viên.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đậu Bá Thìn nhấn mạnh việc bổ sung cơ sở pháp lý cho loại hình "giảng viên đồng cơ hữu" là một bước tiến quan trọng, tạo điều kiện thuận lợi để các cơ sở giáo dục đại học khai thác và sử dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, có trình độ chuyên môn sâu từ các cơ quan, tổ chức khác tham gia vào quá trình tổ chức đào tạo.

Điều này mở ra cơ hội hợp tác đa dạng, cho phép trường tận dụng tối đa kiến thức và kinh nghiệm từ các nhà khoa học, chuyên gia trong ngành, qua đó nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Hồng Đức cũng chỉ ra tầm quan trọng của việc cần có hướng dẫn hoặc quy định rõ ràng, chặt chẽ để kiểm soát việc sử dụng loại hình giảng viên đồng cơ hữu.

Mục đích là để tránh tình trạng lạm dụng, khai báo thông tin không chính xác nhằm đối phó với các quy định về mở ngành đào tạo, xác định chỉ tiêu tuyển sinh hoặc các mục tiêu mang tính hình thức khác.

Sự minh bạch và kiểm soát chặt chẽ sẽ đảm bảo rằng việc đa dạng hóa loại hình giảng viên thực sự phục vụ cho mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục, chứ không phải là công cụ để hợp thức hóa những sai phạm hoặc thiếu sót về nhân sự.

Cần có minh chứng rõ ràng, tránh tình trạng “mượn tên” giảng viên để hợp thức hóa việc mở ngành

Một vấn đề nữa đặt ra băn khoăn là giáo sư, phó giáo sư đồng cơ hữu, hợp đồng thỉnh giảng, giáo sư, phó giáo sư hợp đồng cao tuổi có được liệt kê vào đội ngũ giảng viên để xác định chỉ tiêu tuyển sinh hay không, nhất là chỉ tiêu bậc sau đại học.

Thực tế, đã từng có phản ánh tình trạng một số cơ sở giáo dục mượn tên tuổi, chức danh để duy trì ngành nhưng thực chất người đó không còn công tác tại trường hoặc tuổi đã quá cao, không đủ sức khỏe.

Chia sẻ về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Đức Tiệp - Hiệu trưởng Trường Đại học Hạ Long nhìn nhận, hiện nay các điều kiện để mở ngành và tuyển sinh sau đại học vẫn yêu cầu cơ sở giáo dục phải có đội ngũ giảng viên đạt chuẩn.

Cụ thể, cần có ít nhất một phó giáo sư đối với đào tạo thạc sĩ, và một giáo sư hoặc hai phó giáo sư đối với đào tạo tiến sĩ. Đồng thời, các giảng viên này phải là giảng viên cơ hữu và không vượt quá độ tuổi nghỉ hưu theo quy định của Nhà nước.

Tuy nhiên, trong thực tế, nhiều giáo sư và phó giáo sư dù đã nghỉ hưu vẫn có đủ năng lực, uy tín và sức khỏe để đảm nhận vai trò giảng viên một cách thực chất. Những người này có thể ký hợp đồng lao động có thời hạn từ 12 tháng trở lên với cơ sở đào tạo, đồng thời phải có đầy đủ hồ sơ giảng dạy và minh chứng về sự tham gia thực tế để tránh tình trạng “mượn tên” nhằm hợp thức hóa điều kiện mở ngành.

“Với các trường hợp này, theo tôi, vẫn nên được phép tính vào đội ngũ giảng viên chủ trì xây dựng và triển khai chương trình đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ, nếu đáp ứng đầy đủ các điều kiện chuyên môn và pháp lý, vì họ tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và uy tín học thuật cho các chương trình đào tạo sau đại học”, Tiến sĩ Nguyễn Đức Tiệp bày tỏ.

Trong khi đó, Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển nhận định chỉ nên tính giảng viên có học hàm giáo sư, phó giáo sư thuộc diện thỉnh giảng hoặc đồng cơ hữu vào đội ngũ giảng viên để mở ngành hay tính chỉ tiêu tuyển sinh khi họ có sự tham gia thực chất và liên tục trong hoạt động đào tạo.

Điều này bao gồm việc giảng dạy thường xuyên, hướng dẫn luận văn, luận án, và có công bố khoa học gắn với cơ sở đào tạo. Việc chỉ “mượn tên” hoặc ký hợp đồng hình thức nhưng không có đóng góp thực tế cần được loại bỏ, bởi không những làm sai lệch năng lực đào tạo mà còn ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng kiểm định và trách nhiệm giải trình của cơ sở giáo dục.

