Vấn đề liên quan đến đến xử phạt tuyển sinh nhận được nhiều sự quan tâm từ phía các cơ sở giáo dục đại học. Hiện Bộ Giáo dục và Đào tạo lấy ý kiến xây dựng nghị định của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục, do đó nhiều trường đại học băn khoăn về quy định hiện hành đồng thời đưa ra một số góp ý.
Vượt chỉ tiêu 3% đã bị phạt: Có bất cập?
Bàn luận về hệ lụy của việc tuyển sinh vượt chỉ tiêu, trao đổi với phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Thị Thanh Thủy - Trưởng phòng Đào tạo và Công tác sinh viên, Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam cho biết:
“Chỉ tiêu tuyển sinh được xác định theo ngành, nhóm ngành đào tạo trên cơ sở nhu cầu lao động của thị trường phù hợp với các điều kiện về số lượng, chất lượng đội ngũ giảng viên, cơ sở vật chất và các điều kiện bảo đảm chất lượng khác.
Theo quy định, trường đại học tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh; công bố công khai chỉ tiêu tuyển sinh, chất lượng đào tạo và các điều kiện bảo đảm chất lượng đào tạo, tỷ lệ có việc làm của sinh viên tốt nghiệp; bảo đảm chuẩn đầu ra của chương trình đào tạo đã công bố.
Việc tuyển sinh vượt chỉ tiêu có thể gây ra những ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo, hạ tầng và tỷ lệ việc làm sau tốt nghiệp. Do cơ sở đào tạo bị quá tải về giảng đường, cơ sở vật chất. Từ đó làm giảm chất lượng giảng dạy và cơ hội tiếp cận các nguồn lực học tập, thực hành, thực tế trong quá trình đào tạo".
Theo quy định tại Khoản 3, Điều 10, Nghị định 04/2021/NĐ-CP, hành vi tuyển sinh để đào tạo trình độ đại học vượt số lượng theo quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh từ 3% sẽ bị xử phạt.
Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Thị Thanh Thủy khẳng định, các trường thường gọi trúng tuyển dựa vào xác suất năm trước để tính cho năm sau và có dự đoán tỷ lệ ảo tránh tỷ lệ nhập học quá thấp so với mục tiêu đề ra, nhất là các trường tự chủ.
Theo đó, với tỷ lệ 3%, số lượng trường vi phạm quy định là rất lớn, nhất là với các ngành có chỉ tiêu tuyển sinh ít.
Đồng quan điểm, Thạc sĩ Nguyễn Hứa Duy Khang, Phó Trưởng phòng Đào tạo, Trường Đại học Cần Thơ cho rằng: "Mức giới hạn 3% cần được xem xét kỹ lưỡng dựa trên giá trị tuyệt đối của chỉ tiêu được giao. Ví dụ, chỉ tiêu của ngành ít, chỉ khoảng 30 thí sinh, mức vượt 3% tương ứng với việc tuyển thêm 1 thí sinh cũng đã vi phạm quy định. Nếu chỉ tiêu là 1000 thí sinh thì 3% sẽ tương đương với 30 thí sinh, con số lớn hơn nhiều.
Vì vậy, quy định trên tuy mang lại một số thuận lợi trong việc kiểm soát tuyển sinh, nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế cần điều chỉnh để phù hợp hơn với thực tế".
Cùng chia sẻ về vấn đề này, đại diện một cơ sở giáo dục đại học ở miền Bắc bày tỏ: "Quy định mức vượt 3% hiện nay tính theo ngành đào tạo, cho nên có những ngành chỉ tiêu ít, nếu tuyển quá 1 người cũng đã vi phạm.
Rõ ràng, có sự bất cập vì tính theo tỷ lệ tương đối chứ không xét đến quy mô của các ngành đào tạo. Hiện tại, ở nhiều trường, mỗi ngành chỉ có 1 lớp, chỉ cần nhích 0,25 điểm đã có thể dôi ra 2 thí sinh. Do đó, nên tính % theo tổng chỉ tiêu của cả cơ sở giáo dục, như vậy sẽ có sự bù trừ giữa các ngành".
Đại diện cơ sở giáo dục đại học ở miền Bắc nói thêm: “Việc phạt hành chính đối với các cơ sở giáo dục đại học phải tính đến tổng chỉ tiêu, tránh câu chuyện trường bị “phạt oan” vì có thể chỉ vượt 1 sinh viên".
Cân nhắc xử phạt theo mức học phí thu được
Theo quy định tại Khoản 3, Điều 10, Nghị định 04/2021/NĐ-CP mức xử phạt hành chính đối với hành vi tuyển sinh để đào tạo trình độ đại học vượt số lượng theo quy định về xác định chỉ tiêu tuyển sinh thấp nhất là 5.000.000 đồng, cao nhất là 70.000.000 triệu đồng.
Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Thị Thanh Thủy, cần có mức phạt theo cấp độ và số lượng tuyển sinh vượt, có sự phân biệt giữa vi phạm ở mức tối thiểu và tối đa cho phù hợp, không “làm khó” cho cơ sở giáo dục vượt không đáng kể, đảm bảo khách quan, công bằng.
