Nội dung liên quan đến sắp xếp, tái cấu trúc cơ sở giáo dục đại học và giáo dục nghề nghiệp công lập được đề cập trong Dự thảo Nghị quyết của Quốc hội về một số cơ chế, chính sách đặc thù để thực hiện đột phá phát triển giáo dục và đào tạo đang nhận được nhiều sự quan tâm.
Trong đó có nêu, Bộ Giáo dục và Đào tạo trực tiếp quản lý các đại học, trường đại học trọng điểm, giao Bộ Y tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý một số cơ sở chuyên sâu, đặc thù; chuyển các cơ sở còn lại về địa phương gắn với nhu cầu phát triển nhân lực tại chỗ.
Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý trường chuyên sâu đặc thù sẽ đảm bảo thống nhất
Chia sẻ về nội dung này, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trương Đại Lượng - Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Văn hóa Hà Nội bày tỏ: "Công tác đào tạo của các trường thuộc lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao có nhiều đặc thù cùng tính chuyên sâu. Đó là việc đòi hỏi các thí sinh có năng khiếu, quy mô lớp học thường nhỏ, phương pháp giảng dạy riêng biệt, cơ sở vật chất cũng đòi hỏi phải đáp ứng việc thực hành…
Ví dụ, ngành Sáng tác văn học tại Trường Đại học Văn hóa Hà Nội là ngành học mang tính đặc thù rất rõ rệt. Ngay từ bước xét đầu vào, thí sinh đăng ký dự thi đã phải là những hạt giống có tiềm năng về sáng tác nghệ thuật. Cụ thể, các tác phẩm của thí sinh sẽ được hội đồng chuyên môn thẩm định ở vòng sơ khảo trước khi quyết định có được tham gia vòng thi tiếp theo hay không.
Cũng vì tính đặc thù đó, việc sắp xếp các cơ sở giáo dục thuộc lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao phải đặc biệt cẩn trọng. Những đơn vị có lĩnh vực gần gũi có thể xem xét sáp nhập để tăng hiệu quả đầu tư, phát huy nguồn lực, song không nên ghép cơ học tất cả vào một khối mà phải nghiên cứu kỹ từng chuyên ngành để xác định khả năng kết nối phù hợp".
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trương Đại Lượng, khi Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp quản lý các cơ sở đào tạo chuyên sâu, đặc thù, quá trình đào tạo được gắn kết chặt chẽ với nhu cầu thực tiễn của lĩnh vực.
Những định hướng chiến lược và chính sách văn hóa do Bộ ban hành sẽ được chuyển hóa thành nội dung cụ thể trong chương trình đào tạo, qua đó giúp nhà trường cung cấp đội ngũ nhân lực phù hợp với mục tiêu của Đảng và Nhà nước.
Vị Chủ tịch Hội đồng trường cũng chỉ ra, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trực tiếp quản lý các cơ sở giáo dục chuyên sâu, đặc thù cũng sẽ đảm bảo xác định đúng nhu cầu và có cơ chế thích hợp để tuyển dụng đội ngũ.
Thực tế, có những ngành học đặc biệt không thể chạy theo yêu cầu thị trường, dù nhu cầu không nhiều nhưng vẫn cần giảng dạy như ngành Văn hóa dân tộc thiểu số Việt Nam, ngành Bảo tàng học…
Trường Đại học Văn hóa Hà Nội hiện vẫn đang đảm bảo cung cấp nguồn nhân lực nhất định để thực hiện các chính sách của Đảng và Nhà nước liên quan đến vấn đề phát triển, bảo tồn, gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, văn hóa của các dân tộc thiểu số.
Dưới góc nhìn của Tiến sĩ Nguyễn Văn Long, Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Thể dục thể thao Đà Nẵng, đặc thù của các trường đào tạo thể dục thể thao được thể hiện ở nhiều khía cạnh.
Trước hết, về mục tiêu đào tạo, không chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết mà còn phát triển năng lực thể chất, kỹ năng vận động, phẩm chất tâm lý, đạo đức, tinh thần kỷ luật và ý chí thi đấu. Người học phải được huấn luyện toàn diện cả về thể lực lẫn trí lực, đáp ứng yêu cầu nghề nghiệp gắn với môi trường thực hành cao.
Về chương trình và phương pháp giảng dạy, nội dung đào tạo bao gồm nhiều học phần thực hành chiếm tỷ lệ lớn hơn so với học phần lý thuyết. Do vậy, đòi hỏi cơ sở vật chất nhiều như sân bãi, nhà tập, phòng thể lực, thiết bị đo lường sinh học, hệ thống phân tích kỹ thuật thể thao. Phương pháp giảng dạy kết hợp chặt chẽ giữa lý thuyết, huấn luyện thực tế và nghiên cứu khoa học ứng dụng.
Về công tác tuyển sinh, sinh viên ngành thể dục thể thao phải trải qua các kỳ thi năng khiếu, kiểm tra thể lực, kỹ thuật song song với tiêu chí văn hóa. Đội ngũ giảng viên, huấn luyện viên, vận động viên, chuyên gia là những người đã có kinh nghiệm thực tiễn.
