Tại Hội thảo “Xu thế kiểm định chất lượng giáo dục giai đoạn 2026-2030 với sự trợ giúp của trí tuệ nhân tạo”, tổ chức sáng nay (16/10) trong khuôn khổ lễ kỷ niệm 10 năm thành lập Trung tâm Kiểm định chất lượng giáo dục - Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam (CEA-AVU&C), Giáo sư, Tiến sĩ Huỳnh Văn Chương - Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng (Bộ Giáo dục và Đào tạo) đã trình bày tham luận quan trọng với chủ đề “Một số định hướng về hoạt động bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2026-2030”.
Định hướng phát triển giáo dục đại học Việt Nam: "Thực học - Thực hành - Thực nghiệm - Thực nghiệp”
Theo Giáo sư Huỳnh Văn Chương, định hướng phát triển giáo dục đại học trong giai đoạn tới được xác lập trên tinh thần các Nghị quyết số 71-NQ/TW và Nghị quyết số 57-NQ/TW, trong đó tiếp tục khẳng định giáo dục - đào tạo là quốc sách hàng đầu.
Tư duy chỉ đạo xuyên suốt được thể hiện qua các cụm từ then chốt: đột phá, hiện đại hóa, đạt chuẩn quốc tế, quỹ học bổng, đồng thời tập trung hoàn thiện cơ chế tự chủ đại học không phụ thuộc vào mức độ tự chủ tài chính. Tiếp tục công cuộc sắp xếp lại hệ thống các cơ sở giáo dục đại học ở cả cấp trung ương và địa phương theo hướng tinh gọn, hiệu quả, đảm bảo phân tầng, định hướng rõ ràng.
Theo Cục trưởng Cục Quản lý chất lượng, các chỉ tiêu chính về bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục đại học giai đoạn 2022-2025 theo Quyết định 78/QĐ-TTg cơ bản đã đạt được.
Trong giai đoạn tới, Giáo sư Huỳnh Văn Chương cho biết, Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ tiếp tục đổi mới cách đánh giá chương trình đào tạo và cơ sở giáo dục đại học. Thay vì áp dụng tới 7 mức như trước, hệ thống mới chỉ còn hai mức chính là “Đạt” và “Không đạt”, giúp chuẩn hóa, minh bạch kết quả, đồng thời phù hợp với thông lệ quốc tế của Mỹ và châu Âu.
Bên cạnh đó, quy định mới sẽ xác định rõ “tiêu chí điều kiện”, tập trung vào các yếu tố cốt lõi như chuẩn đầu ra, đội ngũ giảng viên và hệ thống bảo đảm chất lượng bên trong. Nếu không đáp ứng được các tiêu chí điều kiện này, cơ sở sẽ không được công nhận đạt chuẩn.
Một điểm mới đáng chú ý là việc phân loại kết quả kiểm định theo ba mức: Đạt, Đạt có điều kiện và Không đạt. Các cơ sở được xếp loại “Đạt có điều kiện” sẽ có thời hạn 24 tháng để khắc phục, cải tiến nhằm đạt chuẩn. Cách làm này, theo Giáo sư Huỳnh Văn Chương, tạo động lực cho các trường duy trì chu trình cải tiến liên tục và kiểm soát tốt hơn chất lượng đầu ra.
Cùng với đó, Hội đồng kiểm định chất lượng sẽ có vai trò rõ ràng hơn trong việc thẩm định, công nhận và phản biện kết quả đánh giá. So với trước đây, khi chức năng còn chưa được phân định cụ thể, nay hội đồng được quy định rõ quy chế làm việc và nguyên tắc ra quyết định.
Đặc biệt, Bộ cũng quy định trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đại học trong chu trình cải tiến chất lượng (PDCA), yêu cầu các trường phải có kế hoạch cải tiến định kỳ, thay vì chỉ thực hiện theo chu kỳ 5 năm như trước. Hồ sơ kiểm định sẽ được chuẩn hóa với 15 biểu mẫu thống nhất trên toàn quốc, giúp đồng bộ quy trình, hạn chế cách hiểu khác nhau và tăng tính chuyên nghiệp trong công tác kiểm định.
