Để những bài học Toán trở nên gần gũi, dễ hiểu và khơi dậy cảm hứng học tập cho học sinh, đội ngũ tác giả biên soạn sách giáo khoa phải làm việc một cách nghiêm túc, với nhiều vòng chỉnh sửa, phản biện và tập huấn thực tế.
Trong hành trình ấy, Tiến sĩ Phạm Anh Minh là một trong những người lặng lẽ đứng sau, âm thầm cống hiến để biên soạn ra sách giáo khoa Toán 11 và Toán 12, chuyên đề học tập Toán 11, bộ sách Kết nối tri thức với cuộc sống do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam phát hành.
Thầy Minh hiện là giảng viên tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
Biên soạn sách giáo khoa là hành trình căng thẳng, áp lực nhưng đầy tự hào
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Phạm Anh Minh cho biết, trong quá trình biên soạn sách giáo khoa, thời khắc nhận được phản hồi từ Hội đồng thẩm định quốc gia cho bản thảo mà cả nhóm tác giả đã dành tâm huyết xây dựng là giai đoạn căng thẳng và áp lực nhất. Mỗi góp ý từ hội đồng là một lần bản thảo được rà soát kỹ lưỡng dưới tiêu chuẩn khắt khe về chuyên môn và tính thực tiễn. Từng chi tiết nhỏ như cách đặt câu hỏi, lựa chọn ví dụ minh họa phải được cân nhắc, tranh luận và chỉnh sửa nhiều lần.
Tuy nhiên, thời gian dành cho việc chỉnh sửa sau mỗi vòng thẩm định thường khá ngắn, buộc cả nhóm tác giả phải căng mình chạy đua với thời gian. Những đêm họp kéo dài đến sáng là chuyện thường xuyên xảy ra. Mỗi câu hỏi, ví dụ trong bài học đều được xem xét kỹ lưỡng vì chỉ cần chỉnh sửa một chi tiết nhỏ cũng có thể tác động đến hàng triệu học sinh cả nước.
Với mong muốn mang đến những cuốn sách giáo khoa tốt nhất góp phần định hình tri thức và nuôi dưỡng khát vọng học tập nên dù mệt mỏi, áp lực cả nhóm vẫn làm việc nghiêm túc, khẩn trương để đảm bảo đúng tiến độ.
Nhắc về những kỷ niệm trong quá trình biên soạn sách, thầy Minh chia sẻ: “Lần đầu tiên cầm trên tay cuốn sách giáo khoa do chính mình tham gia biên soạn, tôi đã lặng đi một lúc. Cảm xúc dâng trào, hạnh phúc, xúc động và xen lẫn một niềm tự hào khó diễn tả thành lời.
Tôi nhớ lại những tháng ngày miệt mài bên bàn làm việc, những đêm thức trắng cùng đồng nghiệp chỉnh sửa từng câu chữ, cân nhắc từng ví dụ sao cho dễ hiểu, chính xác và gần gũi nhất với học sinh. Tất cả những nỗ lực lặng thầm ấy giờ đây đã kết tinh lại thành một cuốn sách được in ấn chỉn chu, sẵn sàng đến tay hàng triệu học sinh trên khắp cả nước.
Khoảnh khắc ấy, tôi hiểu rõ hơn bao giờ hết rằng quá trình biên soạn sách giáo khoa là một hành trình đầy gian khó, đòi hỏi không chỉ kiến thức chuyên môn mà còn cả sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và trách nhiệm. Nhưng vượt lên trên tất cả những vất vả, áp lực là cảm giác hạnh phúc khi thấy công sức của mình góp phần tạo nên một người bạn đồng hành tin cậy và hỗ trợ học sinh trên hành trình chinh phục tri thức.
Đặc biệt, điều khiến tôi xúc động nhất là khoảnh khắc nhận được phản hồi tích cực từ giáo viên và học sinh, những người trực tiếp sử dụng cuốn sách trong dạy và học hằng ngày. Nhiều thầy cô chia sẻ, các em hào hứng hơn với mỗi bài học, bởi nội dung được trình bày gần gũi, dễ hiểu và sinh động hơn nhiều so với các bộ sách trước đây.
Chính việc gợi mở đã khơi dậy sự tò mò và kết nối với thực tế cuộc sống của học sinh, giúp các em tìm thấy niềm yêu thích từ học tập và mở ra hành trình tìm tòi kiến thức bền vững hơn. Những lời nhận xét không chỉ là sự ghi nhận, mà còn là nguồn động lực lớn lao để tôi và các tác giả khác tiếp tục nỗ lực hoàn thiện từng trang sách”.
Gắn bó với công việc biên soạn sách giáo khoa, điều khiến thầy Minh luôn trăn trở là trách nhiệm đặt lên từng câu chữ. Mỗi bài tập, ví dụ minh họa trong sách không chỉ đơn thuần truyền tải nội dung kiến thức, mà còn góp phần định hình cách học, cách tư duy và cách học sinh nhìn nhận thế giới xung quanh. Đây vừa là trách nhiệm lớn lao vừa là nghĩa vụ của những người làm công tác giáo dục.
Chính tinh thần trách nhiệm ấy khiến thầy Minh cùng những người tham gia biên soạn sách luôn làm việc với sự thận trọng và tình yêu nghề sâu sắc. Bởi họ hiểu rằng, đằng sau mỗi trang sách là hàng triệu ánh mắt học sinh đang dõi theo. Nếu có thể chạm đến ước mơ của học sinh thì mọi nỗ lực âm thầm của người viết sách đều trở nên xứng đáng.
