Nhiều chuyên gia giáo dục cho rằng, cần tăng cường hơn nữa các điều kiện phát triển hệ thống giáo dục tư thục để tạo thế công bằng giữa hệ thống giáo dục công lập và tư thục. Trong đó, có đề xuất để các trường phổ thông tư thục được tự chủ về chỉ tiêu tuyển sinh, nhằm thu hút người học và nâng cao chất lượng giáo dục.
Ý kiến này cũng được nhiều chuyên gia, đại biểu Quốc hội đồng tình, cho rằng đó là một trong những giải pháp tạo điều kiện phát triển mạnh mẽ hơn cho hệ thống giáo dục tư thục, đặc biệt tại các thành phố lớn.
Đại biểu Quốc hội ủng hộ đề xuất cho trường tự chủ trong tuyển sinh
Về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Ủy viên Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội cho rằng, việc phát triển giáo dục tư thục, đặc biệt tại các thành phố lớn, là xu hướng tất yếu và cần được quan tâm mạnh mẽ hơn nữa.
Nữ đại biểu chỉ ra: “Thực tế hiện nay, hệ thống giáo dục công lập đang chịu áp lực rất lớn về số lượng học sinh, quy mô trường lớp, số lượng giáo viên, nhất là tại các đô thị lớn, khi tốc độ gia tăng dân số cơ học cao, nhu cầu học tập của người dân ngày càng lớn (số lượng học sinh gia tăng, nhu cầu được học tập trong môi trường giáo dục tốt...), trong khi quỹ đất dành cho xây dựng trường công lập và nhiều điều kiện khác để phát triển thêm các trường công lập còn hạn chế.
Trong bối cảnh đó, phát triển giáo dục tư thục sẽ góp phần quan trọng giúp giảm tải cho hệ thống công lập (đặc biệt là giáo dục phổ thông), đồng thời tạo ra sự đa dạng về mô hình và phương thức đào tạo, đáp ứng tốt hơn nhu cầu đa dạng của người học.
Đây cũng là cách huy động các nguồn lực xã hội tham gia vào sự nghiệp giáo dục, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 35/NQ-CP và định hướng phát triển kinh tế tư nhân của Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị”.
Tuy nhiên, theo Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, để giáo dục tư thục phát triển bền vững, Nhà nước cần có cơ chế khuyến khích rõ ràng, minh bạch, nhất là về quỹ đất, chính sách thuế, tín dụng và các hỗ trợ chuyên môn.
“Hiện nay, đã có một số cơ chế, chính sách ưu đãi dành cho các tổ chức cá nhân đầu tư vào giáo dục.
Song, hệ thống các cơ chế, chính sách chưa thực sự đủ hấp dẫn để mời gọi nhiều nhà đầu tư quan tâm đến việc đầu tư vào giáo dục, trong khi đầu tư để phát triển hệ thống các trường tư thục đều đòi hỏi rất lớn về tiềm năng kinh tế, thời gian dài hạn và chưa thể thu lợi nhuận ngay.
Đồng thời, cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát để đảm bảo chất lượng giáo dục tư thục tương xứng với kỳ vọng của xã hội” - nữ đại biểu phân tích.
Mặt khác, theo Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga, đề xuất cho phép các trường phổ thông tư thục được tự chủ trong tuyển sinh là một hướng đi có thể cân nhắc, bởi tự chủ sẽ tạo điều kiện để các trường phát huy tính linh hoạt, chủ động xây dựng chiến lược đào tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh.
Điều này cũng phù hợp với xu thế xã hội hóa giáo dục và giảm bớt áp lực cho cơ quan quản lý trong khâu tiền kiểm.
Đại biểu Quốc hội Phạm Văn Hòa - Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Tháp, Ủy viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cũng bày tỏ: “Tôi rất đồng tình với đề xuất cho các trường phổ thông tư thục được tự chủ tuyển sinh, tự xác định chỉ tiêu tuyển sinh, miễn sao đảm bảo điều kiện, đảm bảo chất lượng giáo dục”.
“Bởi lẽ, thực tế thời gian qua cho thấy, nhiều cơ sở giáo dục tư thục tại một số địa phương vẫn chưa thực sự thu hút được người học, dẫn đến tỉ lệ người học trong các cơ sở giáo dục tư thục vẫn chưa cao.
Tại một số đô thị, mặc dù là đô thị loại 2 nhưng tìm nhà đầu tư để xây dựng trường trung học cơ sở, trung học phổ thông thì rất khó... Chính vì thế, tôi cho rằng, rất cần thiết để tạo thêm nhiều điều kiện thuận lợi hơn cho hệ thống giáo dục tư thục, trao nhiều quyền hơn nữa cho các trường tư. Thậm chí, như trước đây, tôi cũng từng phát biểu trên nghị trường Quốc hội, nên ưu tiên cho hệ thống giáo dục tư thục tiếp cận với “quỹ đất”, trụ sở dôi dư sau sáp nhập… Tôi cũng hoàn toàn ủng hộ đề xuất cho các trường tư được tự chủ chỉ tiêu tuyển sinh. Theo tôi, đây cũng là một trong những giải pháp để thúc đẩy sự phát triển đối với giáo dục tư thục, tránh làm “nản lòng” các nhà đầu tư giáo dục…” - vị đại biểu lý giải.