Các quy định mới hướng tới kiểm định thực chất và hội nhập quốc tế, loại bỏ các yêu cầu rườm rà, tập trung vào “tiêu chí điều kiện” và yêu cầu minh chứng tác động thực tế. Hoạt động kiểm định sẽ tham chiếu theo chuẩn AUN-QA và các tổ chức kiểm định nước ngoài, đồng thời xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất giữa bảo đảm chất lượng nội bộ (IQA), kiểm định bên ngoài (EQA) và xếp hạng đại học. Bộ cũng khuyến khích nâng cao tính tự chủ của các cơ sở giáo dục đại học trong bảo đảm và kiểm định chất lượng, gắn kết trực tiếp với xếp hạng, công nhận văn bằng, chuyển đổi tín chỉ và hợp tác quốc tế.
Theo Giáo sư Huỳnh Văn Chương, định hướng chung của hoạt động bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục đại học Việt Nam là phát triển theo chiến lược “thực học - thực hành - thực nghiệm - thực nghiệp”, phù hợp với mô hình quốc tế, qua đó nâng cao vị thế và năng lực cạnh tranh của giáo dục đại học Việt Nam trong khu vực.
Đối với các trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục, Cục trưởng Huỳnh Văn Chương đề xuất ba nhiệm vụ trọng tâm trong giai đoạn 2026-2030.
Thứ nhất, tái cấu trúc tổ chức theo hướng chuyên nghiệp, xây dựng chiến lược trung và dài hạn về phát triển năng lực tổ chức, công nghệ và nhân sự.
Thứ hai, thiết lập hệ thống quản lý chất lượng nội bộ minh bạch, công khai quy trình, kết quả và khuyến nghị cải tiến, tiến tới tiếp cận chuẩn mực quốc tế, đồng thời tham gia mạng lưới và ký kết thỏa thuận trao đổi kiểm định viên,...
Thứ ba, phát triển đội ngũ kiểm định viên chuyên sâu theo lĩnh vực đào tạo, có năng lực số, kỹ năng tư vấn cải tiến và khả năng đánh giá trong môi trường liên văn hóa.
Đổi mới bảo đảm và kiểm định chất lượng trong thời đại trí tuệ nhân tạo
Cũng trong khuôn khổ hội thảo sáng nay, các đại biểu đã lắng nghe nhiều tham luận quan trọng từ các chuyên gia, nhà quản lý và lãnh đạo cơ sở giáo dục đại học, tập trung vào những xu hướng mới của công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng trong thời đại trí tuệ nhân tạo (AI).
Trong tham luận “Bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục trong kỷ nguyên AI: Cơ hội, thách thức và lộ trình cho giáo dục đại học Việt Nam”, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Bành Tiến Long - nguyên Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, cho rằng việc ứng dụng AI vào công tác bảo đảm và kiểm định chất lượng giáo dục đại học là xu thế tất yếu, mở ra nhiều cơ hội đổi mới nhưng cũng đặt ra không ít thách thức về thể chế, dữ liệu và nguồn nhân lực.
Giáo sư Bành Tiến Long đề xuất Việt Nam cần xây dựng một lộ trình chiến lược toàn diện để tích hợp AI vào hệ thống kiểm định chất lượng giáo dục đại học, được triển khai theo các giai đoạn cụ thể, có mục tiêu và chỉ số đánh giá rõ ràng.
Theo Giáo sư Long, tương lai của giáo dục không phải là cuộc đối đầu giữa con người và trí tuệ nhân tạo, mà là sự kết hợp hài hòa giữa hai yếu tố. AI sẽ trở thành trợ lý đắc lực, giúp con người tối ưu hóa quy trình và ra quyết định dựa trên dữ liệu, còn con người sẽ tập trung vào tư duy sáng tạo, đổi mới và giá trị nhân văn. Ông nhấn mạnh, hệ thống kiểm định cần hướng đến minh bạch, hợp tác, hiệu quả và không ngừng cải tiến chất lượng, qua đó xây dựng một nền giáo dục “thông minh và nhân văn”.
