Tại tọa đàm “Giáo dục Đại học - Kiến tạo tự chủ toàn diện và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao theo tinh thần Nghị quyết 71-NQ/TW”, do Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh phối hợp với Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương tổ chức vừa qua, nhóm chuyên gia Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đề xuất, nên áp dụng phương thức xét tuyển thay vì thi tuyển ở vùng khó khăn.
Trước đề xuất này, theo lãnh đạo một số cơ sở giáo dục, việc xét tuyển thay vì thi tuyển giáo viên tại vùng khó là hợp lý, trong bối cảnh nhiều địa phương còn tình trạng thiếu giáo viên.
Xét tuyển hợp lý vẫn có thể đánh giá chính xác năng lực của ứng viên
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Lê Văn Ngoan - Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Nong U (xã Pu Nhi, tỉnh Điện Biên) cho rằng, cơ chế tuyển dụng giáo viên hiện nay vẫn tồn tại một số bất cập.
Cụ thể, việc thi tuyển giáo viên còn thiếu sự thích ứng, phù hợp với môi trường của vùng có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn. Bài thi thường chỉ tập trung vào kiến thức lý thuyết, chưa đánh giá được các yếu tố cốt lõi cần có của giáo viên vùng cao như: khả năng thích nghi, sự chịu đựng khó khăn, tâm huyết và hiểu biết văn hóa địa phương.
Cùng với đó, tiêu chuẩn tuyển dụng giáo viên còn cứng nhắc, đòi hỏi điều kiện về bằng cấp, chứng chỉ, xếp loại tốt nghiệp,...quá cao hoặc quá đồng nhất, chưa được giải quyết linh hoạt.
Theo thầy Ngoan, thực tế tại một số trường học tại vùng khó khăn vẫn còn tình trạng thiếu giáo viên, đặc biệt là các môn đặc thù như: Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật. Nguyên nhân dẫn tới tình trạng này là nguồn tuyển còn hạn chế do số lượng sinh viên tốt nghiệp các ngành sư phạm môn đặc thù không nhiều và hầu hết không chọn lên vùng cao công tác bởi cơ hội việc làm ở khu vực đồng bằng, thành thị cao hơn.
Đồng thời, chế độ đãi ngộ của giáo viên vùng khó vẫn chưa đủ hấp dẫn so với thực tế tại các địa phương về các điều kiện, chi phí sinh hoạt như: nhà ở, đi lại, điện nước,...
Mặt khác, hệ thống cơ sở vật chất còn thiếu thốn, chẳng hạn như: thiếu máy tính, đàn, phòng chức năng,... khiến giáo viên các môn đặc thù phải dạy chay, ảnh hưởng đến chất lượng và động lực để lên vùng cao làm việc.
Vì vậy, đề xuất xét tuyển thay vì thi tuyển đối với giáo viên ở một số vùng đặc biệt khó khăn là hợp lý.
Thay vì thi tuyển, việc xét tuyển giáo viên giúp địa phương tuyển dụng nhanh chóng, kịp thời bổ sung nhân sự vào đầu năm học, không phải chờ đợi quy trình thi tuyển kéo dài.
Đồng thời, xét tuyển vẫn đánh giá đúng năng lực thích ứng và tâm huyết của giáo viên. Bởi hình thức này cho phép các cơ quan chức năng ưu tiên phỏng vấn trực tiếp hoặc dạy thử để đánh giá kỹ năng sư phạm thực tế, sự hiểu biết về địa phương và ý chí bám trụ của ứng viên, thay vì chỉ là kiến thức lý thuyết.
Hơn nữa, xét tuyển cũng giúp thu hút giáo viên người địa phương, dễ dàng áp dụng chính sách ưu tiên xét tuyển con em địa phương hoặc giáo viên hợp đồng đã có kinh nghiệm, những người có khả năng gắn bó và cống hiến cho giáo dục tại vùng khó lâu dài.
