Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục đang được Bộ Giáo dục và Đào tạo lấy ý kiến đến hết ngày 9/7/2025.
Điểm mới đáng chú ý là việc không tiếp tục áp dụng kiểm định chất lượng đối với các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên thông qua tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục như hiện hành. Thay vào đó, dự thảo chuyển sang hình thức đánh giá chất lượng theo quy định của Bộ. Đây là một thay đổi mang tính đột phá trong cách tiếp cận giáo dục, thu hút sự quan tâm của nhiều nhà quản lý nhằm bảo đảm tính hiệu quả, phù hợp và bền vững trong bối cảnh đổi mới toàn diện.
Quá tải số trường cần kiểm định nhưng số kiểm định viên còn hạn chế
Theo dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục, mục 3 Chương VIII sửa đổi theo hướng không thực hiện kiểm định cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên thông qua tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục, thay bằng quy định về đánh giá chất lượng đối với cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên (Điều 110, 111, 112); giao Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định cụ thể về đánh giá chất lượng đối với cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên (Điều 111).
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, thầy Giang Ngọc Ảnh - Hiệu trưởng Trường Tiểu học và Trung học cơ sở Mỹ Lộc (Thái Thụy, Thái Bình) ủng hộ chuyển sang hình thức đánh giá chất lượng theo quy định của Bộ thay vì tiếp tục áp dụng kiểm định chất lượng đối với các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên thông qua tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục như hiện hành, miễn là hệ thống tiêu chí rõ ràng, minh bạch, hợp lý với các cấp và tạo điều kiện cho các trường có thể tự đánh giá sát thực tiễn nhằm bổ sung, hoàn thiện, nâng cao chất lượng giáo dục hơn.
"Đánh giá chất lượng giáo dục sẽ giúp các trường định hướng phát triển, tạo ra động lực, hình thành quy trình giúp cơ sở giáo dục nhìn nhận, đánh giá lại chất lượng, điều kiện về hoạt động dạy và học của mình. Công tác kiểm định đóng vai trò quan trọng trong việc giúp nhà trường nhận diện rõ các điểm mạnh để tiếp tục phát huy, cũng như những điểm hạn chế cần được khắc phục. Từ đó, nhà trường có cơ sở xây dựng kế hoạch cải tiến chất lượng một cách cụ thể, với lộ trình và giải pháp rõ ràng", thầy Ảnh chia sẻ.
Mặc dù một số trường duy trì việc cập nhật minh chứng thường xuyên để khi đến kỳ tự đánh giá sẽ thuận lợi hơn, không bị áp lực dồn dập cho công việc thu thập minh chứng; tuy nhiên, quy trình kiểm định chất lượng đối với các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên thông qua tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục như hiện nay cũng đòi hỏi rất nhiều nguồn lực, thời gian và chi phí.
Nếu áp dụng cơ chế kiểm định như đối với giáo dục đại học sẽ gây quá tải lớn, do số lượng trường mầm non, phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên rất nhiều
Việc kiểm định thông qua tổ chức kiểm định chất lượng khiến trường phổ thông phát sinh nhiều chi phí. Chẳng hạn như kinh phí đánh giá ngoài, tổ chức tập huấn, chuyên môn, nghiệp vụ cho các đơn vị,… Song, đa số là cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên công lập, chưa tự chủ tài chính như cơ sở giáo dục đại học, nên rất khó đảm đương nguồn kinh phí cho hoạt động này.
Ngoài ra, công đoạn chuẩn bị hồ sơ vốn có rất nhiều hạng mục và tài liệu. Một số loại minh chứng theo quy định hiện hành còn mang tính hình thức, nặng về quy trình, chưa thực sự phản ánh đúng chất lượng và điều kiện thực tế của các cấp.
Mỗi trường đều phải thành lập hội đồng tự đánh giá, tổ chức thu thập minh chứng, xử lý dữ liệu, lập báo cáo tự đánh giá. Từ việc thu thập dữ liệu, soạn thảo và cập nhật hồ sơ minh chứng cho đến việc viết báo cáo tự đánh giá đều được đội ngũ nhà trường thực hiện song song với nhiệm vụ quản lý, giảng dạy và các công việc chuyên môn khác.