Trước đề xuất thay vì phạt theo khung, nên xử phạt theo đúng số học phí tương ứng với số sinh viên tuyển vượt, cô Thủy bày tỏ: “Đây cũng là giải pháp để hạn chế một số cơ sở đào tạo sẵn sàng nộp phạt vì số kinh phí bị phạt so với học phí thu về đôi khi không đáng kể.
Xử phạt bằng mức học phí của số sinh viên tuyển thêm bản chất là sử dụng biện pháp kinh tế tác động lên lợi ích quy đổi bằng tiền đem lại từ việc vi phạm.
Khi quy đổi mức phạt bằng tiền tương đương với lợi ích kinh tế, cơ sở giáo dục đại học sẽ cân nhắc lợi hại, được mất và nếu không mang lại giá trị kinh tế đo bằng học phí mà còn bị phạt tức là "lỗ", xét theo tư duy kinh doanh của doanh nghiệp. Từ đó, tạo hiệu ứng giảm vì phạm vì không còn mang lại lợi ích như nhà trường dự kiến ban đầu.
Tuy nhiên, cần phải tính chi tiết các mức học phí theo hệ đào tạo. Học phí được tính theo hệ đào tạo như hệ tiêu chuẩn, hệ chất lượng cao, hệ liên kết... kèm các chế độ chính sách khác như học bổng, các loại hỗ trợ theo gia cảnh. Do đó, khi xử phạt cần có các mức khác nhau và tính tới các yếu tố này khi xác định mức xử phạt".
Đưa ra một số góp ý, sửa đổi Nghị định 04/2021/NĐ-CP và Nghị định 127/2021/NĐ-CP, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đào Thị Thanh Thủy chia sẻ:
“Quy định cơ sở giáo dục đại học vi phạm quy định về đối tượng, điều kiện, chỉ tiêu tuyển sinh bị xử lý theo quy định của pháp luật và không được tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh trong thời hạn 5 năm, kể từ khi có kết luận về việc vi phạm của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là rất nghiêm khắc để cơ sở giáo dục phải tự điều chỉnh chính mình và thể hiện trách nhiệm xã hội.
Mục đích của quy định này nhằm tránh những trường hợp cơ sở đào tạo chạy theo số lượng tuyển sinh tràn lan, làm giảm chất lượng đào tạo.
Chúng tôi rất mong giảm thời gian rút quyền tự chủ tuyển sinh trong 5 năm nếu cơ sở đào tạo đã khắc phục toàn bộ lỗi, có thể là 3 năm. Đồng thời, có thể áp dụng tính vi phạm trên số lượng vượt cụ thể theo nhóm ngành và theo giai đoạn 2 năm/lần".
Dưới góc nhìn của Thạc sĩ Nguyễn Hứa Duy Khang: “Để các biện pháp xử phạt hành chính trong tuyển sinh thực sự phát huy hiệu quả, các chế tài tài chính cần được xây dựng một cách chặt chẽ và hợp lý.
Thực tế, trong công tác tuyển sinh có nhiều biến số, do vậy, không phải mọi trường hợp tuyển sinh vượt chỉ tiêu đều xuất phát từ sự cố tình vi phạm của các cơ sở giáo dục. Phải xác định rõ ràng tính chất của hành vi vi phạm, với những vi phạm vô ý, mức phạt nên mang tính chất nhắc nhở, định hướng.
Ngược lại, đối với những trường hợp tuyển vượt chỉ tiêu để tối đa hóa lợi ích, cần áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm khắc hơn. Những chế tài này có thể bao gồm phạt tiền với mức cao, hoặc thậm chí yêu cầu cơ sở giáo dục tạm dừng hoạt động tuyển sinh trong một khoảng thời gian nhất định".
Cùng bàn luận về giải pháp xử phạt dựa trên mức học phí tương ứng với số sinh viên tuyển vượt, đại diện một cơ sở giáo dục ở miền Bắc bày tỏ: "Hình thức này không chỉ công bằng hơn khi xem xét sự khác biệt về học phí giữa các trường và các ngành học, mà còn có tính răn đe để các cơ sở giáo dục tuân thủ quy định.
Khoản phạt sẽ đủ sức nặng, tránh trường hợp các trường chấp nhận nộp phạt. Vì lợi ích tài chính từ việc tuyển sinh vượt chỉ tiêu lớn hơn nhiều so với số tiền phạt. Tuy nhiên, để triển khai, cần xây dựng hướng dẫn chi tiết về cách tính toán khoản phạt dựa trên học phí, đảm bảo tính minh bạch và khả thi.
Bên cạnh đó, quy định này góp phần nâng cao ý thức trách nhiệm của các trường và hỗ trợ bảo vệ quyền lợi của sinh viên, đảm bảo chất lượng đào tạo không bị ảnh hưởng bởi việc tuyển sinh ồ ạt".
