Ngành Công tác xã hội là một lĩnh vực chuyên môn nhằm hỗ trợ cá nhân, gia đình, nhóm và cộng đồng vượt qua khó khăn, nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy công bằng xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, khi xã hội đối mặt với nhiều vấn đề phức tạp như già hóa dân số, bạo lực gia đình, nghèo đói, ảnh hưởng của đại dịch hay biến đổi khí hậu, vai trò của ngành Công tác xã hội ngày càng trở nên quan trọng.
Các nhân viên công tác xã hội không chỉ là người hỗ trợ trực tiếp, mà còn là cầu nối giữa cộng đồng với các chính sách xã hội, đồng thời góp phần xây dựng một xã hội bao dung, công bằng và phát triển bền vững.
Ngành Công tác xã hội yêu cầu ở người học điều gì?
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Tiến sĩ Bùi Đình Tuân - Trưởng ngành, ngành Công tác xã hội, Khoa Tâm lý - Giáo dục - Công tác xã hội, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng), nhấn mạnh công tác xã hội là một ngành nghề chuyên trợ giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng, đặc biệt là những nhóm yếu thế nhằm giúp họ vượt qua khó khăn, thích ứng với cuộc sống và hòa nhập xã hội.
Để theo học ngành này, thí sinh cần có lòng yêu thương con người, mong muốn giúp đỡ những người gặp hoàn cảnh khó khăn như người cao tuổi, người khuyết tật, phụ nữ, trẻ em, người nghèo…
Đồng thời, các bạn cần năng động, nhiệt huyết, yêu thích các hoạt động xã hội, đoàn thể và có định hướng làm việc trong các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức phi chính phủ, hay các cơ quan liên quan đến phát triển cộng đồng và an sinh xã hội.
“Ngành Công tác xã hội và ngành Tâm lý học có sự gần gũi, liên quan đến nhau do đều nằm trong nhóm khoa học xã hội và nhân văn, cùng hướng đến mục tiêu trợ giúp con người.
Tuy nhiên, nếu tâm lý học chuyên sâu về tư vấn, trị liệu tâm lý thì công tác xã hội có phạm vi rộng hơn, bao gồm kết nối nguồn lực, can thiệp xã hội, giúp cá nhân và cộng đồng nâng cao năng lực tự giải quyết vấn đề.
Xã hội càng phát triển thì càng phát sinh nhiều vấn đề, và công tác xã hội là lực lượng không thể thiếu để giải quyết các vấn đề ấy. Đây là một ngành có tính nhân văn sâu sắc, góp phần thúc đẩy công bằng xã hội và đảm bảo quyền con người”, Tiến sĩ Bùi Đình Tuân bày tỏ.
Tiến sĩ Bùi Đình Tuân - Trưởng ngành, ngành Công tác xã hội, Khoa Tâm lý - Giáo dục - Công tác xã hội, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng). Ảnh: NVCC
Cũng theo thầy Tuân, Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng) đã có 14 năm kinh nghiệm giảng dạy ngành Công tác xã hội. Chương trình đào tạo được rà soát định kỳ, cập nhật theo chuẩn quốc tế, có học phần đào tạo bằng tiếng Anh, mời chuyên gia nước ngoài giảng dạy, và đang chuẩn bị tuyển sinh khóa cao học đầu tiên ngành này từ năm 2025.
Nhà trường định hướng đào tạo tập trung vào các lĩnh vực như công tác xã hội trường học, bệnh viện và phát triển cộng đồng - những lĩnh vực đang có nhu cầu nhân lực rất lớn.
Bên cạnh những thuận lợi, theo Tiến sĩ Bùi Đình Tuân, một trong những rào cản lớn nhất hiện nay chính là nhận thức xã hội về ngành này còn hạn chế và chưa đầy đủ.
Thực tế, có một bộ phận không nhỏ công chúng vẫn còn nhầm lẫn giữa công tác xã hội và các hoạt động từ thiện đơn thuần. Điều này vô tình làm giảm đi giá trị và tầm quan trọng của một ngành nghề chuyên nghiệp.
