Kết luận số 91-KL/TW của Bộ Chính trị nhấn mạnh một trong những nhiệm vụ trong tâm của ngành giáo dục trong giai đoạn mới là "nghiên cứu cơ chế phân bổ nguồn lực, chuyển từ hỗ trợ theo cơ chế cấp phát bình quân sang cơ chế Nhà nước đặt hàng, giao nhiệm vụ hoặc đấu thầu cung cấp dịch vụ giáo dục theo kết quả đầu ra".
Theo Nghị định 32/2019/NĐ-CP về đấu thầu cung cấp sản phẩm dịch vụ công sử dụng ngân sách nhà nước, cơ chế đặt hàng đào tạo đã được thiết lập nhằm khuyến khích các trường đại học nâng cao chất lượng giảng dạy và mở rộng hợp tác với doanh nghiệp. Cơ chế này yêu cầu các trường thực hiện đào tạo theo các tiêu chí được xác định bởi các đơn vị đặt hàng, đồng thời đảm bảo chất lượng và hiệu quả thông qua việc nhận hỗ trợ tài chính từ nhà nước.
Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy, nhiều trường đại học gặp khó khăn trong việc triển khai cơ chế này từ việc chậm trễ kinh phí và áp lực về đảm bảo đầu ra cho sinh viên với các đơn vị đặt hàng.
Công tác hỗ trợ kinh phí cho sinh viên sư phạm chưa kịp thời
Trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang - Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kiên Giang nhận định, cơ chế đặt hàng, đấu thấu là một phương thức phân bổ nguồn lực có tính chất chủ động hơn so với việc phân bổ ngân sách trung bình như trước đây. Tuy nhiên, nhà trường mới thực hiện cơ chế đặt hàng từ Sở Giáo dục và Đào tạo Kiên Giang vào năm 2022 và trên thực tế, quá trình triển khai thực hiện gặp nhiều khó khăn.
Thứ nhất, quá trình chuyển nguồn kinh phí từ tỉnh cấp đến sinh viên phải thông qua nhiều bước thủ tục hành chính phức tạp, trong khi đó, quá trình cấp vốn đầu tư thường bị chậm trễ. Có những trường hợp, kinh phí phải mất đến 1 - 2 năm mới được chuyển đến nơi, gây ra nhiều khó khăn cho sinh viên, đặc biệt là việc nhận tiền hỗ trợ hàng tháng.
Theo Nghị định 116/2020/NĐ-CP về chính sách hỗ trợ tiền đóng học phí, chi phí sinh hoạt đối với sinh viên sư phạm do Chính phủ ban hành, sinh viên sư phạm được miễn học phí và được hỗ trợ 3,63 triệu đồng/tháng để chi trả chi phí sinh hoạt trong thời gian học tập tại trường. Đây là một chính sách rất tốt, nhằm giảm bớt gánh nặng tài chính cho sinh viên và gia đình, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để các em có thể tập trung vào học tập. Tuy nhiên, vì kinh phí thường về muộn trong những năm áp dụng cơ chế đặt hàng, nhiều sinh viên chưa nhận được khoản hỗ trợ này kịp thời.
Thứ hai, mặc dù không phải tự chi trả trước khoản tiền đóng học, việc chậm trễ về kinh phí hỗ trợ khiến sinh viên đối mặt với nhiều khó khăn khác như không có nguồn lực để đầu tư vào học tập, nghiên cứu và các hoạt động phát triển kỹ năng mềm, từ đó ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo tổng thể.
Thứ ba, một trong những bất cập trong cơ chế đặt hàng là vấn đề công việc sau khi tốt nghiệp của sinh viên. Theo lý thuyết, những sinh viên được đào tạo theo cơ chế đặt hàng sau khi ra trường sẽ được phân công công tác tại các cơ quan, đơn vị đặt hàng theo nhu cầu sử dụng nguồn nhân lực. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiều cử nhân sư phạm sau khi thi đỗ viên chức không về công tác tại trường đã đặt hàng đào tạo, mà thường được phân công công tác tùy theo nhu cầu nhân sự của từng địa phương.
Dựa theo tình hình thực tế tại Trường Đại học Kiên Giang, đối với khoá sinh viên từ năm 2022 trở đi, do các em chưa tốt nghiệp nên chưa thể đánh giá chính xác hiệu quả của cơ chế đặt hàng gắn với việc đảm bảo công việc như dự kiến. Tuy nhiên, nhà trường luôn hướng tới việc nâng cao chất lượng đào tạo để sinh viên sẵn sàng tự tìm kiếm công việc phù hợp.