Đồng tình với các ý kiến trên, ông Nguyễn Bá Thuyền - Đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII, nguyên Ủy viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội cũng cho rằng: “Đề xuất để các trường tư được tự chủ tuyển sinh về mặt chỉ tiêu để chủ động hơn trong thời gian tuyển sinh, theo tôi, cũng là một đề xuất chính đáng.
Cơ quan quản lý nhà nước có thể tăng cường công tác hậu kiểm để đảm bảo chất lượng của các nhà trường. Đặc biệt, khi phát hiện cơ sở giáo dục nào không đảm bảo điều kiện, phải xử lý thật nghiêm, để các trường phải tự giác làm đúng, làm chuẩn theo quy định”.
Chuyển từ cơ chế “xin - cho” sang cơ chế khai báo - hậu kiểm, kết hợp kiểm định độc lập
Cùng bàn luận về vấn đề trên, một tiến sĩ hiện đang quản lý một cơ sở giáo dục tư thục tại Hà Nội cho rằng, việc tồn tại cơ chế “xin - cho” trong cấp chỉ tiêu tuyển sinh là khó khăn của các trường tư thục. Nhận định này phù hợp với thực tiễn vận hành hệ thống giáo dục phổ thông tư thục hiện nay.
“Mặc dù Khoản 3, Điều 60, Luật Giáo dục 2019 đã khẳng định quyền tự chủ của trường dân lập, tư thục về tổ chức hoạt động, đội ngũ, nguồn lực…, song trên thực tế, nhiều trường vẫn phải “xin” chỉ tiêu từ Sở Giáo dục và Đào tạo hay từ cấp xã/phường. Cơ chế này không còn phù hợp trong bối cảnh Chính phủ đã xác định phát triển giáo dục tư thục là định hướng quan trọng, được hỗ trợ trong khuôn khổ Nghị quyết 68/NQ-CP về phát triển khu vực kinh tế tư nhân”- vị này nhìn nhận.
Tiến sĩ đánh giá, quy trình này thể hiện sự minh bạch, có tính tham chiếu thực tế, giúp kiểm soát chất lượng đầu vào. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số bất cập. Đó là, chỉ tiêu được xác định theo từng năm, thiếu tính dài hạn và gây khó khăn cho các trường khi xây dựng kế hoạch phát triển. Hơn nữa, thời gian phê duyệt tương đối chậm, ảnh hưởng đến tiến độ tuyển sinh, tuyển giáo viên của các cơ sở tư thục.
“Ngoài ra, quy trình này còn thiếu cơ chế phản hồi hoặc phản biện độc lập khi có tranh cãi về kết quả kiểm tra thực tế. Về bản chất, vẫn là một cơ chế “tiền kiểm - xin - cho”, chưa trao quyền tự chủ đúng nghĩa cho trường phổ thông tư thục” - vị này nhấn mạnh.
Cũng theo vị quản lý này, nếu được trao quyền tự chủ xác định chỉ tiêu sẽ mang đến nhiều thay đổi tích cực cho sự phát triển của hệ thống giáo dục tư thục. Đó là: Cho phép trường mở rộng quy mô hợp lý, phù hợp với năng lực đầu tư; chủ động kế hoạch tuyển sinh, tuyển dụng, đầu tư cơ sở vật chất và đội ngũ; khuyến khích sự đa dạng hóa mô hình đào tạo; tăng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh không vào được trường công lập, từ đó giảm áp lực cho hệ thống công.
Hơn thế nữa, quyền tự chủ sẽ giúp trường tư phát huy thế mạnh linh hoạt, sáng tạo, phục vụ tốt hơn các phân khúc học sinh khác nhau.
“Tuy nhiên, chúng ta cũng xác định tự chủ đi kèm trách nhiệm. Bởi tự chủ không đồng nghĩa với “thả nổi”. Khi được giao quyền tự xác định chỉ tiêu, trường tư cần tuân thủ nghiêm các nguyên tắc như: Công khai tiêu chí tuyển sinh, năng lực đào tạo, quy mô lớp học, đội ngũ giáo viên; áp dụng các bộ tiêu chí định lượng về phòng học, sĩ số, năng lực đội ngũ, kiểm định chất lượng; hậu kiểm, thanh tra định kỳ, công khai kết quả tuyển sinh, tỉ lệ học sinh hoàn thành chương trình, phản hồi của phụ huynh. Đồng thời, thiết lập cơ chế xử lý vi phạm rõ ràng: đình chỉ, giảm chỉ tiêu, rút giấy phép nếu vi phạm chất lượng. Như vậy, tự chủ chỉ tiêu phải gắn với trách nhiệm giải trình, minh bạch và sự giám sát của cộng đồng, xã hội.
