Đào tạo tiến sĩ ở trong nước hay nước ngoài cần được hỗ trợ cùng mức kinh phí

Trong khuôn khổ Kỳ họp bất thường lần thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về Dự thảo Nghị quyết thí điểm một số chính sách để tháo gỡ vướng mắc trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (dự thảo Nghị quyết). Phát biểu tại phiên thảo luận, Đại biểu Quốc hội, Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường (đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội) nêu kiến nghị: “Ưu tiên ngân sách đầu tư cho các trường đại học, đặc biệt là đại học định hướng nghiên cứu, đại học có đào tạo tiến sĩ. Bởi nếu không cấp kinh phí cho hoạt động đào tạo tiến sĩ, những nghiên cứu sinh tự bỏ kinh phí ra sẽ nghiên cứu những gì sẵn có. Những kết quả đó không đóng góp vào giá trị của khoa học”. [1]

Để hiểu rõ hơn về đề xuất trên, phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã có cuộc trao đổi với Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường về tầm quan trọng của việc đầu tư cho giáo dục đại học đặc biệt là đại học định hướng nghiên cứu, đại học có đào tạo tiến sĩ nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và thúc đẩy hoạt động nghiên cứu khoa học.

Rào cản tài chính ảnh hưởng đến nghiên cứu khoa học

Đại biểu Quốc hội Hoàng Văn Cường chia sẻ: “Đào tạo tiến sĩ không chỉ là việc trang bị kiến thức mà còn là quá trình phát triển năng lực nghiên cứu độc lập, góp phần tạo ra sản phẩm khoa học có giá trị. Quá trình này gồm hai hoạt động là tích lũy tri thức và thực hành nghiên cứu.

Học thạc sĩ, tiến sĩ theo diện Đề án 89, người học được hỗ trợ bao nhiêu tiền?

Người học cần chuyên tâm tiếp thu, tích lũy kiến thức nền tảng chuyên sâu trong lĩnh vực của mình. Đồng thời, phải thực hiện các hoạt động nghiên cứu, ứng dụng để tạo ra sản phẩm khoa học có tính sáng tạo, hay còn được gọi là luận án tiến sĩ. Sản phẩm này phải đáp ứng được các tiêu chí về tính mới, tính khoa học và phải có giá trị đóng góp vào sự phát triển của tri thức, ứng dụng trong thực tiễn. Đây cũng là thước đo khả năng sáng tạo và đóng góp của một nhà khoa học.

Nếu sản phẩm khoa học của nghiên cứu sinh đáp ứng được mục tiêu, định hướng chiến lược và giải quyết các vấn đề cốt lõi của cơ sở đào tạo, thì đây không chỉ là thành quả cá nhân mà còn là giá trị đóng góp thiết thực, góp phần nâng cao uy tín và sức cạnh tranh của nhà trường.

Chính vì vậy, hiện nay, trên thế giới nhiều trường đào tạo trình độ tiến sĩ có cơ chế miễn học phí hoặc cấp học bổng toàn phần cho nghiên cứu sinh xuất sắc. Nếu người học có đủ các tiêu chí đề ra và chứng minh được năng lực nghiên cứu vượt trội, sẽ được hỗ trợ về: học phí, chi phí sinh hoạt, các chi phí liên quan đến hoạt động nghiên cứu, thậm chí, còn nhận được lương khi tham gia trợ giảng hoặc nghiên cứu cùng người hướng dẫn. Những chính sách này giúp giảm bớt gánh nặng tài chính, tạo điều kiện để người học tập trung hoàn toàn vào nghiên cứu.

Còn ở Việt Nam, nghiên cứu sinh vừa phải đóng học phí, vừa bị hạn chế tiếp cận các nguồn tài trợ nghiên cứu từ cơ sở đào tạo”.

Vị Đại biểu Quốc hội cho rằng, một nghiên cứu sinh có luận án tiến sĩ đạt chất lượng cao và có nhiều công bố quốc tế, sẽ góp phần nâng cao uy tín, vị thế của nhà trường, đồng thời, góp phần giải quyết một số vấn đề trong khoa học cơ bản, công nghệ, sản xuất, quản lý kinh tế, xã hội.

Giá trị của nghiên cứu sinh không chỉ nằm ở thành quả cá nhân mà còn ở khả năng đóng góp, giải quyết các nhiệm vụ được giao. Khi nghiên cứu sinh dừng lại ở việc nghiên cứu những tài liệu sẵn có sẽ không mang lại giá trị khoa học thực sự. Do đó, các cơ sở đào tạo cần tạo điều kiện thuận lợi, hỗ trợ cho người học, để họ có thể yên tâm tập trung vào nghiên cứu và đóng góp cho sự phát triển của khoa học.

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường cho biết thêm, theo Thông tư số 30/2022/TT-BTC của Bộ Tài chính hướng dẫn cơ chế tài chính thực hiện Đề án Nâng cao năng lực đội ngũ giảng viên, cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục đại học đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo giai đoạn 2019 - 2030, người học tham gia đào tạo tại nước ngoài theo đề án này sẽ được cấp kinh phí tối đa không quá 25.000 đô la Mỹ/người học/năm học (chưa bao gồm sinh hoạt phí, bảo hiểm y tế bắt buộc, vé máy bay, chi phí đi đường...) hoặc tương đương với đồng tiền của nước sở tại. Mặc dù, cơ chế tài chính đã có sự đột phá nhưng mức hỗ trợ này chưa hấp dẫn bằng các chương trình học bổng khác ở nước ngoài.