Nhìn chung, cơ chế đặt hàng đào tạo nguồn nhân lực mang lại nhiều tiềm năng cho sự phát triển của các cơ sở giáo dục đại học, đặc biệt là trong bối cảnh cạnh tranh hiện nay. Tuy nhiên, để thực sự đạt được hiệu quả, cần có sự điều chỉnh và hoàn thiện về cơ chế pháp lý, đồng thời các trường đại học cũng phải không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo, xác định rõ thế mạnh của mình và sẵn sàng đổi mới. Mặc dù nhà trường đã có một số bước đầu tiên trong việc thực hiện cơ chế này, thực tế cho thấy rõ vẫn còn nhiều thách thức và khó khăn cần được giải quyết trong thời gian tới.
“Xét trên nhiều phương diện, cơ chế đặt hàng không chỉ tạo ra áp lực đổi mới mà còn là cơ hội lớn để các trường khẳng định mình trong quá trình hợp tác với các đơn vị đặt hàng. Việc xác định đúng chiến lược, tận dụng thế mạnh và đổi mới phương pháp đào tạo sẽ giúp nhà trường không chỉ duy trì vị thế mà còn vươn lên trong bối cảnh cạnh tranh hiện tại”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Trung Cang bày tỏ.
Nâng cao chất lượng đào tạo là yếu tố then chốt để cạnh tranh
Còn theo quan điểm của Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương - Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Giao thông vận tải, việc thực hiện cơ chế đặt hàng đào tạo nguồn nhân lực đang dần trở thành một xu hướng trong hệ thống giáo dục đại học Việt Nam, nhằm đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
“Cơ chế này được triển khai dựa trên nhu cầu sử dụng nhân lực, được Chính phủ giao nhiệm vụ cho Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý và điều phối với các trường đại học. Mục tiêu của cơ chế đặt hàng không chỉ là đào tạo nguồn nhân lực theo yêu cầu của các ngành kinh tế xã hội, mà còn đảm bảo chất lượng đào tạo phù hợp với yêu cầu ngày càng cao của thị trường lao động. Cùng với đó, cơ chế này cũng bao gồm việc cấp kinh phí từ phía nhà nước cho các trường nhằm hỗ trợ việc đào tạo theo đúng chỉ tiêu đặt ra”, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương nêu quan điểm.
Theo Chủ tịch Hội đồng trường, Trường Đại học Giao thông vận tải, trong bối cảnh hiện tại, với sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các cơ sở đào tạo, mỗi trường đại học cần phải xác định rõ thế mạnh của mình để có thể đáp ứng tốt yêu cầu của cơ chế đặt hàng.
Cụ thể, với nền tảng vững chắc trong một số ngành truyền thống, nhà trường đã và đang tập trung xây dựng các chiến lược phát triển với phương châm nâng cao chất lượng đào tạo. Trong đó, trọng tâm là đổi mới chương trình đào tạo, tạo liên kết hỗ trợ giữa các bên tham gia trong quá trình đào tạo, đồng thời chú trọng đầu tư vào đội ngũ giảng viên và cơ sở vật chất. Những yếu tố này không chỉ đảm bảo chất lượng đào tạo mà còn tạo nên những lợi thế cạnh tranh đáng kể trong việc thu hút các đơn vị đặt hàng.
“Một trong những áp lực đối với nhà trường là yêu cầu sự đổi mới liên tục trong việc nâng cao chất lượng đào tạo. Đối với nhà trường, áp lực từ cơ chế đặt hàng là động lực để nhà trường không ngừng cải tiến và khẳng định vị thế của mình trong hệ thống giáo dục đại học.
Ngoài ra, cơ chế đặt hàng còn mở ra cơ hội lớn để thiết lập các điều kiện hợp tác giữa bên đặt hàng và bên thực hiện đào tạo. Khi có một cơ chế rõ ràng, việc phối hợp giữa hai bên sẽ trở nên chặt chẽ và minh bạch thông qua các cam kết cụ thể trong hợp đồng, đảm bảo trách nhiệm của cả hai phía trong quá trình thực hiện. Đơn cử nhà trường có thể hợp tác với các doanh nghiệp, cơ quan nhà nước hoặc tổ chức phi chính phủ để cung cấp các chương trình đào tạo chuyên sâu cho ngành nghề mà họ có nhu cầu. Ngược lại, phía đơn vị đặt hàng cũng có trách nhiệm đảm bảo hỗ trợ tài chính và các điều kiện khác nhằm đảm bảo chất lượng đào tạo đạt được mục tiêu đã đề ra”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương bày tỏ.