Tiến sĩ Nguyễn Văn Long cho biết, Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch quản lý các trường chuyên sâu sẽ phát huy được thế mạnh của chuyên ngành. Bộ có hiểu biết sâu về đặc thù lĩnh vực từ đó định hướng chiến lược đào tạo gắn với quy hoạch phát triển thế mạnh cho thể thao Việt Nam.
Duy trì, phát huy bản chất nghề nghiệp và đặc thù riêng, tránh bị “chuẩn hoá” cứng nhắc như các ngành học theo cơ chế quản lý hành chính chung. Tăng cường kết nối, tạo điều kiện thuận lợi cho việc tuyển chọn, bồi dưỡng nhân tài về thể dục thể thao của từng địa phương và quốc gia.
Điều này không chỉ phù hợp với tính chất ngành mà còn giúp tối ưu hóa mối quan hệ giữa đào tạo - nghiên cứu - ứng dụng - huấn luyện, tạo nên hệ thống đào tạo gắn kết chặt chẽ với thực tiễn phát triển thể thao nước nhà.
Không thể sáp nhập trường đào tạo đặc thù vào trường đại học đa ngành
Đề cập đến một số nguyên tắc khi tiếp hành sắp xếp, tái cấu trúc các cơ sở giáo dục công lập, Tiến sĩ Nguyễn Văn Long nói: "Chủ trương của Đảng và Nhà nước về việc sắp xếp, sáp nhập các cơ sở giáo dục đại học công lập hoàn toàn hợp lý, nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của hệ thống giáo dục đại học, thu gọn đầu mối và tạo không gian, tập trung nguồn lực cho sự phát triển.
Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện phải nghiên cứu kỹ lưỡng, thận trọng và có tính đến yếu tố đặc thù ngành nghề, nếu áp dụng một cách máy móc, hành chính sẽ dễ dẫn đến nguy cơ làm mất đi bản sắc và vai trò đặc thù của các trường, trong đó có các trường đại học đào tạo thể dục thể thao.
Để tránh điều này, cần lưu ý, nhận diện rõ tính đặc thù từng lĩnh vực, từng trường trước khi sắp xếp, sáp nhập. Vì mỗi lĩnh vực, mỗi trường đào tạo có sứ mệnh, thế mạnh, đặc thù riêng.
Cần căn cứ vào nhu cầu xã hội và chiến lược phát triển ngành, không chỉ dựa vào quy mô sinh viên hay số lượng trường mà cần dựa trên hiệu quả hoạt động, tính liên kết vùng, năng lực phục vụ nhiệm vụ chính trị, xã hội của ngành thể dục thể thao mang lại cho quốc gia
Thực hiện đánh giá tác động trước khi sắp xếp, có sự tham gia của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Bộ Giáo dục và Đào tạo, các Bộ, ngành liên quan và có sự tham vấn của giới chuyên môn sâu, huấn luyện viên, nhà quản lý ngành thể dục thể thao để đảm bảo tính khả thi.
Có thể xây dựng mô hình “liên kết – hợp tác” thay cho “sáp nhập – hợp nhất” các trường đại học thể dục thể thao, để có thể dùng chung cơ sở vật chất, nguồn nhân lực nhưng vẫn giữ bản sắc đào tạo riêng.
Xây dựng cơ chế đặc thù về tổ chức, biên chế, tài chính để các trường nhỏ nhưng tinh gọn vẫn phát huy được thế mạnh riêng.
Chủ tịch Hội đồng trường Trường Đại học Thể dục thể thao Đà Nẵng nhấn mạnh: "Các trường đại học đào tạo thể dục thể thao là bộ phận không thể tách rời của hệ thống giáo dục quốc dân, đồng thời là lực lượng nòng cốt trong việc phát triển nguồn nhân lực thể thao, nâng cao thể chất và tầm vóc con người Việt Nam.
Với tính đặc thù cao đó, loại hình trường này đòi hỏi một cơ chế quản lý phù hợp, những chính sách đặc thù, dài hạn và sự phối hợp chặt chẽ giữa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cùng với Bộ Giáo dục và Đào tạo. Để phát huy hết tiềm năng, cần tránh cách làm cơ học trong sắp xếp hệ thống, tăng cường cơ chế liên kết vùng, phát triển chính sách linh hoạt và đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho các ngành đặc thù.
Chỉ khi có cơ chế quản lý thống nhất, chính sách phù hợp và tầm nhìn dài hạn, các trường đại học công lập đào tạo thể dục thể thao mới thực sự trở thành trung tâm đào tạo, nghiên cứu và thúc đẩy thể thao đỉnh cao, góp phần vào sự nghiệp phát triển con người Việt Nam toàn diện".
Cùng bàn luận về vấn đề trên, Tiến sĩ Phạm Huy Quang - Hiệu trưởng Trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Thành phố Hồ Chí Minh nói: "Việc sắp xếp các trường đào tạo lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao không thể thực hiện một cách giản lược vì bản chất các trường đang tồn tại độc lập, đào tạo ngành học có mã ngành riêng do Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành.