Cùng chung ý kiến, thầy Nguyễn Văn Cường - Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học và Trung học cơ sở Nậm Dạng (xã Võ Lao, tỉnh Lào Cai) cho rằng, trong bối cảnh một số địa phương vùng khó khăn đang thiếu giáo viên, việc xét tuyển giáo viên là phương án hợp lý, mang tính ưu việt hơn so với thi tuyển.
“Việc thi tuyển có thể tạo ra áp lực không cần thiết cho giáo viên, đặc biệt với ứng viên ở địa phương vùng khó khi đội ngũ này phải dành thời gian, công sức cho việc học tập và ôn thi trong điều kiện chưa thực sự tốt. Hơn nữa, nếu trường học có nhu cầu giáo viên cụ thể cho một bộ môn nào đó, hình thức thi tuyển sẽ không đáp ứng được hoàn toàn bởi nhà trường sẽ không được chủ động trong việc thi tuyển.
Ngược lại, xét tuyển giáo viên giúp bỏ được quá trình tổ chức thi tuyển với quy trình kéo dài, thậm chí thiếu tính linh hoạt ở một số địa phương. Đồng thời, cho phép trường học đánh giá trực tiếp và thực tế năng lực của ứng viên.
Trong bối cảnh một số địa phương vùng khó thiếu giáo viên, việc xét tuyển giáo viên là giải pháp hữu hiệu, giúp trường học tại các địa phương không chỉ thẩm định được về kiến thức chuyên môn của ứng viên, mà còn cả về kỹ năng nghề nghiệp, góp phần nâng cao hiệu quả tuyển dụng và giải quyết được tình trạng thiếu giáo viên đang diễn ra”, thầy Cường bày tỏ.
Cùng bàn về vấn đề này, theo thầy Vũ Quang Huy - Hiệu trưởng Trường Phổ thông dân tộc bán trú Tiểu học Huổi Lếch (xã Mường Toong, tỉnh Điện Biên) chia sẻ, đối với các trường học ở vùng khó khăn, việc có cơ chế tuyển dụng giáo viên linh hoạt, trong đó có thể ưu tiên xét tuyển là điều cần thiết.
Theo thầy Huy, nhà trường nằm tại vùng khó khăn, gần sát biên giới của tỉnh Điện Biên, nơi điều kiện giảng dạy và sinh hoạt còn nhiều hạn chế nên việc tuyển dụng giáo viên gặp rất nhiều thách thức. Hiện trường thiếu nhiều giáo viên ở các môn học đặc thù như: Âm nhạc, Tin học, Mỹ thuật, một giáo viên nhà trường phải đảm nhận từ 1-2 lớp học. Nhà trường đã cố gắng tăng cường nguồn lực giảng dạy bằng cách điều động giáo viên từ các trường có nguồn lực dư thừa và ký hợp đồng với giáo viên mới để hỗ trợ nhưng phương án này chỉ mang tính chất tạm thời và không thể đảm bảo lâu dài.
Do đó, nếu được xét tuyển giáo viên, nhà trường sẽ có cơ hội thu hút được các ứng viên địa phương hoặc địa phương lân cận để giải quyết bài toán về nhân lực giảng dạy cấp thiết.
Mặt khác, việc xét tuyển sẽ đảm bảo tính linh hoạt, phù hợp với điều kiện vùng khó, giúp ứng viên cởi bỏ tâm lý áp lực về đầu vào, nhằm kịp thời lấp đầy khoảng trống nhân lực, nâng cao chất lượng giáo dục cho con em đồng bào dân tộc vùng khó khăn.
Cần xét tuyển linh hoạt, tăng cường đánh giá thực hành
Cũng theo thầy Huy, trước thực trạng thiếu giáo viên ở vùng khó khăn, để nâng cao hiệu quả tuyển dụng, nên rút ngắn quy trình hoặc và linh hoạt đối với tuyển dụng nhà giáo. Đồng thời, chỉ tiêu biên chế cần phân bổ không kịp thời, linh hoạt đối với những trường học tại vùng khó có nhu cầu cấp thiết
Ngoài ra, để thu hút và tạo động lực cho các nhà giáo cống hiến lâu dài tại những vùng khó khăn, cần phải có một chính sách đãi ngộ mang tính đặc thù.
