Xã hội đã chờ đợi đủ lâu cho một triết lý giáo dục đúng tầm

Đó là nhấn mạnh của đại biểu Phạm Trọng Nhân – đoàn Bình Dương khi phát biểu thảo luận về dự án Luật Giáo dục (sửa đổi).

Triết lý giáo dục của Việt Nam là gì?

Đại biểu Phạm Trọng Nhân nhấn mạnh, có lẽ không quá khó để tìm một câu khẩu hiệu trong các trường học hiện nay.

Từ "ngôi trường là nhà, cô giáo là mẹ, các cháu là con" ở cấp học mầm non đến "học để biết, học để làm, học để khẳng định mình, học để cùng chung sống" ở các cấp học còn lại.

Đại biểu Phạm Trọng Nhân. Ảnh: Quochoi.vn

“Trong hàng chục khẩu hiệu được quy định tại Công văn 282 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, có khẩu hiệu nào đủ cô đọng và khái quát ở tầm tư tưởng để trở thành triết lý giáo dục của Việt Nam?”, đại biểu đặt câu hỏi.

Đại biểu nêu, triết lý giáo dục vốn được xem là kim chỉ nam trong toàn bộ hoạt động giáo dục được xây dựng trên 4 trụ cột chính là đối tượng, mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục.

Ông dẫn chứng, nếu như Phần Lan với triết lý phải có niềm tin vào con người, Singapore với nền tảng trường học tư duy, quốc gia học tập, giáo dục Nhật Bản vận hành theo triết lý mỗi người học sẽ trở thành một cá nhân hoàn thiện đạo đức.

Trên nền tảng đó, những cơ chế, chính sách được ban hành nhằm thỏa mãn các điều kiện của 4 trụ cột, nhờ đó mà nền giáo dục của các quốc gia trên đạt trình độ phát triển được cả thế giới thừa nhận.

“Từ triết lý giáo dục của các nước, không ít lần các học giả, nhà nghiên cứu đặt câu hỏi: Vậy triết lý giáo dục của Việt Nam là gì?

Liệu từ mục tiêu, nội dung và phương pháp giáo dục được chế định trong dự luật lần này soi rọi được gì để có thể khái quát thành triết lý giáo dục của Việt Nam”, đại biểu băn khoăn.

Đại biểu nhận định, so sánh mục tiêu nội dung và phương pháp giáo dục của dự thảo lần này với Luật Giáo dục được Quốc hội thông qua cách đây 20 năm dường như không thay đổi gì nhiều.

“Đành rằng những giá trị được xem là phổ quát phải được gìn giữ.

Nhưng trong từng thời kỳ phát triển khác nhau, yêu cầu khác nhau đòi hỏi những trụ cột của triết lý phải được vận hành theo hướng đổi mới để thích ứng với thời cuộc.

Vì đầu ra của giáo dục chính là những con người quyết định cho sự hưng thịnh hay tồn vong của một quốc gia, dân tộc”, đại biểu nói.

Theo vị đại biểu đoàn Bình Dương, nội dung, phương pháp giáo dục từ nhiều năm qua vấp phải không ít những phản ứng của xã hội.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phạm Vũ Luận từng thừa nhận phương thức giáo dục của chúng ta hiện nay như 50 - 60 năm qua, tức là tiền bối dạy sao ta dạy lại thế hệ sau như thế.

Từ nhận định trên có thể thấy cỗ máy giáo dục của những tư duy về nội dung và phương pháp giáo dục vẫn chưa có nhiều thay đổi để thích ứng với gia tốc ngày càng nhanh của xã hội.

Do đó, sự bất tương xứng giữa yêu cầu đòi hỏi của xã hội và năng lực quản lý nhà nước về giáo dục là một điều tất yếu.

“Rõ ràng tính cơ bản, toàn diện, thiết thực, hiện đại của nội dung giáo dục và tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học trong phương pháp giáo dục vẫn chưa đạt được.

Mặc dù điều này đã được đặt ra suốt 20 năm qua nhằm xây dựng những giá trị, phẩm hạnh cần có của người học nói riêng và hướng tới hình mẫu công dân của quốc gia nói chung.

Phải chăng sự kiên trì đeo đuổi phương pháp giáo dục 20 năm qua vẫn chưa thể phát huy được các đức tính cần có của người học”, đại biểu đặt câu hỏi.

Ông cho rằng, không hiếm trường hợp sinh viên ra trường không viết nổi một văn bản hay nhiều doanh nghiệp than phiền khi phải đào tạo bổ sung nếu tuyển dụng sinh viên vào đơn vị.

Việc chưa dành nhiều thời gian để đào tạo kỹ năng mềm từ nhà trường và tính chưa tự giác của người học đã cho ra đời những sản phẩm giáo dục khó đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng và xã hội.

Việc cắp sách đến trường chỉ mới dừng lại ở nghĩa vụ mà chưa phải là một niềm vui, niềm khao khát được hướng dẫn để tiếp cận kho tàng tri thức của nhân loại.

Một trong những mục tiêu của giáo dục là hội nhập quốc tế nhưng toàn bộ dự luật không có bất kỳ điều khoản nào quy định ngoại ngữ là một công cụ bắt buộc hình thành nền tảng cơ bản nhất cho hội nhập.

Tuy các em được học tiếng Anh từ rất sớm nhưng nhiều trường hợp không thể sử dụng được tiếng Anh sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông.

“Sứ mệnh của giáo dục với mục tiêu hội nhập quốc tế sẽ được thực hiện như thế nào khi điểm trung bình môn tiếng Anh 3 năm vừa qua của kỳ thi trung học phổ thông quốc gia không vượt qua nổi con số 5.