“Tôi đề xuất trong phần hướng dẫn thực hiện quy định về tuyển sinh cần bổ sung rõ: chỉ tính giảng viên thỉnh giảng hoặc đồng cơ hữu vào năng lực đào tạo khi có hợp đồng đủ thời gian, nhiệm vụ chuyên môn cụ thể và bằng chứng xác thực về sự tham gia học thuật.

Liên quan đến hiện tượng một số nơi “mượn danh” giảng viên cơ hữu đã nghỉ hưu hoặc không còn công tác để duy trì ngành đào tạo, tôi cho rằng cần có quy định chặt chẽ hơn.

Mặc dù dự thảo Luật Giáo dục đại học đã xác lập rõ nguyên tắc tự chủ đi kèm trách nhiệm giải trình, nhưng vẫn cần quy định cụ thể, chi tiết hơn để bảo đảm tính minh bạch và chất lượng trong công tác xác định đội ngũ giảng viên cơ hữu”, Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp cho hay.

Cần thêm chính sách hỗ trợ phát triển đội ngũ giảng viên đại học

Cũng theo Giáo sư, Tiến sĩ, Nhà giáo ưu tú Phạm Văn Điển, phát triển đội ngũ giảng viên cần được xác định là một chính sách trọng tâm, bởi giáo dục là quốc sách hàng đầu. Một nền giáo dục đại học chỉ có thể phát triển bền vững nếu có đội ngũ giảng viên đủ tâm huyết, trình độ và năng lực chuyên môn vững vàng.

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục, thúc đẩy tự chủ đại học và chuyển đổi số, giảng viên không chỉ là người truyền đạt tri thức mà còn là trụ cột quyết định chất lượng và sự đổi mới của hệ thống giáo dục đại học.

Trên thế giới, nhiều quốc gia như Hàn Quốc và Singapore đã triển khai các chính sách phát triển đội ngũ giảng viên một cách bài bản, gắn chặt với chiến lược phát triển quốc gia. Việt Nam cũng cần đi theo hướng này để bảo đảm chất lượng nguồn nhân lực giảng dạy và nghiên cứu lâu dài.

Hiệu trưởng Trường Đại học Lâm nghiệp đề xuất Luật Giáo dục đại học sửa đổi cần quy định rõ theo hướng phân loại các loại hình giảng viên dựa trên mức độ cam kết học thuật thực chất. Đồng thời, cần làm rõ sự khác biệt giữa chức danh học thuật (như giáo sư, phó giáo sư) và vị trí giảng viên trong quan hệ lao động, tránh tình trạng đánh đồng hai khái niệm này.

Việc tuyển dụng và sử dụng giảng viên cần căn cứ vào mức độ tham gia thực tế của họ trong các hoạt động giảng dạy, nghiên cứu khoa học, công bố học thuật và hướng dẫn học viên sau đại học.

Đặc biệt, cơ sở giáo dục đại học cần được trao quyền tự chủ trong việc tổ chức, tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm và đánh giá đội ngũ giảng viên theo quy chế riêng, đảm bảo tính công khai, minh bạch và phù hợp với định hướng phát triển cũng như yêu cầu kiểm định chất lượng.

Trong khi đó, Tiến sĩ Nguyễn Đức Tiệp chia sẻ, từ trước đến nay, Chính phủ đã ban hành nhiều đề án nhằm nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên. Hiện tại, Đề án 89 (Đề án Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019 - 2030) vẫn đang được tích cực triển khai.

Trong thời gian tới, mong muốn của các cơ sở giáo dục đại học là Chính phủ sẽ tiếp tục dành sự quan tâm đặc biệt và đầu tư mạnh mẽ hơn nữa để phát triển đội ngũ giảng viên. Cụ thể, cần tiếp tục có nhiều nguồn học bổng và các hình thức hỗ trợ tài chính thiết thực để khuyến khích và tạo điều kiện cho giảng viên đi học tiến sĩ, đồng thời tạo cơ hội cho giảng viên tiếp cận các chương trình đào tạo trình độ cao, chất lượng cả ở trong nước và nước ngoài.

Đặc biệt, chính sách hỗ trợ này cần có sự ưu tiên rõ rệt đối với hai nhóm đối tượng: một là các trường đại học còn có tỷ lệ giảng viên trình độ tiến sĩ chưa đáp ứng tiêu chuẩn theo quy định hiện hành; hai là các trường đại học ở địa phương, vốn đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc thu hút và giữ chân đội ngũ giảng viên có học hàm, học vị cao như giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ.

Việc cụ thể hóa và ưu tiên này sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách về chất lượng nguồn nhân lực giữa các trường, đảm bảo sự phát triển đồng đều và bền vững cho toàn hệ thống giáo dục đại học quốc gia.