Tuy nhiên, thầy Chương cho rằng, để cơ chế đặt hàng thực sự phát huy hiệu quả, điều quan trọng là cần có các cơ chế và văn bản pháp lý rõ ràng để điều chỉnh và hướng dẫn việc thực hiện. Hiện tại, một số vấn đề liên quan đến cơ chế này vẫn chưa được quy định cụ thể, khiến cho nhiều trường đại học gặp khó khăn trong việc triển khai. Ví như chưa có quy định rõ ràng về trách nhiệm của các bên tham gia trong hợp đồng đặt hàng, cũng như các chế tài xử lý khi một trong hai bên không thực hiện đúng cam kết. Nếu vấn đề này không được giải quyết kịp thời, khả năng cao sẽ gây ảnh hưởng đến tính hiệu quả và minh bạch trong quá trình thực hiện.
“Trước mắt, các trường đại học cần chủ động thực hiện tốt các điều kiện theo quy định của Luật Giáo dục đại học và các văn bản pháp quy hiện hành. Trong đó, việc xác định chỉ tiêu tuyển sinh cần dựa trên các tiêu chuẩn đã được quy định rõ ràng theo Thông tư 01/2024/TT-BGDĐT về chuẩn cơ sở giáo dục đại học do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành. Thực hiện tốt yêu cầu này, nhà trường không chỉ đảm bảo đủ điều kiện để nhận các đơn hàng đào tạo từ phía Nhà nước mà còn giúp nâng cao chất lượng giáo dục nói chung”, Phó giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Chương bày tỏ.
Đẩy mạnh xu hướng hợp tác với doanh nghiệp trong và ngoài nước
Dưới góc nhìn của Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình - Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội, hiện nay, mô hình hợp tác giữa các cơ sở giáo dục và doanh nghiệp đang ngày càng trở nên phổ biến và là xu hướng tất yếu trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, đảm bảo nhu cầu tuyển dụng của thị trường lao động. Một trong những hình thức quan trọng trong mối quan hệ này chính là cơ chế đặt hàng - nơi doanh nghiệp yêu cầu các trường đào tạo nguồn nhân lực phù hợp với nhu cầu của họ.
Từ thực tiễn hợp tác với các doanh nghiệp, nhà trường nhận thấy nhiều mặt tích cực, song cũng không ít thách thức khi triển khai cơ chế đặt hàng.
Thứ nhất, khi hợp tác với doanh nghiệp, họ luôn đưa ra các yêu cầu rất rõ ràng về nguồn nhân lực. Mặt lợi là nhà trường sớm có những kế hoạch trong việc xây dựng chương trình đào tạo và tổ chức thực hiện vì các tiêu chí, mục tiêu và yêu cầu đã được xác định ngay từ đầu. Gần đây nhất là nhà trường vinh dự hợp tác với tập đoàn Samsung Electronics (Hàn Quốc) với yêu cầu đào tạo thạc sĩ và trải qua 2 vòng tuyển chọn gắt gao. Nhờ công tác quán triệt ngay từ đầu vào, nhà trường dễ dàng hơn trong việc đảm bảo đầu ra có thể đáp ứng tốt công việc của đơn vị đối tác.
Tuy nhiên, việc hợp tác này không chỉ đơn giản là thực hiện những yêu cầu đã được đặt ra. Trong quá trình triển khai, nhà trường và doanh nghiệp luôn phải phối hợp chặt chẽ với nhau để đảm bảo chất lượng đào tạo đúng theo cam kết. Cụ thể, đối với những chương trình lớn, doanh nghiệp không chỉ quan tâm đến kết quả qua các báo cáo mà họ còn theo sát quá trình đào tạo, kiểm tra chất lượng sinh viên trong suốt chương trình học. Chính áp lực lớn này đã trở thành động lực thúc đẩy nhà trường không ngừng nâng cao chất lượng đào tạo.