Từ góc độ quản lý và đầu tư giáo dục, vị lãnh đạo kiến nghị một số giải pháp nhằm tạo môi trường phát triển giáo dục công bằng công - tư.
Trong đó, cần làm rõ quyền tự chủ tuyển sinh của trường phổ thông tư thục, tương tự như giáo dục đại học. Chuyển từ cơ chế “xin - cho” sang cơ chế khai báo - hậu kiểm, kết hợp kiểm định độc lập.
Song song, ban hành bộ tiêu chí hướng dẫn xác định chỉ tiêu (tối thiểu về phòng học, sĩ số/lớp, giáo viên, kiểm định…). Khuyến khích công khai, minh bạch số liệu tuyển sinh và chất lượng đào tạo như một tiêu chí đánh giá và cạnh tranh. Thiết lập cơ chế phân loại mức độ tự chủ theo năng lực trường (ví dụ: trường đạt kiểm định mức cao được tự chủ hoàn toàn, mức trung bình cần phê duyệt có điều kiện…).
“Trao quyền tự chủ xác định chỉ tiêu tuyển sinh không chỉ là một giải pháp kỹ thuật, mà còn là biểu hiện của tư duy quản lý hiện đại, phù hợp với xu thế quốc tế, tinh thần luật pháp và nhu cầu phát triển bền vững của hệ thống giáo dục đa dạng. Nếu được triển khai đồng bộ và có kiểm soát hiệu quả, đây sẽ là “chìa khóa” để trường tư thục phát huy vai trò, đóng góp nhiều hơn cho xã hội trong lĩnh vực giáo dục” - vị này mong mỏi.
Cơ chế tự chủ tuyển sinh phải được đặt trong khuôn khổ
Để các trường tư thục triển khai hiệu quả trong vấn đề tự chủ tuyển sinh, theo Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, cần lưu ý một số vấn đề quan trọng: Thứ nhất, đảm bảo công bằng trong tiếp cận giáo dục. Cơ chế tự chủ tuyển sinh phải được đặt trong khuôn khổ pháp luật, tránh tình trạng chỉ chú trọng lợi nhuận mà bỏ qua yếu tố chất lượng hoặc đẩy học phí lên quá cao, gây phân hóa xã hội.
Thứ hai, thiết lập cơ chế hậu kiểm chặt chẽ. Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng chính quyền địa phương cần tăng cường công tác thanh tra, đánh giá định kỳ chất lượng đào tạo, điều kiện cơ sở vật chất và năng lực giáo viên.
Thứ ba, công khai, minh bạch thông tin. Các trường tư thục khi tự chủ tuyển sinh phải công khai rõ ràng chỉ tiêu, tiêu chí tuyển sinh, học phí và các cam kết về chất lượng để phụ huynh và xã hội giám sát.
“Như vậy, tự chủ là cần thiết nhưng phải đi đôi với trách nhiệm giải trình và giám sát xã hội để bảo đảm hài hòa giữa quyền lợi của nhà trường, người học và lợi ích chung của xã hội” - nữ đại biểu nhấn mạnh.
Bên cạnh đó, nữ đại biểu cũng chia sẻ thêm: “Để hệ thống giáo dục tư thục phát triển mạnh mẽ và bền vững, theo tôi, cần đồng bộ nhiều giải pháp như sau:
Trước hết, hoàn thiện cơ chế chính sách khuyến khích đầu tư. Nhà nước cần tiếp tục ban hành các chính sách ưu đãi về đất đai, tín dụng, thuế cho các cơ sở giáo dục tư thục, nhất là tại các thành phố lớn, nơi quỹ đất hạn chế và chi phí đầu tư cao.
Đồng thời, đẩy mạnh hợp tác công - tư trong giáo dục. Khuyến khích các mô hình liên kết giữa trường công lập và trường tư thục để tận dụng cơ sở vật chất, chuyên môn, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo.
Ngoài ra, bảo đảm chất lượng đội ngũ giáo viên và chương trình đào tạo. Các trường tư thục muốn thu hút học sinh không chỉ dựa vào cơ sở vật chất hiện đại, mà quan trọng hơn là chất lượng giảng dạy và uy tín của đội ngũ giáo viên.
Cuối cùng, tăng cường truyền thông và minh bạch thông tin. Xã hội còn tâm lý e ngại với một số cơ sở tư thục chất lượng chưa cao, do đó cần minh bạch về chuẩn đầu ra, kết quả học tập và các hoạt động ngoại khóa để phụ huynh tin tưởng lựa chọn.
Nếu thực hiện đồng bộ các giải pháp trên, giáo dục tư thục sẽ ngày càng khẳng định vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục quốc dân, góp phần giảm tải cho trường công và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong giai đoạn mới”.