Thầy Tuân nhấn mạnh, công tác xã hội không chỉ là hoạt động thiện nguyện mà là một ngành nghề chuyên môn có vị trí việc làm rõ ràng, có chế độ đãi ngộ cụ thể, và đã được nhà nước quy định chính thức trong hệ thống dịch vụ an sinh xã hội quốc gia.
Việc hiểu sai về bản chất ngành nghề này đã phần nào ảnh hưởng tiêu cực đến công tác tuyển sinh, khiến nhiều thí sinh tiềm năng còn ngần ngại hoặc chưa thực sự quan tâm sâu sắc đến ngành, dẫn đến tình trạng thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao trong tương lai.
Trong bối cảnh đó, các cơ sở đào tạo đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc định hình lại nhận thức xã hội và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Điển hình là Trường Đại học Sư phạm (Đại học Đà Nẵng), một cơ sở giáo dục đã xác định rõ vai trò là trọng điểm đào tạo nguồn nhân lực công tác xã hội cho khu vực miền Trung - Tây Nguyên và cả nước.
Nhà trường đã chủ động xây dựng chương trình đào tạo mang tính thực tiễn cao, giúp sinh viên sớm tiếp cận nghề nghiệp. Ngay từ năm nhất, sinh viên đã được tạo điều kiện đi thực tế, tiếp xúc với các đối tượng và môi trường làm việc ban đầu.
Trong các năm học tiếp theo, quá trình học tập được kết hợp chặt chẽ với thực hành và thực tập tại nhiều đơn vị khác nhau, bao gồm các trung tâm bảo trợ xã hội, bệnh viện, trường học, tổ chức phi chính phủ, và các đơn vị hành chính sự nghiệp.
Ngoài ra, nhà trường cũng chủ động và tích cực kết nối với các cơ sở thực hành và doanh nghiệp có liên quan để không chỉ hỗ trợ sinh viên tích lũy kinh nghiệm quý báu mà còn mở ra những cơ hội việc làm rộng mở ngay sau khi tốt nghiệp.
Trong khi đó, Tiến sĩ Tạ Thị Thảo - Phó Trưởng khoa, Khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên) cho biết: Về bản chất, Công tác xã hội là một hoạt động mang tính chuyên môn nhằm hướng đến việc thay đổi cuộc sống của các cá nhân, nhóm xã hội, cộng đồng xã hội thông qua đánh giá tình huống/vấn đề của họ, kết nối nguồn lực và vận động chính sách xã hội nhằm cải thiện chất lượng cuộc sống.
Nhân viên Công tác xã hội giúp mọi người nâng cao năng lực ứng phó với những thách thức của cuộc sống và kết nối với các chương trình và dịch vụ dựa trên giải pháp.
“Khác với các ngành kỹ thuật hay kinh tế thường yêu cầu khả năng tư duy logic hoặc năng lực toán học vượt trội, ngành Công tác xã hội lại đặt nặng yếu tố con người, trong đó tố chất và đam mê giúp đỡ người khác là nền tảng quan trọng.
Những thí sinh phù hợp với ngành này thường có khả năng giao tiếp tốt, hoạt ngôn, biết lắng nghe và làm việc nhóm hiệu quả. Bên cạnh đó, tính kiên nhẫn, sự đồng cảm, tư duy linh hoạt cùng kỹ năng tổ chức và quản lý công việc là những yếu tố cần thiết để theo đuổi nghề nghiệp lâu dài trong lĩnh vực này.
Cùng với đó, những bạn trẻ năng động, tự tin, yêu thích các hoạt động cộng đồng và có tinh thần cống hiến cũng sẽ có nhiều lợi thế khi học và làm việc trong ngành Công tác xã hội", Tiến sĩ Tạ Thị Thảo chia sẻ.
Nhu cầu nhân lực ngày càng tăng, người học cần trau dồi kỹ năng mềm và ngoại ngữ
Trong tương lai, nhu cầu nhân lực ngành Công tác xã hội được dự báo sẽ tăng mạnh do sự phát triển của xã hội kéo theo những vấn đề mới về con người và cộng đồng.