Về kinh phí hỗ trợ đối với phương thức đào tạo tiến sĩ tập trung toàn thời gian ở trong nước còn ở mức thấp. Điều này phản ánh sự bất cập trong quản lý, cần phải sửa đổi để nâng cao chất lượng đào tạo.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường, dù đào tạo tiến sĩ ở trong nước hay ngoài nước, đều phải được cấp kinh phí tương đương nhằm đảm bảo chất lượng và cơ hội phát triển như nhau. Khoản kinh phí người học được cấp khi tham gia đào tạo tại nước ngoài là 25.000 đô la Mỹ/người học/năm học thì nghiên cứu sinh trong nước cũng nên nhận được khoản kinh phí như vậy. Dưới sự hỗ trợ công bằng, các nghiên cứu sinh trong nước sẽ có điều kiện và động lực nghiên cứu nhiều hơn, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo tiến sĩ trong nước.

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường cũng nhấn mạnh, các cơ sở đào tạo tiến sĩ chỉ dựa vào học phí do nghiên cứu sinh đóng mà không có sự hỗ trợ tài chính từ Nhà nước hoặc các nguồn đầu tư bên ngoài, sẽ gặp nhiều hạn chế trong việc nâng cao chất lượng đào tạo. Vì vậy, các trường đại học cần có nguồn tài chính ổn định để hỗ trợ, giúp nghiên cứu sinh tập trung vào học tập, nghiên cứu.

Ưu tiên ngân sách đầu tư cho các trường đại học định hướng nghiên cứu

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường cho rằng, mục đích chính của nghiên cứu sinh là xây dựng nền tảng vững chắc và tích lũy kiến thức để trở thành nhà nghiên cứu khoa học trong tương lai. Chỉ khi hoàn thành quá trình đào tạo và có được vị trí nghề nghiệp ổn định, người học mới có thể tạo ra thu nhập để đảm bảo cuộc sống. Nếu không được hỗ trợ tài chính, nghiên cứu sinh buộc phải vừa học vừa làm, dẫn đến việc phân tán thời gian và tâm trí, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng, tiến độ nghiên cứu cũng như khả năng tiếp thu, sáng tạo.

Nhiều nghiên cứu sinh vì phải lo làm thêm, thường có xu hướng chỉ dựa vào những tài liệu có sẵn để hoàn thành luận án, dẫn đến công trình khoa học thiếu tính sáng tạo, không có nhiều đóng góp mới và không đem lại giá trị cho sự phát triển khoa học.

Để nghiên cứu sinh tạo ra luận án có giá trị và trở thành nhà khoa học, sự hỗ trợ tài chính từ nhà trường và Nhà nước là yếu tố quan trọng. Việc tạo điều kiện thuận lợi nhằm giúp người học có thể theo đuổi định hướng nghiên cứu một cách nghiêm túc, đáp ứng yêu cầu của cơ sở đào tạo, từ đó tạo ra những công trình khoa học có giá trị thực tiễn.

Chính vì vậy, Nhà nước cần tăng cường đầu tư kinh phí cho các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và giao đề tài quan trọng cho các cơ sở giáo dục đại học định hướng nghiên cứu. Khi nhận được hợp đồng nghiên cứu khoa học và nguồn tài trợ từ ngân sách nhà nước, các trường không chỉ triển khai dự án mà còn sử dụng nguồn kinh phí đó để tuyển chọn những nghiên cứu sinh có năng lực, trao học bổng nhằm giúp họ tập trung hoàn toàn vào công việc nghiên cứu.

Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường chia sẻ thêm, hiện nay, các trường đại học không chỉ là nơi đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao mà còn là trung tâm nghiên cứu khoa học và đổi mới sáng tạo. Tại Việt Nam, có thể phân chia thành hai mô hình đào tạo là trường đại học định hướng nghiên cứu và trường đại học định hướng ứng dụng. Để thúc đẩy sự phát triển của khoa học và công nghệ, nên ưu tiên ngân sách đầu tư cho các trường đại học định hướng nghiên cứu.

Khi nghiên cứu sinh được nhà trường cấp kinh phí, họ sẽ tập trung thời gian và công sức vào thực hiện nhiệm vụ theo yêu cầu của trường. Nhờ đó, các kết quả nghiên cứu sẽ trở thành sản phẩm khoa học có giá trị, đóng góp vào sự phát triển của nhà trường và nền khoa học.

Để tạo thuận lợi cho công tác đào tạo tiến sĩ cũng như nâng cao về số lượng và chất lượng đào tạo, Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Văn Cường cho rằng, các cơ sở giáo dục đại học cần phải mở rộng hướng đầu tư và đảm bảo có nguồn lực tài chính cho sự phát triển bền vững. Hiện nay, các đề án đào tạo tiến sĩ thường chỉ tập trung vào việc bồi dưỡng giảng viên của trường đại học, chưa nói đến các nhóm đối tượng khác. Do đó, cần có chính sách phân bổ nguồn kinh phí hợp lý hơn, không chỉ hỗ trợ giảng viên đại học mà còn tạo cơ hội cho các nghiên cứu sinh khác không phải là giảng viên.

Cùng với đó, cần phải đặt nhiệm vụ cụ thể, yêu cầu rõ ràng về nghiên cứu, tăng cường tiêu chuẩn, kiểm soát chất lượng đào tạo nhằm nâng cao chất lượng nghiên cứu cũng như tạo ra sản phẩm khoa học có giá trị. Hiện tại, việc cấp kinh phí cho đào tạo tiến sĩ ở nước ngoài chỉ góp phần “nuôi dưỡng” cơ sở đào tạo ở nước ngoài, chưa đem lại lợi ích trực tiếp cho sự phát triển khoa học trong nước.

Tài liệu tham khảo:

1. https://giaoducthoidai.vn/dai-bieu-quoc-hoi-de-xuat-uu-tien-ngan-sach-dau-tu-cho-dai-hoc-post719798.html