Tôi "làm" than thổ phỉ: Hành trình nhà báo Nguyễn Hào vào vùng tối để tìm ra sự thật

Nhà báo Nguyễn Hào tên đầy đủ là Nguyễn Sỹ Hào (sinh năm 1973, tại Hà Nội) là nhà báo điều tra kỳ cựu, từng có nhiều năm công tác tại các tờ báo lớn, ghi dấu bằng những loạt bài gây chấn động về gian lận thương mại, khai thác than lậu, thực phẩm bẩn, lao động xứ người, tham nhũng địa phương… Ông từng đạt giải B phóng sự điều tra 2002; giải A phóng sự điều tra 2007; giải đặc biệt Hiệp hội Phát thanh Châu Á 2022. Hiện nhà báo Nguyễn Hào là Phó Tổng biên tập Báo Đại biểu Nhân dân.

Với nhiều năm kinh nghiệm làm báo điều tra, Nguyễn Hào không còn là cái tên xa lạ trong giới báo chí. Tuy nhiên, cuốn sách này đánh dấu bước chuyển mình đặc biệt: từ những bài viết nóng trên mặt báo sang một tác phẩm có chiều sâu, cho thấy rõ hơn những hiểm nguy, giằng xé và cả những kinh nghiệm quý giá trong hành trình làm nghề.

Trong tác phẩm phóng sự Tôi làm than "thổ phỉ", nhà báo Nguyễn Hào kể lại hành trình dấn thân, thậm chí từng làm cửu vạn vào ban đêm để điều tra sự thật. Ông kể lại trong tác phẩm của mình: "23h, thị xã Cẩm Phả đang chìm dần vào bóng tối dày đặc thì dân cửu vạn lục đục thức dậy đi làm. Sắm cho mình đôi quang gánh, nịt chặt máy ghi âm vào thắt lưng, tôi lăn người trong đống than cho thật nhọ nhem rồi nhập vào dòng người cửu vạn.

Một chị quê Hải Dương ái ngại nhìn và dặn: “Em mới xuống chưa quen cố bám theo chị. Nhớ là không được hỏi nhiều, họ bảo sao mình phải nghe vậy, chớ có nhiều chuyện đôi co liệu chừng bị đánh đấy. Thuận mồm chị kể ra hai trường hợp nghe mà rùng mình. Đó là cậu bé 15 tuổi cách đây không lâu bị bọn ong ve (tay chân các cai than được gọi là ong ve) chém sạt tai phải khâu 7 mũi, một chị quê ở Thái Bình chỉ vì than thở tiền công thấp bị đánh đến thập tử nhất sinh, ngất ngay tại chỗ, chẳng ai dám can ngăn cứu giúp...", trích trong cuốn sách Tôi "làm" than thổ phỉ của nhà báo Nguyễn Hào.

Chia sẻ về hành trình gắn bó với báo chí, nhà báo Nguyễn Hào kể lại trong phần lời tác giả: "Năm 2000, tốt nghiệp bằng cử nhân báo chí (văn bằng 2), tôi rời quân ngũ (trước đó tác giả công tác trong quân ngũ - phóng viên), rẽ sang một ngã mới – về Đài Tiếng nói Việt Nam. 23 năm, tôi có may mắn được đi nhiều, viết nhiều, cũng từng thấy mình “tay ngang mà bén duyên”.

Có những ngày viết như lên đồng, chữ nghĩa tuôn trào như mạch nước ngầm. Nhưng cũng lắm lúc cạn ý giữa chừng, phải thở dài... Với tôi, đã viết là không được hời hợt. May mắn thay, tôi được học từ các đàn anh đi trước như nhà báo Trần Sơn Ngọc, Đoàn Quang, Duy Hưng... Những người “vừa có tâm, vừa có tầm”, không chỉ là thầy, mà còn là tấm gương sáng. Không có các anh, “tre già khó chống”, tôi không trưởng thành được như hôm nay.