Các vấn đề như bạo lực gia đình, sức khỏe tâm thần, hỗ trợ người cao tuổi, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt hay người khuyết tật ngày càng đặt ra yêu cầu cấp thiết về một đội ngũ cán bộ công tác xã hội được đào tạo bài bản, có năng lực thực hành và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp.
Chia sẻ về cơ hội nghề nghiệp của ngành Công tác xã hội, chị Lò Thùy Linh, cựu sinh viên ngành Công tác xã hội Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên), hiện đang là Giám đốc Viện Nghiên cứu Tâm lý - Giáo dục đặc biệt, chi nhánh Phù Yên (xã Phù Yên, tỉnh Sơn La) khẳng định đây là một ngành đang nhận được sự quan tâm lớn bởi vai trò trong xã hội và tính đa dạng trong công việc.
“Sau khi tốt nghiệp, với sự định hướng và tư vấn tận tình của các giảng viên về nhóm đối tượng phù hợp, tôi đã lựa chọn theo đuổi công việc trị liệu cho trẻ rối loạn phát triển. Để hiện thực hóa ước mơ, tôi quyết định làm việc tại một trung tâm trị liệu trẻ em tại Hà Nội, nơi tôi có cơ hội rèn luyện và tích lũy kinh nghiệm thực tiễn.
Trải qua 5 năm gắn bó với nghề, tôi trở về quê hương để mở một lớp điều trị cho trẻ đặc biệt. Từ bước khởi đầu ấy, tôi dần phát triển và hiện tại đang đảm nhiệm vai trò Giám đốc Viện Nghiên cứu Tâm lý - Giáo dục đặc biệt, chi nhánh Phù Yên (thuộc xã Phù Yên, tỉnh Sơn La).
Về cơ hội nghề nghiệp và tiềm năng phát triển, ngành Công tác xã hội đang cho thấy sự phát triển mạnh mẽ và có ý nghĩa xã hội sâu sắc. Mức lương trung bình của ngành này hiện nay khá đa dạng, dao động từ 6 đến 15 triệu đồng/tháng, tùy thuộc vào năng lực chuyên môn, kinh nghiệm tích lũy và đặc thù của nơi làm việc.
Người học tốt nghiệp ngành Công tác xã hội có thể tìm thấy nhiều cơ hội việc làm tại các cơ quan nhà nước, các trung tâm can thiệp sớm cho trẻ em, các tổ chức phi chính phủ hoạt động vì cộng đồng, bệnh viện, trường học, hay thậm chí là trong những doanh nghiệp lớn có chương trình trách nhiệm xã hội.
Đây là một ngành đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc hỗ trợ nhóm người yếu thế, góp phần ổn định xã hội và giảm tải gánh nặng đáng kể cho hệ thống an sinh xã hội quốc gia”, chị Linh bày tỏ.
Cũng theo chị Linh, điều quan trọng nhất đối với sinh viên ngành Công tác xã hội chính là tinh thần trách nhiệm, trong bối cảnh ngành đang nhận được sự quan tâm lớn bởi tính đa dạng trong công việc và cơ hội nghề nghiệp rộng mở.
Sinh viên Công tác xã hội là những người trẻ nhiệt huyết, năng động - hãy chủ động tìm kiếm và nắm bắt những cơ hội phù hợp với mong muốn và đam mê của bản thân.
Trong khi đó, Tiến sĩ Tạ Thị Thảo cho rằng, cơ hội việc làm dành cho sinh viên tốt nghiệp ngành Công tác xã hội hiện nay khá phong phú và không ngừng được mở rộng nhờ sự quan tâm ngày càng lớn của xã hội đối với các vấn đề an sinh.
Sau khi tốt nghiệp, sinh viên có thể làm việc trong các cơ quan quản lý nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập với vai trò công chức, viên chức hoặc chuyên viên công tác xã hội.
Ngoài ra, các bạn có thể đảm nhận công việc tại cơ sở cung cấp dịch vụ công tác xã hội thuộc lĩnh vực y tế, giáo dục, tư pháp, cơ sở giam giữ, trường giáo dưỡng và nhiều lĩnh vực khác theo quy định pháp luật.
Bên cạnh đó, sinh viên sau khi ra trường cũng có thể làm việc tại các tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức phi chính phủ, hội, hiệp hội, doanh nghiệp hoặc tự khởi nghiệp để hành nghề công tác xã hội một cách độc lập.