Chúng ta cũng không thể sắp xếp các trường dựa trên mức độ tự chủ tài chính vì đào tạo nghệ thuật không hướng đến số đông, đào tạo hàng vạn sinh viên, thường chỉ chọn người có năng khiếu, quá trình đào tạo mất nhiều thời gian... Do vậy, để tự chủ chi thường xuyên với các trường vốn đã khó, tự chủ hoàn toàn lại càng không dễ dàng.
Ngoài ra, việc sáp nhập các trường đào tạo đặc thù vào trường đại học đa ngành cũng không hợp lý. Phương hướng trong Dự thảo là Bộ Giáo dục và Đào tạo trực tiếp quản lý các đại học, trường đại học trọng điểm, giao Bộ Y tế, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý một số cơ sở chuyên sâu, đặc thù cho thấy rõ quan điểm, các lĩnh vực đào tạo của y tế, nghệ thuật không thể hòa lẫn vào mô hình trường đa ngành.
Các trường đại học đa ngành ngành thường hướng đến quy mô lớn và tính phổ cập, trong khi các lĩnh vực như nghệ thuật hay khoa học sức khỏe lại đòi hỏi mô hình đào tạo tinh gọn, chuyên sâu. Nếu sắp xếp một cách cơ học, các trường đặc thù sẽ không thể tồn tại và phát triển đúng với sứ mệnh.
Bên cạnh đó, không nên đưa các trường đào tạo đặc thù về văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao về địa phương quản lý. Khi chúng ta hội nhập quốc tế, văn hóa càng nên là vấn đề của quốc gia, chuyển về địa phương khó tránh việc “địa phương hóa”, mục tiêu đào tạo của đơn vị sẽ tập trung cung cấp đội ngũ cho địa phương.
Nếu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch quản lý các trường, trách nhiệm sẽ được mở rộng cho toàn vùng, với nhiệm vụ đào tạo nguồn nhân lực để phục vụ đất nước về văn hóa, nghệ thuật. Ngoài ra, cơ sở cũng sẽ nhận được những cơ chế, chính sách, đầu tư tương xứng với nhiệm vụ".
Tiến sĩ Phạm Huy Quang phân tích thêm, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch rất cần sự phối hợp chặt chẽ với Bộ Giáo dục và Đào tạo để vừa đảm bảo được sự thống nhất của hệ thống giáo dục quốc dân vừa đảm bảo tính riêng biệt của các đơn vị đào tạo.
Luật số 34/2018/QH14 Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giáo dục Đại học có nêu, trình độ tối thiểu của chức danh giảng viên giảng dạy trình độ đại học là thạc sĩ. Thực tế, đối với các trường đào tạo nghệ thuật, thể dục thể thao quy định này tương đối khó.
Vì vậy, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần bổ sung thêm quy định linh hoạt đối với các giảng viên tham gia dạy thực hành để tận dụng tối đa đội ngũ nghệ sĩ ưu tú, nghệ sĩ nhân dân. Khi đó, sẽ mở ra rất nhiều thuận lợi cho các trường đào tạo nguồn nhân lực trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, thể dục thể thao.
Theo quan điểm của Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trương Đại Lượng, rất cần có sự phối hợp nhịp nhàng giữa Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch với Bộ Giáo dục và Đào tạo. Bộ Giáo dục và Đào tạo quản lý chung về hệ thống các quy định, thông tư, quy chế và định hướng phát triển tổng thể của toàn ngành.
Trên cơ sở nền tảng đó, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ xây dựng chính sách chuyên biệt liên quan đến nội dung đào tạo, định hướng nhân lực để đáp ứng đúng yêu cầu công việc của từng lĩnh vực đặc thù.
Nói cách khác, Bộ Giáo dục giữ vai trò quản lý nhà nước về đào tạo, còn Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tập trung vào định hướng nội dung, yêu cầu đầu ra của từng ngành. Đồng thời, 2 Bộ phối hợp trong kiểm tra, giám sát và đảm bảo chất lượng đào tạo một cách thống nhất.
Hiện cả nước có khoảng hơn 300 cơ sở giáo dục đại học, bao gồm 11 đại học (2 đại học quốc gia, 3 đại học vùng, 6 đại học được nâng cấp từ trường đại học theo Luật Giáo dục đại học 2018); 173 trường đại học, học viện công lập (không gồm các trường thành viên thuộc đại học quốc gia và đại học vùng); 62 trường đại học tư thục và 5 trường đại học nước ngoài; 8 trường đào tạo bồi dưỡng có hoạt động giáo dục đại học; 31 trường thuộc khối quốc phòng, an ninh; 40 viện nghiên cứu đào tạo trình độ tiến sĩ; 5 cơ sở khác được đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ.
Biểu đồ: Minh Chi
Tính đến tháng 9/2025, đội ngũ giảng viên nước ta đạt gần 94.000 người, với 33.504 giảng viên có trình độ từ tiến sĩ trở lên, tương đương 35,66% (gồm 26.528 tiến sĩ, 6.186 phó giáo sư và 790 giáo sư).