Thứ hai, mặc dù cơ chế đặt hàng mang lại nhiều lợi ích, song số lượng doanh nghiệp hợp tác với trường hiện nay vẫn còn hạn chế. Đối với nhà trường, các doanh nghiệp đặt hàng chủ yếu là các tập đoàn quy mô lớn, tuy nhiên, những năm gần đây, số lượng này chưa được mở rộng đáng kể. Việc chỉ hợp tác với một số lượng nhỏ doanh nghiệp khiến việc đảm bảo cơ hội đầu ra cho sinh viên vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Đây là thách thức lớn mà nhà trường đang nỗ lực khắc phục, tìm kiếm thêm nhiều đối tác doanh nghiệp mới, đặc biệt là trong các ngành nghề mũi nhọn và có nhu cầu cao về nguồn nhân lực chất lượng.
Thứ ba, việc tìm kiếm đối tác không chỉ dừng lại ở việc ký kết hợp tác mà còn liên quan đến uy tín và chất lượng của nhà trường. Các doanh nghiệp, nhất là những tập đoàn lớn, thường yêu cầu rất cao về chất lượng đầu ra của sinh viên và uy tín của cơ sở đào tạo. Do đó, nhà trường luôn không ngừng nâng cao danh tiếng, vị thế của mình thông qua việc đầu tư vào cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chất lượng đào tạo.
Giáo sư, Tiến sĩ Chử Đức Trình nhận định, để tăng khả năng cạnh tranh của nhà trường trong bối cảnh hợp tác với doanh nghiệp, yếu tố quan trọng nhất cần tập trung đẩy mạnh là chất lượng đào tạo. Mọi quyết định từ việc xây dựng chương trình, lựa chọn giảng viên, cho đến phương pháp giảng dạy đều phải đặt mục tiêu đảm bảo chất lượng sinh viên lên hàng đầu. Đặc biệt, uy tín của nhà trường là yếu tố giúp mở cánh cửa hợp tác với các doanh nghiệp, nhưng khi đã ký kết, chất lượng thực sự của sinh viên mới là yếu tố giữ vững mối quan hệ hợp tác lâu dài.
“Để nâng cao chất lượng đào tạo, nhà trường đã thực hiện nhiều giải pháp như cập nhật giáo trình, nâng cao trình độ chuyên môn của giảng viên và tăng cường kỷ luật học tập cho sinh viên. Đặc biệt, chúng tôi chú trọng vào việc đào tạo kỹ năng mềm, khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề cho sinh viên - những yếu tố mà doanh nghiệp đánh giá rất cao khi tuyển dụng. Các doanh nghiệp luôn mong muốn sinh viên không chỉ giỏi về chuyên môn mà còn phải thích nghi tốt với môi trường làm việc chuyên nghiệp, có kỷ luật và tinh thần trách nhiệm”, thầy Trình khẳng định.
Nhìn vào thực tế, việc hợp tác với các doanh nghiệp quốc tế như Samsung không chỉ mang lại cơ hội cho sinh viên được đào tạo theo chuẩn quốc tế, mà còn giúp nhà trường có cơ hội học hỏi và cải tiến chương trình giảng dạy. Cụ thể, nhà trường đã thành lập các tổ tư vấn quốc tế với sự tham gia của nhiều giáo sư hàng đầu từ các trường đại học danh tiếng trên thế giới. Họ không chỉ tư vấn, giám sát quá trình triển khai chương trình mà còn đồng hành cùng nhà trường trong việc đánh giá chất lượng đào tạo. Theo đó, nhà trường đảm bảo rằng chương trình đào tạo luôn được cập nhật, phù hợp với những yêu cầu khắt khe của thị trường lao động toàn cầu.
Tuy nhiên, việc hợp tác quốc tế cũng đặt ra nhiều thách thức, nhất là về mặt ngôn ngữ và khả năng thích ứng của sinh viên với môi trường quốc tế. Để giải quyết vấn đề này, nhà trường đã đầu tư mạnh mẽ vào việc nâng cao trình độ ngoại ngữ cho sinh viên và giảng viên, đồng thời tăng cường giao lưu học tập với các đối tác quốc tế. Từ đó, sinh viên không chỉ tự tin phát huy được thế mạnh bản thân mà còn mở rộng cơ hội nghề nghiệp cho họ sau khi hoàn thành chương trình học.
“Cơ chế đặt hàng từ doanh nghiệp là một trong những bước tiến quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động. Mặc dù vẫn còn những thách thức, với sự nỗ lực không ngừng từ phía nhà trường và sự hỗ trợ từ các đối tác doanh nghiệp, chúng tôi tin rằng mô hình này sẽ ngày càng phát triển mạnh mẽ và mang lại nhiều cơ hội cho sinh viên”, Hiệu trưởng Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội nhấn mạnh.