Nhằm hỗ trợ sinh viên nâng cao năng lực thực tiễn và tăng khả năng tiếp cận thị trường lao động, Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên) đặc biệt chú trọng đến việc kết nối với các cơ quan, doanh nghiệp và tổ chức xã hội.
Sinh viên được tham gia các kỳ kiến tập và thực tập tại những đơn vị chuyên môn, nơi họ có cơ hội áp dụng kiến thức đã học, rèn luyện kỹ năng và tiếp xúc trực tiếp với môi trường làm việc thực tế.
Bên cạnh đó, nhà trường thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo, tọa đàm hướng nghiệp với sự tham gia của doanh nghiệp, cơ quan tuyển dụng và cựu sinh viên thành đạt, giúp sinh viên cập nhật thông tin thị trường lao động và định hướng nghề nghiệp rõ ràng hơn.
Các hoạt động tình nguyện cộng đồng cũng được khuyến khích mạnh mẽ nhằm rèn luyện kỹ năng mềm, nâng cao tinh thần trách nhiệm và xây dựng mạng lưới kết nối xã hội.
Ngoài ra, một số chương trình hợp tác nghiên cứu với các tổ chức xã hội còn mở ra cơ hội cho sinh viên tham gia những dự án thực tế, từ đó tích lũy kinh nghiệm chuyên sâu và mở rộng triển vọng nghề nghiệp sau tốt nghiệp.
“Để đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực công tác xã hội có trình độ chuyên môn và kỹ năng nghề nghiệp vững vàng, nhà trường đã chủ động cập nhật chương trình đào tạo theo hướng hiện đại, hội nhập quốc tế và gắn với thực tiễn Việt Nam.
Đồng thời, nhà trường cũng tích cực mở rộng kết nối với các cơ quan, tổ chức để tạo môi trường thực hành hiệu quả cho sinh viên, qua đó giúp sinh viên tiếp cận sớm với thị trường lao động và nâng cao khả năng đáp ứng nhu cầu của xã hội.
Việc mở rộng hợp tác quốc tế thông qua các chương trình trao đổi sinh viên, giảng viên, cũng như hoạt động hợp tác nghiên cứu với các trường đại học và tổ chức quốc tế đang được đẩy mạnh nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và khả năng hội nhập của sinh viên.
Ngoài ra, nhà trường còn định hướng phát triển các chương trình chuyên sâu theo lĩnh vực, như công tác xã hội lâm sàng, công tác xã hội trong y tế hay trong môi trường học đường, nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về nguồn nhân lực chuyên biệt trong ngành công tác xã hội hiện nay”, Phó Trưởng khoa, Khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn, Trường Đại học Khoa học (Đại học Thái Nguyên) thông tin.
Cùng chia sẻ về cơ hội việc làm của ngành Công tác xã hội, Tiến sĩ Bùi Đình Tuân cho biết: Cơ hội nghề nghiệp cho sinh viên ngành Công tác xã hội hiện nay vô cùng đa dạng và tiềm năng. Minh chứng rõ rệt nhất là nhu cầu về nhân viên công tác xã hội ngày càng tăng cao ở nhiều lĩnh vực. Chẳng hạn, mỗi trường học ngày nay có thể tuyển dụng 1-2 nhân viên công tác xã hội học đường để hỗ trợ học sinh giải quyết các vấn đề tâm lý, xã hội. Các bệnh viện cũng đang dần có vị trí chuyên trách về công tác xã hội y tế để hỗ trợ bệnh nhân và gia đình.
Tiến sĩ Bùi Đình Tuân nhấn mạnh thêm, những sinh viên có khả năng ngoại ngữ tốt sẽ có lợi thế rất lớn khi làm việc cho các tổ chức phi chính phủ nước ngoài, với mức thu nhập hấp dẫn hơn rất nhiều so với mặt bằng chung. Điều này cho thấy, dù còn những thách thức về nhận thức, nhưng ngành Công tác xã hội đang thực sự mở ra một tương lai đầy hứa hẹn cho những người trẻ có tâm huyết và năng lực.