Thầy Minh bày tỏ hy vọng, khi cầm cuốn sách trên tay, giáo viên sẽ xem đây là một tài liệu đồng hành đáng tin cậy trong suốt quá trình giảng dạy. Còn với học sinh, Toán sẽ không còn là môn học tính toán khô khan và áp lực, mà sẽ trở thành một hành trình khám phá đầy hứng thú, nơi các em được phát triển tư duy một cách tự nhiên và chủ động.
Biên soạn sách phải đặt bản thân vào vị trí người dạy và người học
Theo Tiến sĩ Phạm Anh Minh, sách giáo khoa môn Toán thể hiện nhiều điểm đổi mới của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 ở cả nội dung kiến thức và cách thức truyền đạt. Vì vậy, trong quá trình biên soạn, các tác giả không chỉ chú trọng đến nội dung, mà còn phải tính toán đến cách bài học được triển khai và tiếp nhận trong môi trường thực tế. Tác giả phải trở thành người đang tham dự một lớp học, nơi có thầy cô giảng bài, học sinh lắng nghe, ghi chép và phản hồi.
Trong suốt quá trình biên soạn, người viết sách phải luôn luôn đặt ra những câu hỏi như: Liệu phần này đã thực sự dễ hiểu chưa? Cách trình bày như thế này có giúp giáo viên dễ dạy, học sinh dễ học hơn không?
Đôi khi, những điều tác giả tưởng chừng đơn giản nhưng lại gây khó khăn trong thực tế lớp học và ngược lại. Đây vừa là thách thức vừa là động lực để tác giả không ngừng điều chỉnh, lắng nghe và cố gắng đưa cuốn sách đến gần hơn với nhu cầu thực tế của người dạy và người học.
Thầy Minh cho rằng, để đảm bảo nội dung truyền tải rõ ràng, dễ hiểu và phù hợp với học sinh ở trình độ đại trà tại các vùng miền khác nhau, tác giả phải ý thức rõ ràng về việc cuốn sách không chỉ phục vụ một nhóm học sinh ở thành phố hay nông thôn. Đây là sách dành cho tất cả học sinh trên khắp mọi miền đất nước, từ đồng bằng đến miền núi, từ đất liền đến hải đảo.
Vì vậy, trong từng bài học, nội dung, ví dụ minh hoạ, tác giả phải trả lời được các câu hỏi như: Học sinh ở vùng này có hiểu được cách diễn đạt không? Hình ảnh đưa vào bài có quen thuộc, gần gũi với các em không? Ngôn ngữ đã thực sự phù hợp với độ tuổi chưa?.
Ngoài ra, nhóm tác giả phải chủ động liên hệ đến các chuyên gia giáo dục, thầy cô có nhiều năm kinh nghiệm đứng lớp để xin ý kiến góp ý. Sau khi trao đổi, nội dung sẽ được điều chỉnh theo hướng chuẩn xác về mặt học thuật, đảm bảo tính sư phạm cũng như phù hợp hơn với đối tượng học sinh ở từng cấp học, vùng miền khác nhau.
Bên cạnh đó, nhóm tác giả còn trực tiếp tham gia vào các buổi dạy thực nghiệm tại trường học. Khi bản thảo được đặt vào môi trường lớp học thực tế với sự tương tác trực tiếp giữa giáo viên và học sinh, tác giả mới có thể phát hiện được những điểm chưa hợp lý trong cách diễn đạt, tổ chức nội dung hoặc sự phù hợp với mức độ tiếp nhận của người học.
Từ những ghi nhận đó, nhóm tác giả liên tục điều chỉnh, bổ sung để đảm bảo nội dung trở nên gần gũi, dễ hiểu và có khả năng truyền cảm hứng hơn.
Ngoài nội dung, hình thức trình bày cũng là yếu tố quan trọng giúp kiến thức được truyền đạt rõ ràng, dễ hiểu và phù hợp với khả năng tiếp nhận của học sinh. Trong đó, hình ảnh minh họa phải được lựa chọn kỹ lưỡng nhằm đảm bảo tính trực quan và phù hợp với lứa tuổi. Các ví dụ cần mang tính thực tiễn, gắn với đời sống hằng ngày để học sinh dễ hình dung. Cách trình bày phải logic, mạch lạc nhằm hỗ trợ tối đa cho quá trình dạy và học. Tất cả những điều đó thể hiện nỗ lực của nhóm tác giả trong việc tạo ra một cuốn sách giáo khoa không chỉ chính xác về kiến thức, mà còn nhân văn và thân thiện với người học.
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục, sách giáo khoa đảm nhiệm vai trò như “người dẫn đường”, có khả năng khơi gợi tư duy, phát triển năng lực và bồi dưỡng phẩm chất cho người học. Với định hướng phát triển toàn diện, sách giáo khoa đã mở ra không gian để học sinh biết vận dụng, phản biện, sáng tạo, từ đó hình thành tư duy độc lập và khả năng giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Cùng với đó, sách cũng được thiết kế để tạo điều kiện cho giáo viên tổ chức linh hoạt các hoạt động thực hành, chuyển vai trò từ người giảng giải sang người hướng dẫn, kết nối, đồng hành. Khi học sinh được khuyến khích chủ động, hợp tác, được học thông qua trải nghiệm và thực hành, bài học mới thực sự “sống” trong tâm trí các em.
“Sách giáo khoa ngày nay không còn là “khuôn mẫu duy nhất” mà là một tài liệu mở cho cả giáo viên và học sinh. Mỗi người đều có thể tìm thấy trong đó một con đường phù hợp với chính mình, để dạy tốt hơn, học hiệu quả hơn và quan trọng là khơi dậy được niềm yêu thích học tập suốt đời”, thầy Minh nhấn mạnh.