Trong đó, có thể nghiên cứu nâng mức phụ cấp ưu đãi, nhằm động viên và đảm bảo mức sống cơ bản ổn định cho cho giáo viên vùng khó khăn. Điều này sẽ giúp đội ngũ giáo viên giảm bớt gánh nặng kinh tế, từ đó có thể yên tâm tuyệt đối để tập trung vào chuyên môn giảng dạy, khuyến khích sự gắn bó lâu dài với sự nghiệp giáo dục.
Hơn nữa, cần có chính sách hỗ trợ về nhà ở công vụ, tạo điều kiện cho giáo viên có nơi ở ổn định ngay tại địa phương. Bên cạnh đó, việc cải thiện điều kiện sinh hoạt như: nước sạch, internet,... tại trường học và nơi ở nhà giáo cũng cần được chú trọng.
Còn theo thầy Nguyễn Văn Cường, mặc dù hình thức xét tuyển giáo viên vùng khó khăn là cần thiết, nhưng để đảm bảo tính công bằng và hiệu quả, việc xét tuyển cần tăng cường đánh giá thực hành.
Cụ thể, có thể tổ chức phỏng vấn chuyên sâu để đánh giá động lực, sự hiểu biết về vùng khó hoặc yêu cầu dạy thực hành trực tiếp để kiểm tra kỹ năng sư phạm và khả năng xử lý tình huống thực tế trên lớp. Đặc biệt, ứng viên cũng cần có cam kết về thời gian công tác tối thiểu tại vùng khó khăn đi kèm với chế tài rõ ràng nếu vi phạm cam kết này.
Trong khi đó, thầy Lê Văn Ngoan cho rằng, xét tuyển đối với giáo viên vùng khó cần thực hiện linh hoạt, nhưng vẫn đảm bảo chất lượng, cần ưu tiên xét kinh nghiệm thực tế của giáo viên.
Trong đó, nên cộng điểm ưu tiên hoặc xét tuyển thẳng cho những ứng viên đã có thời gian giảng dạy hợp đồng từ 1-3 năm tại chính các trường vùng khó.
Đồng thời, ưu tiên sinh viên tốt nghiệp các chương trình đào tạo đặc thù hoặc đặt hàng của địa phương và điều chỉnh tiêu chí bằng cấp, linh hoạt hạ thấp hoặc không bắt buộc tiêu chuẩn xếp loại tốt nghiệp, chẳng hạn như không bắt buộc loại Khá/Giỏi đối với các môn học đặc thù như: Tin học, Âm nhạc, Mỹ thuật.
Cũng theo thầy Ngoan, để thu hút và giữ chân giáo viên ở vùng khó, hạn chế tình trạng giáo viên nghỉ việc, cần tập trung vào cả hai khía cạnh gồm chế độ đãi ngộ vật chất và hỗ trợ tinh thần.
Thứ nhất, nên có mức phụ cấp ưu đãi nghề và phụ cấp vùng khó, trong đó có thể tính theo tỷ lệ lương hoặc mức khoán cố định cao hơn để bù lại các khó khăn thực tế. Đồng thời, có chính sách luân chuyển hoặc thăng tiến, đảm bảo giáo viên vùng khó được ưu tiên xét thi thăng hạng hoặc có chính sách luân chuyển về đồng bằng sau khi hoàn thành thời gian công tác cam kết.
Thứ hai, để hỗ trợ chuyên môn và tinh thần cho giáo viên, cần đảm bảo cơ sở vật chất tối thiểu, đầu tư trang thiết bị giảng dạy, đặc biệt cho môn đặc thù theo tiêu chuẩn. Song song với đó, tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ trực tuyến hoặc tại địa phương để giảm gánh nặng đi lại. Ngoài ra, nên có thêm các chính sách hỗ trợ gia đình nhằm tạo điều kiện về nơi ở, việc làm cho vợ/chồng giáo viên để họ yên tâm công tác.