Tập sách “Tôi "làm" than thổ phỉ” là những phóng sự điều tra, ghi chép chân thực do tôi thực hiện - gần 50 tác phẩm, chắt lọc từ hơn 20 năm công tác tại Đài Tiếng nói Việt Nam. Nhiều tác phẩm từng đoạt giải cao của quốc gia, quốc tế - khi ra đời mang tính thời sự, nóng hổi như bánh mì sáng sớm. Nhưng giờ đây, khi in lại, tôi chỉ mong người đọc thấy được những số phận đã đổi thay, những câu chuyện vẫn còn nguyên sức nặng.

Lùi một bước để nhìn xa, tôi muốn viết lại để nghĩ khác, để hiểu hơn. Xã hội đang đổi thay, sự kiện không ngừng chuyển động, biết đâu những chuyện cũ tôi kể lại vẫn có ích trong việc soi rọi hiện tại – như một tấm gương, để “người đi sau khỏi giẫm vết xe đổ ”.

Theo nhà báo Nguyễn Hào, cuốn sách này vừa là dấu mốc trong hành trình làm nghề nhân dịp kỷ niệm 80 năm thành lập Đài Tiếng nói Việt Nam (7/9/1945-7/9/2025) vừa là lời cảm ơn mà ông muốn gửi tới các thế hệ đồng nghiệp đã dìu dắt, nâng đỡ bản thân trong hành trình làm báo.

"Viết ra để nhớ, để biết ơn, và để gửi gắm điều gì đó tử tế cho mai sau", nhà báo Nguyễn Hào nhấn mạnh.

Trong lời mở sách, nhà báo Trần Nhật Minh - đồng nghiệp nhiều năm của nhà báo Nguyễn Hào tại Đài Tiếng nói Việt Nam chia sẻ: "Nguyễn Hào bóng bẩy, quần áo sành điệu, ít ai ngờ đã từng lọ mọ đột nhập hang ổ than thổ phỉ lấm lem để bung ra những trang điều tra sắc bén; đã từng chìa bàn tay cảm thông những gia đình thuyền viên bất hạnh; thâm nhập lên tiếng về nạn mãi lộ của lực lượng cảnh sát giao thông; ém cửa khẩu lật tẩy nạn bảo kê hàng lậu; lăn lộn vùng “trắng” chết chóc ma túy… để những trang phóng sự rung lên những hồi chuông cảnh báo".

Các tác phẩm này hấp dẫn không phải ở câu chữ lấp lánh của dạng phóng sự - bút ký mà đây là sự công phu vượt nguy hiểm, gom lại những tình tiết, số liệu… thuyết phục, ăm ắp hơi thở hiện trường.

"Dân báo điều tra có cái cần giữ mình như mèo dạy hổ không dạy hết đòn, có 10 phần tư liệu thu thập được thì viết 5, viết 6 thôi, còn lại để phòng “đối tượng” phản đòn. Điều đó cần những trang điều tra logic chặt chẽ không được phép “trữ tình ngoại đề” như những dạng phóng sự, ký sự, bút ký khác. Điều này Nguyễn Hào nên tự hào vì đã làm được để các phóng sự không bị rơi vào im lặng mà đều có những hồi âm từ các cấp thẩm quyền.

Ở cái tuổi ngoài năm mươi như Nguyễn Hào, có lẽ nhu cầu được nổi tiếng này khác không còn quá lớn thì việc tập hợp những phóng sự, bài viết thành cuốn sách "Tôi “làm” than thổ phỉ" cũng chỉ mong ghi lại chặng làm nghề đã nếm trải, tìm sự thấu hiểu, nhìn nhận của độc giả trước một hành trình không chỉ của cá nhân nhà báo mà còn về những nhân vật đã từng trượt dài sa ngã. Những phóng sự lật xới tận cùng sự thật để cảnh tỉnh toàn xã hội. Âu cũng là một thành công nữa của tập sách…", nhà báo Trần Nhật Minh nhận định.