Nhìn các bạn trẻ sinh năm 2000 khi đất nước đã đi được một chặng đường hội nhập khá dài phải vất vả bập bẹ tiếng Anh mới có thể giới thiệu được tên, tuổi và dự định tương lai trong một số video clip mới thấy mục tiêu hội nhập quốc tế của giáo dục còn nhiều chông gai.

Sẽ còn chông gai hơn nếu không chế định tiếng Anh là công cụ bắt buộc trong hệ thống giáo dục như Singapore hay Philippin từng làm”, đại biểu khẳng định.

Nền giáo dục thiếu triết lý cũng như thiếu một ngọn hải đăng dẫn đường

Theo đại biểu Phạm Trọng Nhân, 4 trụ cột để hình thành triết lý giáo dục trong dự luật đã rõ ràng, có nhiều điểm hay nhưng toàn bộ các điều khoản sau đó không xoay quanh 4 trụ cột này mà hầu như chỉ tập trung giải quyết các sự vụ, sự việc.

Đây có phải là nguyên nhân tuy đã minh định mục tiêu, phương pháp, nội dung giáo dục từ rất lâu nhưng quốc gia vẫn chưa có được một nền giáo dục như mong muốn của xã hội.

Lẽ ra, trong bối cảnh mới, với sự thay đổi chóng mặt của khoa học, kỹ thuật, công nghệ, thì một trong những phương pháp giáo dục phải là khai phóng, hướng đến từng người học giúp các em chủ động trong nhận thức, độc lập trong tư duy sáng tạo để có thể tự kết nối, tự kiểm soát và thích ứng với những thay đổi khó đoán định của thế giới hiện nay.

Để vượt lên trên sứ mệnh của giáo dục chỉ có thể là mạnh dạn phá bỏ những tư duy, thói quen cũ kỹ, ăn sâu vào tiềm thức trong dạy và học.

“Đời người chỉ có một quãng thời gian ngắn ngủi ngồi trên ghế nhà trường, do đó những gì là tinh hoa của nhân loại, dân tộc và thời đại cần được chắt lọc để hướng dẫn thế hệ trẻ.

Bởi chúng ta chưa thể đưa đất nước sánh vai cùng các cường quốc thì phải tạo được một nền tảng vững chắc từ đạo luật này để thế hệ trẻ hiện thực hóa lời căn dạy của tiền nhân.

Các trụ cột được diễn giải và đổi mới thế nào cũng không vượt qua khỏi hai phạm trù cơ bản là đạo đức và tri thức. Đó cũng là sứ mệnh, hồn cốt triết lý của giáo dục.

Nói cách khác, chất liệu chính của một triết lý giáo dục chỉ có thể là sự hướng thiện con người đi cùng với suy tư, trăn trở về trách nhiệm của bản thân trước vận mệnh thịnh, suy của đất nước.

Một nền giáo dục thiếu triết lý cũng như thiếu một ngọn hải đăng dẫn đường. Thiếu triết lý giáo dục cũng đồng thời làm đất nước thiếu đi một bộ phận cấu thành triết lý phát triển vì tất cả khởi thủy từ giáo dục”, đại biểu tâm huyết nhấn mạnh.

Đại biểu nhấn mạnh, Quốc hội đã quyết tâm cho một lần sửa đổi toàn diện thì cần thêm một lần mạnh dạn tư duy cho một nền giáo dục thỏa mãn tư duy, nhu cầu và điều kiện của cuộc cách mạng lần này.

“Xã hội chờ đợi đủ lâu cho một triết lý giáo dục đúng tầm, đúc kết từ văn hóa truyền thống ngàn đời của dân tộc và hơi thở của thời đại để định hướng cho 4 trụ cột bằng những cam kết, chính sách nhất quán trong toàn bộ hệ thống pháp luật, đảm bảo vận hành đúng tinh thần triết lý ấy.

Dù ngắn gọn hay là gì đi nữa nhưng tựu chung lại là làm cho sự học của mỗi người, cốt để hướng thiện, học để thành nhân và kiến quốc”, đại biểu Phạm Trọng Nhân kết luận.

Mối quan tâm về triết lý giáo dục của Việt Nam là gì cũng được đại biểu Phạm Trí Thức – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật đặt vấn trong phát biểu của ông.

“Khi đọc 4 điều về mục tiêu giáo dục. Một là điều chung, hai là mục tiêu giáo dục cho mầm non, cho phổ thông, cho đại học, tôi thật sự hoang mang, thấy tập trung tất cả những ngôn từ đúng, hay, đẹp.

Nhưng tôi lo khi đưa vào cuộc sống luật này để cụ thể hóa thành phương pháp giáo dục, chương trình giáo dục chúng ta sẽ như "chim chích vào rừng rậm", rất khó.

Ví dụ, Điều 2 nói: "Phát triển toàn diện con người Việt Nam có đạo đức, tri thức, văn hóa, sức khỏe", nhưng Điều 28 lại nói: "Đạo đức, trí tuệ, thể chất và thẩm mỹ".

Điều 22 nói "Trí tuệ, thẩm mỹ". Không biết "trí tuệ" với "tri thức" khác nhau chỗ nào, "Thể chất" và "sức khỏe' khác nhau chỗ nào, cụ thể hóa vào chương trình như thế nào.

Ban soạn thảo cần nghiên cứu lại triết lý giáo dục để đảm bảo tính thời đại, hiện đại mà giữ được truyền thống văn hóa dân tộc”, đại biểu nói.