Trong khi đó, các thầy cô vẫn đảm bảo toàn bộ tiết dạy, hoạt động chuyên môn bình thường. Điều này cũng đặt ra thách thức cho các trường trong việc cân bằng giữa yêu cầu hành chính và nhiệm vụ đào tạo cốt lõi. Dù đã quen với quy trình và thao tác, nhưng không thể phủ nhận rằng công việc này rất vất vả, tốn thời gian và công sức. Các thầy cô nhiều khi phải làm việc ngoài giờ để hoàn thiện hồ sơ cho kịp tiến độ. Việc thu thập minh chứng không chỉ đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn trọng mà còn cần cả kỹ năng công nghệ, kỹ năng tổng hợp và trình bày thông tin.
Chưa kể, trên thực tế, việc triển khai ở một số trường còn nhiều lúng túng. Nhà quản lý, cán bộ, giáo viên còn vốn bận rộn với nhiệm vụ chuyên môn, các kỳ thi, hội giảng,... Vì vậy, để tạo điều kiện cho đội ngũ nhà giáo tập trung nhiều hơn vào hoạt động chuyên môn cũng như giảng dạy và phát triển học sinh, công tác đánh giá chất lượng giáo dục cần hướng đến và bám sát mục tiêu "đảm bảo chất lượng thực chất, gắn với trách nhiệm giải trình". Mô hình đánh giá cần gọn nhẹ, hiệu quả, nhằm nâng cao chất lượng nội bộ, không mang tính hình thức đối phó với tiêu chuẩn ngoài. Một số quy định nên được rà soát lại, lược bỏ những minh chứng không cần thiết, và điều chỉnh nội dung đánh giá sao cho sát với điều kiện thực tế hơn.
Ảnh minh hoạ: Trường Tiểu học Thị trấn Hạ Hòa (huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ).
Mặt khác, đẩy mạnh áp dụng số hóa sẽ giảm tải nhiều thủ tục hành chính cho các trường. Trong thời đại chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ thông tin phát triển, việc lưu trữ minh chứng có thể linh hoạt hơn qua minh chứng điện tử, hình ảnh, video, hoặc tài liệu số hóa thay vì yêu cầu các bản hồ sơ in giấy rườm rà.
Ngoài ra, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục để đảm bảo công tác tự đánh giá hiệu quả hơn, thầy Ảnh nhấn mạnh, các cơ sở giáo dục cần huy động nhiều nguồn lực cả trong và ngoài, từ ngân sách tài chính, cơ sở vật chất đến đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên. Khi nguồn lực được đảm bảo, chất lượng dạy và học cũng sẽ được nâng lên, các trường từng bước phát triển bền vững hơn, từ đó việc kiểm định chất lượng giáo dục càng đi vào thực chất.
Để kiểm định chất lượng giáo dục đi vào chiều sâu và phát huy hiệu quả bền vững
Cùng chia sẻ về vấn đề này, cô Trần Thị Bích Hạnh – Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thị trấn Hạ Hòa (huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ) cho rằng, việc không tiếp tục áp dụng kiểm định chất lượng đối với các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông và giáo dục thường xuyên thông qua tổ chức kiểm định chất lượng giáo dục như hiện hành mà chuyển sang hình thức đánh giá chất lượng theo quy định của Bộ là hướng đi phù hợp với thực tiễn. Việc tự thanh kiểm tra định kỳ, giám sát linh hoạt và chú trọng đến chất lượng thực tế sẽ mang lại chất lượng hiệu quả hơn so với các đợt kiểm định thông qua tổ chức bên ngoài.
Cô Hạnh chia sẻ, hiện nay việc thu thập, sắp xếp hồ sơ minh chứng để phục vụ hoạt động kiểm định tốn nhiều thời gian, công sức, dễ dẫn đến quá tải cho giáo viên, cán bộ quản lý. Trong bối cảnh nhân lực vừa thực hiện công việc chuyên môn giảng dạy, vừa kiêm nhiệm triển khai thu thập minh chứng, quá tải công việc là điều khó tránh khỏi. Thách thức mà các cơ sở giáo dục thường gặp nhất còn là việc hạn chế về cơ sở vật chất, nguồn kinh phí chưa đáp ứng đủ yêu cầu.