Tiếp nối chương trình hội thảo, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Đặng Ứng Vận - Ủy viên Hội đồng Cố vấn Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, trình bày tham luận “Kiểm định chất lượng giáo dục dựa trên triết lý trong thời đại AI”.
Theo Giáo sư Vận, sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo đã phơi bày một “cuộc khủng hoảng triết học tiềm ẩn” trong giáo dục đại học, khi AI làm thay đổi những giả định cốt lõi của các triết lý giáo dục nền tảng như giáo dục khai phóng, giáo dục hiện sinh, chủ nghĩa nhân văn, giáo dục thực dụng, sư phạm phê phán và cả tư tưởng Nho giáo.
Giáo sư Vận nhận định, AI không chỉ là một thách thức công nghệ, mà còn là thách thức triết học và đạo đức đối với giáo dục. Mỗi triết lý truyền thống cần được chứng minh sự phù hợp của mình, đồng thời phát triển và thích ứng trong bối cảnh mới.
“AI sẽ không thay thế giáo dục, nhưng nó sẽ định hình lại lý do và phương pháp của giáo dục”, ông nói, đồng thời cho rằng điều này đòi hỏi một triết lý giáo dục mới, không nhằm phủ định cái cũ mà là kết nối, diễn giải và mở rộng chúng trong thời đại công nghệ.
Theo Giáo sư Vận, tương lai của giáo dục không nằm ở việc tạo ra sinh viên giỏi hơn máy móc, mà ở việc nuôi dưỡng năng lực tự do trí tuệ (intellectual freedom capacity). Đây là yếu tố cốt lõi để hình thành con người tự do, có tư duy phản biện và trách nhiệm đạo đức. Giáo dục đại học, vì thế, cần trở thành một không gian khai phóng, không chỉ về tri thức mà còn về lương tâm, trách nhiệm và mục đích xã hội. Trường đại học phải là một hệ sinh thái sáng tạo, nơi các công cụ AI, khung bảo đảm chất lượng và giá trị tổ chức cùng tham gia vào một “cuộc đối thoại chung”, và hệ sinh thái ấy cần được kiểm định dựa trên chính triết lý của nó.
Trong tham luận “Dấu ấn của kiểm định chất lượng giáo dục trong chặng đường phát triển của Trường Đại học Nông - Lâm Bắc Giang”, Giáo sư, Tiến sĩ Phạm Bảo Dương, Hiệu trưởng nhà trường, chia sẻ rằng giá trị lớn nhất của kiểm định không chỉ nằm ở giấy chứng nhận, mà ở những khuyến nghị và tư vấn sâu sắc của các chuyên gia trong đoàn đánh giá ngoài.
Từ đó, trường đã từng bước hoàn thiện cơ chế quản trị, thực hiện hiệu quả tự chủ đại học, đổi mới chương trình đào tạo theo chuẩn đầu ra, tăng cường kỹ năng nghề nghiệp cho sinh viên, đầu tư hạ tầng, phòng thí nghiệm, thư viện điện tử và phát triển đội ngũ giảng viên chất lượng cao.
Từ năm 2018 đến 2025, Trường Đại học Nông - Lâm Bắc Giang đã trải qua hai chu kỳ kiểm định cơ sở giáo dục và 9 chương trình đào tạo được kiểm định. Theo Giáo sư Dương, chính nhờ sự đồng hành và những góp ý tâm huyết của đội ngũ kiểm định viên, nhà trường đã xây dựng văn hóa cải tiến liên tục, cụ thể hóa bằng các nghị quyết, kế hoạch và chương trình hành động trong từng lĩnh vực, hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng đào tạo một cách bền vững.