Ngoài ra, một số cơ sở giáo dục còn tình trạng thực hiện mang tính hình thức, máy móc, thiếu sự phân tích, phản biện và tự đánh giá một cách nhất quán. Một số trường thực hiện với mục đích chủ yếu là để đạt chuẩn chứ chưa thực sự hướng đến cải tiến chất lượng giáo dục vì lẽ đó khiến việc báo cáo tự đánh giá mang tính đối phó. Tâm lý lo ngại ảnh hưởng đến thi đua, thành tích cá nhân hoặc tập thể là yếu tố có thể làm giảm hiệu quả và tính thực chất của công tác kiểm định để nhận diện vấn đề và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục.
Hơn nữa, phần lớn các cơ sở giáo dục mầm non, giáo dục phổ thông, giáo dục thường xuyên là công lập, chưa tự chủ tài chính, việc lấy nguồn lực ở đâu để chi trả kinh phí hợp đồng tổ chức kiểm định, đoàn đánh giá ngoài, tập huấn nghiệp vụ,... là câu hỏi khó đối với các nhà trường.
Ảnh minh hoạ: Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Ea Kar, Đắk Lắk).
Đồng thời, muốn nâng cao chất lượng giáo dục thực chất thì cần có điều kiện đảm bảo tương xứng. Đây là yếu tố thực tế cần được nhìn nhận khách quan đối với việc xây dựng cơ chế, chính sách đảm bảo tính phù hợp.
Đồng tình với ý kiến trên, cô Lương Thị Hồng - Hiệu trưởng Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo (Ea Kar, Đắk Lắk) đánh giá cao việc chuyển sang hình thức đánh giá chất lượng theo quy định của Bộ. Song song với đó, công tác thanh tra, kiểm tra cần được triển khai một cách nghiêm túc, khoa học.
Theo cô Hồng cho hay, thời gian qua, nhà trường thành lập Hội đồng tự đánh giá do Hiệu trưởng làm Chủ tịch, Phó Hiệu trưởng và Chủ tịch Công đoàn làm Phó Chủ tịch hội đồng, ủy viên hội đồng là các tổ trưởng và thư ký. Các ủy viên chịu trách nhiệm phụ trách những tiêu chuẩn cụ thể và giao tiêu chí đến tổ viên.
Vì nhân sự tại các trường hầu hết đều vừa phụ trách công việc chuyên môn, phải đảm bảo tốt công tác giảng dạy, vừa kiêm nhiệm nhiệm vụ tham gia thực hiện các nhiệm vụ liên quan đến thu thập minh chứng phục vụ công tác tự đánh giá để kiểm định chất lượng giáo dục; nên việc sắp xếp thời gian trở thành một bài toán khó. Đây là khối lượng công việc không nhỏ, đòi hỏi nhiều thời gian và sự tập trung cao độ.
Nhiều thầy cô buộc phải tranh thủ ngoài giờ hành chính, làm việc vào buổi tối hay cả hai ngày nghỉ cuối tuần để kịp tiến độ. Trong khi đó, kinh nghiệm của đội ngũ còn hạn chế, nhưng yêu cầu về minh chứng cho các tiêu chuẩn, tiêu chí lại rất nhiều hạng mục và phức tạp. Điều này khiến thầy cô phải nỗ lực gấp nhiều lần để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Để khắc phục những khó khăn về nhân sự, Trường Tiểu học Trần Hưng Đạo cũng đã chủ động triển khai một số giải pháp phù hợp với tình hình thực tiễn. Trong đó, trọng tâm là công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho cán bộ, giáo viên về tầm quan trọng của hoạt động đảm bảo chất lượng giáo dục, đồng thời chú trọng bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cũng như tăng cường năng lực sử dụng ngoại ngữ, tin học – những yếu tố thiết yếu trong bối cảnh đổi mới và hội nhập. Nhà trường phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các bộ phận chuyên trách, gắn việc thu thập minh chứng với công việc thường nhật của từng cá nhân, tổ chức.
Tuy nhiên, theo cô Lương Thị Hồng, những giải pháp trên chỉ mang tính tình thế và tạm thời. Về lâu dài, để công tác kiểm định chất lượng giáo dục đi vào chiều sâu và phát huy hiệu quả bền vững, các cơ sở giáo dục còn cần được tăng cường đầu tư nguồn lực, đặc biệt là giúp đội ngũ giáo viên, cán bộ, nhân viên nâng cao hiểu biết, tích lũy kinh nghiệm và thực hiện nhiệm vụ một cách bài bản.
